Ευαγγελία Κοντοδήμα, εκπαιδευτικός, πρόεδρος της Ένωσης Εκπαιδευτικών της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μέρος της εισήγησης στη συζήτηση στο Στέκι Μεταναστών με θέμα την εκπαίδευση προσφύγων στις 23/2/2017
Μια σειρά θεμάτων αναδεικνύονται με αφορμή την ένταξη στην εκπαιδευτική διαδικασία των παιδιών προσφύγων, τα οποία χρήζουν άμεσης και δυναμικής επίλυσης:
Τι συμβαίνει με την εκπαίδευση των παιδιών προσφύγων;
Για τα παιδιά που μένουν στα camps, μέχρι σήμερα λιγότερα από 2.000 παιδιά παρακολουθούν τις απογευματινές τάξεις σε 25 ΔΥΕΠ (Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση Προσφύγων) σε όλη την ηπειρωτική χώρα. Τα νησιά εξαιρέθηκαν από τις ΔΥΕΠ με το σκεπτικό ότι είναι μεταβατική η παραμονή των προσφυγικών οικογενειών εκεί και δυστυχώς φαίνεται ότι τα παιδιά αυτά δεν παρακολουθούν ούτε πρωινά τμήματα του δημόσιου σχολείου.
Από τα παιδιά που μένουν στον αστικό ιστό, σε καταλήψεις, σε ξενώνες, σε διαμερίσματα ή ξενοδοχεία που χρηματοδοτεί η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, τα περισσότερα παρακολουθούν το πρωινό σχολείο. Σε κάποια από αυτά τα σχολεία υπάρχουν τάξεις υποδοχής και έτσι υποστηρίζεται η διαδικασία εκμάθησης της γλώσσας και η ομαλότερη ένταξη των παιδιών στη σχολική κοινότητα. Η κατάσταση είναι σαφώς δυσκολότερη για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, όπου τα διαπολιτισμικά σχολεία δεν επαρκούν. Τα περισσότερα παιδιά παρακολουθούν ως ακροατές/ριες και δεν υπάρχει καμιά πρόβλεψη για τα παιδιά άνω των 15, παρά το γεγονός ότι είχε εξαγγελθεί από το υπουργείο η δημιουργία τμημάτων τεχνικού προσανατολισμού.
Οι ΔΥΕΠ από μόνες τους δεν προωθούν σε καμία περίπτωση την ένταξη και τη διαπολιτισμικότητα. Είναι σχολεία γκέτο έξω από την πόλη, με τα παιδιά απομονωμένα, χωρίς να συγχρωτίζονται με τον ντόπιο πληθυσμό. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι πολλά από τα παιδιά αυτά θα μείνουν τελικά στη χώρα, δεν προετοιμάζεται με τον τρόπο αυτό ούτε η ένταξή τους, ούτε η εκπαίδευση της χώρας υποδοχής στην αποδοχή της διαφορετικότητας και την εξάλειψη του φόβου απέναντι στον «ξένο». Άλλωστε, η ώς τώρα λειτουργία τους δείχνει ότι με τον τρόπο αυτό στοχοποιούνται ιδιαίτερα εύκολα τα παιδιά που συμμετέχουν σ’ αυτές (σε πολλά σχολεία η προσέλευση των παιδιών γίνεται με αστυνομική συνδρομή για να αποφευχθούν ακροδεξιές επιθέσεις). Και γνωστικά, η συμμετοχή των παιδιών στο πρωινό δημόσιο σχολείο θα οδηγούσε σε επιτυχέστερα αποτελέσματα – υπάρχει η εμπειρία των χιλιάδων πολύγλωσσων παιδιών που έχουν περάσει από το σχολείο από τη δεκαετία του ’90 και μετά που ενισχύει τη θέση αυτή.
Δυστυχώς, πέρα από τις ΔΥΕΠ, η παροχή εκπαίδευσης στα παιδιά προσφύγων έχει περάσει από το υπουργείο -που θα όφειλε να είναι ο μοναδικός καθ’ ύλην αρμόδιος φορέας- στις ντόπιες και διεθνείς οργανώσεις, οι οποίες ναι μεν έχουν πιστοποίηση από το ΙΕΠ, αλλά σαφώς και δεν ελέγχονται για τις μεθόδους και τις στρατηγικές διδασκαλίας, ούτε για το προσωπικό που προσλαμβάνουν. Και σ’ αυτό να προστεθεί και το θέμα των εργασιακών συνθηκών, των ολιγόμηνων συμβάσεων και τα μπλοκάκια, καθώς και ότι με τον τρόπο αυτό ανοίγεται ο δρόμος για την υποχώρηση της κρατικής μέριμνας και πρόνοιας για τον πληθυσμό αυτό στην αρχή και πιο εύκολα για τον υπόλοιπο στη συνέχεια.
