Αγγέλικα Σαπουνά, εκπαιδευτικός, διδάκτορας Πολιτικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Πτυχές ενός υπόρρητου συντηρητισμού του ελληνικού σχολείου, που σπανίως αναδεικνύονται στην πρώτη γραμμή του δημόσιου διαλόγου για την Παιδεία, αποκάλυψε η καινοτομική εφαρμογή της Θεματικής Εβδομάδας στα γυμνάσια.
Το θέμα που κυρίως αναδείχθηκε, κατατρομοκρατώντας «κοινό και κριτικούς», είναι η συμβολή του σχολείου στην… αναζήτηση της σεξουαλικής ταυτότητας των νέων, θέμα που δεν περιλαμβάνεται στην ύλη της Θεματικής Εβδομάδας, είναι, όμως, δεόντως kinky τόσο για μιντιακή εκμετάλλευση όσο και για αντιπολίτευση κάθε ηθικοπλαστικής ή και συνωμοσιολογικής απόχρωσης.
Στην πραγματικότητα, τα τρία θέματα που προτείνονται ως πεδία ενασχόλησης της εκπαιδευτικής κοινότητας, στο πλαίσιο της Θεματικής Εβδομάδας, δηλαδή η διατροφή, οι εθισμοί / εξαρτήσεις και η οπτική του φύλου σε σχέση μάλιστα με την απαλοιφή των κοινωνικών ανισοτήτων και της έμφυλης βίας, αν και αφορούν κατεξοχήν τη σύγχρονη καθημερινότητα των εφήβων, απουσιάζουν κατά βάση από το επίσημο σχολικό πρόγραμμα.
Το υλικό που στάλθηκε στα σχολεία είναι πλούσιο και κατατοπιστικό, αντλώντας στοιχεία από παλιότερα και πιο πρόσφατα εγκεκριμένα προγράμματα σχολείων, πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, κρατικών οργανισμών, φορέων πρόληψης και απεξάρτησης κ.ο.κ. Υπήρξε μάλιστα και ενδεικτικός «οδικός χάρτης» με αναλυτικές αναφορές στα σχετικά κεφάλαια των μαθημάτων όλων των τάξεων. Μια προσεκτική ματιά στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, όπου όλο το υλικό είναι αναρτημένο, μπορεί να πείσει και τον πλέον δύσπιστο. Δόθηκε μεγάλη ελευθερία στη διαχείριση του σχολικού χρόνου, με πολλαπλές δυνατότητες συνεργασίας των εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων μεταξύ τους, καθώς και με εξωσχολικούς κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς φορείς. Σαφής και προσεκτική ήταν και η οριοθέτηση των δράσεων που απευθύνονται σε μαθητές και γονείς.
Κάθε αρχή και δύσκολη
Υπάρχουν προβληματικά σημεία; Προφανώς, όπως είναι αναμενόμενο σε κάθε πρωτοεφαρμοζόμενη καινοτομική απόπειρα. Όντως, θα ήταν πολύ καλύτερα να είχε αναγγελθεί η δράση αυτή στην αρχή και όχι στο μέσο της σχολικής χρονιάς. Θα υπήρχε περισσότερος χρόνος για την προετοιμασία της από τα σχολεία. Και όντως θα ήταν καλύτερο η πρώτη εφαρμογή της ιδέας να γίνει για λιγότερο χρόνο, π.χ. θεματικό τριήμερο αντί για εβδομάδα, προκειμένου να εξοικειωθούν οι εκπαιδευτικοί με τη συλλογική αυτοοργάνωση της αναδιάρθρωσης του προγράμματός τους, μια διαδικασία που στο μέσο σχολείο συμβαίνει σπανιότατα ή και ποτέ.
Εντούτοις, στις αντιδράσεις των εκπαιδευτικών, τόσο των συνδικαλιστικών τους παρατάξεων όσο και μεμονωμένων –αλλά αρκετών– προσώπων, ανιχνεύονται στοιχεία ενός λόγου και μιας αγωνίας που αφορά δομικά χαρακτηριστικά του σχολείου. Χαρακτηριστικά τόσο παγιωμένα, ώστε να θεωρούνται περίπου ως αυτονόητες προϋποθέσεις της καλής λειτουργίας του σχολικού συστήματος, ακόμη και από ανθρώπους που δεν είναι πολιτικά συντηρητικοί, δεν έχουν όμως άλλο, έμπρακτο, πλαίσιο αναφοράς εκτός από το –ωσεί αιώνιο– γραφειοκρατικό και υπερσυγκεντρωτικό υπάρχον.
