Ο Ιανουάριος έχει πάρει το όνομά του από τον ρωμαϊκό θεό Ιανό. Ο θεός αυτός έχει δύο πρόσωπα: Το ένα κοιτάζει στο παρελθόν και το άλλο στο μέλλον. Συμβολίζει τη μετάβαση από το τέλος μιας εποχής στην έναρξη μιας άλλης. Είναι ο θεός των αλλαγών. Κάθε αλλαγή, όμως, γίνεται με υλικά του παρελθόντος. Το νέο, πολλές φορές, δεν είναι παρά μια επανεπινόηση του κόσμου που ήδη υπάρχει. Κι αυτή η νέα επινόηση έχει συνήθως τον μανδύα της υπέρβασης των δεινών του πρόσφατου παρελθόντος, της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον, της νέας αλήθειας. Αυτά είναι μερικά από τα στοιχεία που συγκροτούν έναν εξευγενισμένο παράδεισο, μια ουτοπία. Να ξεχάσουμε όσα προηγήθηκαν και να θεμελιώσουμε έναν κόσμο κάθαρσης και εξυγίανσης.
Στις αρχές του 17ου αιώνα, και ενώ όλα έδειχναν ότι στην Ευρώπη θα ξεσπούσε πόλεμος μεταξύ προτεσταντών και καθολικών, άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους αρκετά κείμενα που μιλούσαν για την ανάγκη θεμελίωσης μιας νέας κοινωνίας. Όλα αυτά τα κείμενα περιέγραφαν ουτοπίες που θα οδηγούσαν τον χριστιανικό κόσμο σε μια νέα εποχή. Η πνευματική, πολιτική και θρησκευτική αναμόρφωση της κοινωνίας έμοιαζε απαραίτητη σε έναν κόσμο που σύντομα θα βίωνε τον περίφημο Τριακονταετή Πόλεμο (1618-1648). Τα κείμενα αυτά στρέφονταν εναντίον της Καθολικής Εκκλησίας, την οποία ο προτεσταντικός κόσμος θεωρούσε πηγή όλων των δεινών.
Κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου, συντελέστηκαν στις προτεσταντικές περιοχές της Βόρειας Ευρώπης ενδιαφέρουσες πνευματικές ζυμώσεις. Αυτές συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ανάδειξη της διανοητικής παράδοσης των περίφημων Ροδόσταυρων. Υποτίθεται ότι οι Ροδόσταυροι ήταν μια μυστική οργάνωση, που κατείχε τα μυστικά του αληθινού χριστιανισμού και μιας χαμένης αρχαίας γνώσης. Όλη αυτή η αφήγηση, ωστόσο, δεν ήταν κάτι παραπάνω από έναν μύθο και υποστηρίχθηκε με τρία κείμενα. Τα περίφημα ροδοσταυρικά μανιφέστα ήταν δύο φυλλάδια άγνωστου συγγραφέα, που εκδόθηκαν το 1614 ή το 1615 στο Κάσελ της Γερμανίας και παρουσίαζαν μια διανοητική ουτοπία. Είχαν μακροσκελείς τίτλους, αλλά συνήθως αναφέρονται ως «Φήμη της Αδελφότητας» και «Ομολογία της Αδελφότητας». Ήρωας των μανιφέστων ήταν κάποιος «Πατήρ Χ. Ρ. Σ.», ο οποίος ήταν ιδρυτής ενός τάγματος ή αδελφότητας, η οποία είχε αναβιώσει και καλούσε και άλλους να συμμετάσχουν. Το μυστήριο ενισχύθηκε περισσότερο με την έκδοση και ενός τρίτου κειμένου που κυκλοφόρησε το 1616. Επρόκειτο για ένα ρομαντικό διήγημα με τον τίτλο «Ο Χυμικός Γάμος του Χριστιανού Ροδόσταυρου». Συγγραφέας αυτού του έργου ήταν ο Γιόχαν Βαλεντίν Αντρέ, λουθηρανός ιερέας. Σκοπός αυτών των κειμένων ήταν να προπαγανδίσουν μια φιλοσοφική, θρησκευτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στους αντίποδες της Καθολικής Εκκλησίας. Τα κείμενα βασίζονταν στη φυσική μαγεία, στον νεοπλατωνισμό, στην αλχημεία, την ιατρική και στον θρησκευτικό μυστικισμό της εβραϊκής Καμπάλα. Η ιστορικός Φράνσις Γέιτς έχει σημειώσει ότι οι συγγραφείς αυτών των κειμένων επηρεάστηκαν από το έργο «Monas Hieroglyphica» (1564) του Άγγλου αποκρυφιστή και φιλοσόφου Τζον Ντι (1527-1608).
Ποιος ήταν ο Τζον Ντι; Έμεινε στην Ιστορία ως ένας διανοητής που ασχολήθηκε με τη Φιλοσοφία, αλχημεία, τον μυστικισμό και προσπάθησε να βρει τη γλώσσα των αγγέλων. Πέρα από όλα αυτά, ο Ντι ήταν ο αληθινός πράκτορας 007 και δούλευε για τη βασίλισσα Ελισάβετ. Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν ότι το έργο του «Monas Hieroglyphica» κάλυπτε τις πραγματικές του επιχειρήσεις, οι οποίες γίνονταν στο όνομα της βασίλισσας. Το 007 ήταν το κωδικό όνομα που χρησιμοποιούσε η Ελισάβετ όταν επιθυμούσε να αναφερθεί στον Ντι μπροστά στους αξιωματούχους της αυλής της. Ο Ντι υπέγραφε τα γράμματά του με δύο κύκλους, που συμβόλιζαν ότι τα δύο μάτια του ήταν τα μυστικά μάτια της βασίλισσας (for her eyes only). Οι δύο κύκλοι είχαν περιμετρικά ένα σύμβολο που έμοιαζε με τον αριθμό επτά. Για τον Ντι, ο αριθμός επτά ήταν ένας μυστικός καβαλιστικός και τυχερός αριθμός. Ο Τζον Ντι ενέπνευσε τον Ίαν Φλέμινγκ στη δημιουργία του περίφημου Τζέιμς Μποντ.