Γιατί είναι σημαντικό να πηγαίνουν τα παιδιά πρόσφυγες στο σχολείο;
Τα παιδιά αυτά λείπουν πολλά χρόνια από το σχολείο. Αν ξεκινήσουμε να υπολογίζουμε από την αρχή του πολέμου στη Συρία και λάβουμε υπόψη μας ότι πολλά παιδιά αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν στην αρχή μέσα στη χώρα τους πιθανόν, στη συνέχεια σε διπλανές χώρες και τέλος να βρίσκονται ήδη πολλούς μήνες στην Ελλάδα, αντιλαμβανόμαστε ότι απέχουν από την εκπαιδευτική διαδικασία χρόνια και κάποια από αυτά μπορεί να μην έχουν πάει ποτέ, αν και είναι σε ηλικία άνω των 6 ετών. Συνέπεια όλων αυτών είναι η δυσκολία των παιδιών αυτών να ενταχθούν εκ νέου στην εκπαιδευτική διαδικασία, άρα όσο πιο άμεσα γίνεται η εγγραφή τους στο σχολείο, τόσο πιο άμεσα ξεκινάει και η προσπάθεια (επαν)ένταξης και η προετοιμασία για τη συνέχεια της ζωής τους. Ταυτόχρονα, η καθημερινότητα του σχολείου βοηθάει και την υπόλοιπη οικογένεια να βρίσκεται σε μια «κανονικότητα», σε ένα πρόγραμμα, κάτι το οποίο έχουν εγκαταλέιψει μαζί με το σπίτι τους οι προσφυγικοί πληθυσμοί και προκαλεί, εκτός των άλλων, και ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες.
Γιατί δεν πάνε σχολείο όλα τα παιδιά πρόσφυγες;
Σαφώς και το ελληνικό σχολείο δεν φαντάζει και πολύ ελκυστικό αν λάβουμε υπόψη ότι η γλώσσα είναι ξένη, ότι σε κάποια από αυτά το περιβάλλον είναι εχθρικό (βλ. επιθέσεις «αγανακτισμένων γονέων») και ότι δεν υπάρχουν τάξεις υποδοχής με το κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό. Πολλά παιδιά προσφύγων όμως δεν παρακολουθούν το σχολείο και για άλλους, δικούς τους λόγους και άρα πρέπει να γίνει και μια δουλειά με τον πληθυσμό των γονιών των παιδιών. Παράδειγμα είναι η φήμη που κυκλοφορεί ότι, αν γραφτούν στο ελληνικό σχολείο, δεν θα μπορέσουν να μετεγκατασταθούν ή να επανενωθούν με άλλα μέλη της οικογένειάς τους σε χώρες στη Ευρώπης. Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε και τις πολιτισμικές συνήθειες κάποιων ομάδων που θέλουν τα κορίτσια εκτός σχολείου, με αποτέλεσμα τα παιδιά να μένουν στο σπίτι τους (ή στη σκηνή τους).
Τι προτάσεις μπορούμε να κάνουμε;
Κατανοώντας τις δυσκολίες που υπάρχουν, αλλά ζητώντας και το ιδανικότερο, σαφώς η λύση θα πρέπει να ξεκινήσει από το κλείσιμο των camps και την ένταξη όλων των προσφύγων στον αστικό ιστό. Τα παιδιά να γραφτούν στα πρωινά σχολεία όλων των βαθμίδων. Να δημιουργηθούν τάξεις υποδοχής και το υπουργείο να αξιοποιήσει την ύπαρξη εξειδικευμένου προσωπικού στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας από προγράμματα που το ίδιο, σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο, υλοποίησε στο παρελθόν. Να προσφέρεται η δυνατότητα απογευματινών ενισχυτικών μαθημάτων όχι μόνο για τα παιδιά αλλά και τους ενήλικες και να προσφέρονται μαθήματα μητρικής γλώσσας των παιδιών – και εδώ μπορούν να αξιοποιηθούν πρόσφυγες εκπαιδευτικοί. Παράλληλα, θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα παρακολούθησης τεχνικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τα παιδιά που έχουν τελειώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση και δεν επιθυμούν να συνεχίσουν τη φοίτηση.
Η κατάσταση, όπως διαγράφεται ώς τώρα, αποτελεί αμφισβήτηση των κοινωνικών δικαιωμάτων των παιδιών προσφύγων, ένα ακόμη καθεστώς εξαίρεσης. Στο χέρι μας είναι να διεκδικήσουμε την ισότιμη συμμετοχή όλων των παιδιών στο σχολείο.