Εστιάστηκε, λοιπόν, ο λόγος αυτός και στα ακόλουθα ζητήματα:
Μπορεί η ύλη της τρέχουσας ή οποιασδήποτε επόμενης «θεματικής εβδομάδας» να μπαίνει στο σχολείο ως διαδικασία εκτός του «κανονικού» αναλυτικού προγράμματος ή θα όφειλε να ενταχθεί στη διδακτέα ύλη και στις κανονικότητές της (ύλη εγχειριδίων, κατά το μέρος που αφορά κάθε μάθημα ξεχωριστά ή και διακριτά μαθήματα);
Επιτρέπεται ο καθένας / η καθεμία εκπαιδευτικός να συμμετάσχει στην υλοποίηση τέτοιου είδους θεματικών προγραμμάτων ή χρειάζεται ειδική επιμόρφωση για να ανταπεξέλθει και πώς αυτή πιστοποιείται;
Δύναται –και δικαιούται– ο σύλλογος των διδασκόντων να αναδιαρθρώσει το εβδομαδιαίο (ή ημερήσιο, ή διήμερο, ή τριήμερο κ.ο.κ.) τακτικό πρόγραμμα μαθημάτων για χάρη ενός τέτοιου «έκτακτου» προγράμματος και τι επιπτώσεις μπορεί να έχει μια τέτοια πρακτική στην κανονικότητα του σχολείου; Ή, όπως άκουσα από συνάδελφο με πολλά χρόνια στα σχολεία, «έχουν σκεφτεί αυτοί εκεί πάνω πώς θα συμμαζέψουμε τα παιδιά στο πέρα-δώθε από αίθουσα σε αίθουσα στη διάρκεια μιας ολόκληρης εβδομάδας χωρίς μαθήματα;»
Τέθηκε, δηλαδή, στο τραπέζι η ουσιαστική λειτουργία του σχολικού curriculum και μάλιστα η πιο αθέατη, εκείνη που ταξινομεί και ιεραρχεί τον χρόνο, τις αρμοδιότητες, τις πιστοποιήσεις, τα όρια και το πλαίσιο εντός του οποίου τα βιώματα και οι γνώσεις τιθασεύονται ώστε να γίνουν «μάθημα», οι εκπαιδευτικοί αντλούν παιδαγωγική ασφάλεια από την έδρα, τα πτυχία και την αυστηρή εξειδίκευση των γνώσεών τους, η πειθαρχία εκπορεύεται από τη διοικητική ιεραρχία και οι μαθητές «συμμαζεύονται» προς γενική ανακούφιση των ενηλίκων.
Πολλοί εκπαιδευτικοί και ο επίσημος λόγος των παρατάξεων απάντησαν στα ερωτήματα αυτά κλείνοντας το μάτι στην παραδοσιακή κατεύθυνση: Διακριτά μαθήματα, με σαφή, «εγκεκριμένη» ύλη, ευδιάκριτα όρια των «αρμοδιοτήτων» κάθε ειδικότητας, πιστοποιημένη ακαδημαϊκή επιμόρφωση, μη διατάραξη του τακτικού προγράμματος. Το σχολείο, όπως το ξέρουμε, με τις δύσκαμπτες νόρμες του, την άνωθεν και έξωθεν πιστοποίηση της εγκυρότητάς του και την ασφάλεια της πεπατημένης. Ένα σχολείο, όμως, κατά βάθος βαρετό, καταπιεστικό και κουραστικό για όλους, κυρίως για τους εφήβους.
Ενοχλεί η διατάραξη της νόρμας
Υπογραμμίζοντας εμφατικά τόσο την επιτακτική ανάγκη επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στα παραπάνω και σε πολλά άλλα ζητήματα, ιδιαίτερα δε ζητήματα παιδαγωγικών μεθόδων και διδακτικών πρακτικών, όσο και την ανάγκη εκσυγχρονισμού των σχολικών περιεχομένων, θεωρώ, ωστόσο, ως το πλέον ενδιαφέρον και θετικό στοιχείο της Θεματικής Εβδομάδας τη διατάραξη, ακριβώς, της παραδοσιακής σχολικής κανονικότητας:
Το γεγονός ότι μια ύλη αυξημένου κοινωνικού ενδιαφέροντος μπαίνει στο σχολείο ως συλλογική επεξεργασία της σχολικής κοινότητας και όχι ως διδακτέα / εξεταστέα ύλη ενός επιμέρους μαθήματος.
Το γεγονός ότι εκπαιδευτικοί, γονείς και κοινωνικοί φορείς καλούνται να συνεργαστούν για να παραγάγουν ένα αποτέλεσμα που έχει χαρακτηριστικά διαλόγου και όχι από καθέδρας διδασκαλία.
Το γεγονός ότι για ολόκληρες μέρες –και όχι για λίγη ώρα στο τέλος ή και εκτός ωραρίου– οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν την ευκαιρία να ζήσουν το σχολείο ως συμμετοχικό δρώμενο, με πολλά βιωματικά στοιχεία, χωρίς την υποχρέωση να «μάθουν απέξω» και να αξιολογηθούν.
Όλα αυτά συνιστούν μια πρόκληση, ένα μικρό υπόδειγμα για μια εναλλακτική σχολική εμπειρία, αυτόνομη και συνεργατική, πιο ενταγμένη στην κοινωνική πραγματικότητα και τα ενδιαφέροντα των νέων, πιο ζωντανή και δημιουργική επίσης.
Γεγονός είναι ότι η μετάβαση σε ένα σχολείο πιο ελεύθερο και ενδιαφέρον για τους νέους δεν έχει προδιαγεγραμμένο οδικό χάρτη. Όλη η εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να συνεργαστεί σ’ αυτό το ταξίδι, όπου οι εκπαιδευτικοί έχουν αδιαμφισβήτητα πρωτεύοντα ρόλο αλλά και ανάγκη ουσιαστικής υποστήριξης από την Πολιτεία. Η εμπειρία από τα χιλιάδες σχολεία σε όλη τη χώρα, που έχουν ήδη καταθέσει τις προτάσεις τους, πολλές εντυπωσιακά δημιουργικές, για την υλοποίηση της Θεματικής Εβδομάδας θα είναι η ουσιαστική ύλη για τη συνέχεια και πρέπει να τύχει πολύ σοβαρής προσοχής από όλους τους αρμόδιους.