Πέρα από την πολιτική τους διάσταση, δεν υπάρχει κανένα μυστήριο σε αυτά τα γεγονότα. Οι ροδοσταυρικές εκδόσεις είχαν τις ρίζες τους σε κοινωνικοπολιτικά και διανοητικά κινήματα που αναπτύχθηκαν γύρω από τον προτεστάντη Φρειδερίκο, τον εκλέκτορα του Παλατινάτου της Βοημίας. Τα κινήματα αυτά έσβησαν όταν ο στρατός των προτεσταντών της Βοημίας έχασε από τους Αψβούργους και τον αυτοκράτορα Φερδινάνδο στη μάχη του Λευκού Όρους (1620).
Δημοσιεύτηκαν, ωστόσο, και άλλες ουτοπίες εκείνο το διάστημα με παρόμοιο περιεχόμενο. Το 1602 είχε ήδη κυκλοφορήσει στη Γερμανία η «Πόλη του Ήλιου» του Τομάζο Καμπανέλα, ενώ το 1619 ο Γιόχαν Βαλεντίν Αντρέ έγραψε το «Χριστιανόπολις». Το έργο αυτό είχε εκπληκτικές ομοιότητες με την ανολοκλήρωτη «Νέα Ατλαντίδα» (1627) του Φράνσις Μπέικον. Ο Μπέικον έχει μείνει στην Ιστορία ως ο «προφήτης» της σύγχρονης επιστήμης, προτείνοντας την πειραματική μέθοδο στη μελέτη της φύσης. Ωστόσο, ο Μπέικον ήταν προϊόν του μυστικισμού της Αναγέννησης. Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης και του 17ου αιώνα, οι μαγικές τέχνες είχαν γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη. Η πρακτική διάσταση αυτών των τεχνών είχε σημαντική συμβολή στον πειραματικό χαρακτήρα που απέκτησε η επιστήμη αργότερα. Το μέλλον των επιστημών για τον Μπέικον είχε ως κεντρική ιδέα την ανάκτηση της αρχαίας σοφίας. Κήρυττε την επιστροφή στην κατάσταση που βρισκόταν ο Αδάμ πριν από την Πτώση· μια κατάσταση αγνής και άσπιλης σχέσης με τη φύση. Στη «Νέα Ατλαντίδα» ο Μπέικον περιέγραφε τον Οίκο του Σολομώντα, ένα ίδρυμα που είχε ως σκοπό να επεκτείνει τα όρια της ανθρώπινης κυριαρχίας. Σκοπός της γνώσης για τον Μπέικον ήταν να είναι ωφέλιμη και να βελτιώνει τη ζωή του ανθρώπου.
Στα ροδοσταυρικά μανιφέστα της «Φήμης» και της «Ομολογίας» βρίσκουμε την έκκληση για μια νέα γνώση, η οποία θα αντικαθιστούσε εκείνη των πανεπιστημίων. Στρέφονταν εναντίον του αριστοτελικού σχολαστικισμού, του ρωμαιοκαθολικισμού και της Ιατρικής του Γαληνού και υποστήριζαν την αναζήτηση της αλήθειας του Θεού και της φύσης διαμέσου των πρακτικών τεχνών, της αλχημείας και των μεθόδων της Ιατρικής του Παράκελσου. Τα κείμενα αυτά δημοσιεύτηκαν σε τέσσερις γλώσσες και γνώρισαν εννέα εκδόσεις, ενώ σώζεται και μια αγγλική μετάφραση του 1652. Αξίζει να σημειωθεί αντίτυπο αυτής της μετάφρασης είχε ακόμη και ο Ισαάκ Νεύτων στη βιβλιοθήκη του, στο οποίο είχε αρκετές προσωπικές σημειώσεις. Υπάρχουν εκατοντάδες επιστολές σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, γραμμένες από διανοητές που απαντούσαν στο κάλεσμα των Ροδόσταυρων, δηλώνοντας ότι ήθελαν να συμμετάσχουν σε αυτή τη μυστική αδελφότητα. Το βασικό μήνυμα των μανιφέστων ήταν ότι, αν οι σοφοί ήταν ενωμένοι, θα μπορούσαν να συλλάβουν μια τέλεια μέθοδο για όλες τις τέχνες μέσω του βιβλίου της φύσης. Αυτό το μήνυμα αποτέλεσε έναυσμα ακόμη και για την ίδρυση της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου το 1660, που αποτελεί τη μακροβιότερη επιστημονική εταιρεία.
Οι ουτοπίες προφητεύουν έναν νέο κόσμο, αλλά με τη ματιά τους στραμμένη στο παρελθόν. Καμία επανάσταση και καμία αλλαγή δεν γίνεται χωρίς τα υλικά του παρελθόντος. Κάθε επανάσταση και κάθε αλλαγή, μέσα στην ειρωνεία της Ιστορίας, διατηρεί ελάχιστη σχέση με το παρελθόν της. Ο Ιανός συνεχίζει να κοιτάζει στο παρελθόν και το μέλλον, χωρίς να ανήκει αποκλειστικά σε κανένα από τα δύο.
Ευτυχισμένος ο νέος χρόνος!
