Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Το Δίκτυο Συνεργατικών Σχολείων με Τεχνικές Freinet και η αναζήτηση του Σχολείου της Κοινότητας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το Δίκτυο Συνεργατικών Σχολείων με Τεχνικές Freinet και η αναζήτηση του Σχολείου της Κοινότητας

Μιλώντας για τον Celestin Freinet δεν είναι αυτονόητο ότι μιλάμε για την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης. Κι αυτό γιατί το όνομά του απουσιάζει από την ιστορία της εκπαίδευσης που έχει γραφτεί. Με πρώτο δάσκαλο που εφαρμόζει τις ιδέες του στον μεσοπόλεμο τον Τζάνο Τσαγκιά, δάσκαλο στο σημερινό 9οΔημοτικό Σχολείο Καλογρέζας (Το πέτρινο σχολείο) μέχρι τον Χάρη Πάτση των χρόνων μετά τον εμφύλιο πόλεμο (1949), ο οποίοι αλληλογραφούν μαζί του και τον μεταφράζουν, η διαδρομή των ιδεών του είναι μεγάλη. Το «Όχι πια αναγνωστικά βιβλία» (1933) του Τζάνου Τσαγκιά στο σχολείο της Νέας Ιωνίας επίσης, μέσα από την αρθρογραφία όπως την βλέπουμε, επαναλαμβάνεται ως ιδέα για τεχνική στο σχολείο και στην μεταπολίτευση.

Το σημαντικότερο έργο του Freinet είναι «Το σχολείο του λαού» (1977).1 Τα πράγματα στην μεταπολίτευση έχουν μια ιστορική τροχιά, καθώς όλα τα βιβλία για την εκπαίδευση με ριζοσπαστικό περιεχόμενο εκδίδονται αυτή την περίοδο (1975 - 1985). Οι ιδέες και οι μεταφράσεις προχωρούν με γοργούς ρυθμούς και σύντομα η αγορά κατακλύζεται από βιβλία. Ειδικότερα η πρώτη περίοδος (1980 - 1985) στην Ελλάδα, μέσα από την διακίνηση τέτοιων ιδεών, μνημονεύεται ως περίοδος πειραματισμών.2 Τέτοια περίπτωση είναι «Το εργαστήριο» (1975 - 1985) με την Σίσσυ Βαφέα που εφαρμόζει ιδέες του Neil και του Freinet. Για τα μεταπολιτευτικά χρόνια πολλά δεν ξέρουμε, το σίγουρο είναι πως σε πολλές σχολικές μονάδες η τεχνική του τυπογραφείου ήταν διαδεδομένη, χρησιμοποιήθηκε ο πολύγραφος για την έκδοση των σχολικών εντύπων και τα φωτοτυπικά μηχανήματα, έγιναν βιβλιοθήκες τάξης, άλλαξε ο τρόπος διδασκαλίας της γλώσσας, είχαμε υπαίθρια διδασκαλία, τα παιδιά μιλούσαν άφοβα για την πολιτική και βιώναμε ένα περιβάλλον δημοκρατίας με το συμβούλιο της τάξης. Μαζί με τις παιδαγωγικές ιδέες της θεσμικής παιδαγωγικής και τις ιδέες της κριτικής παιδαγωγικής επίσης, με την μεταφορά των παιδαγωγικών αντιλήψεων του Paulo Freire, είμαστε μπροστά στο μεταπολιτευτικό τοπίο για τις αλλαγές στην εκπαίδευση. Ο Freire, είναι ο παιδαγωγός που εν πολλοίς σηματοδοτεί την ελληνική μεταπολίτευση, λόγω της γενίκευσης του μαζικού αλφαβητισμού και της κριτικής συνειδητοποίησης των υποκειμένων στο έργο της εκπαίδευσης, ως αίτημα των εκπαιδευτών και των εκπαιδευομένων. Από τη δημόσια σφαίρα αυτής της περιόδου επίσης γίνεται αισθητή η παρουσία μιας εναλλακτικής παιδαγωγικής με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό, η οποία εν πολλοίς βασίζεται στις ιδέες του κινήματος του Σχολείου Εργασίας και της θεσμικής παιδαγωγικής. Η γενίκευση του εγχειρήματος μιας σοσιαλιστικής εκπαίδευσης αυτής της περιόδου της δεκαετίας του ’80 είναι ένα πολιτικό αίτημα με βάση την λαϊκή επιμόρφωση, την αυτοδιαχείριση, τον μαζικό αλφαβητισμό και την αυτομόρφωση. Ο Δημήτρης Βεργίδης, ο επιμελητής αυτών των εκδόσεων που συσχετίζονται με την αυτοδιαχείριση, αναφέρεται στον Freinet ακριβώς για να δείξει ότι έχουμε απομακρυνθεί από τον Althusser και τους «Ιδεολογικούς Μηχανισμούς του Κράτους» και έχουμε φτάσει στον εκπαιδευτικό που μπορεί να συμβάλλει στην κοινωνική και τη σχολική αλλαγή. Η παρακάτω θέση στο έργο του Althusser είναι αυτή που υπόκειται σε κριτική:

«Ζητώ συγνώμη από τους δασκάλους εκείνους που μέσα σε φρικιαστικές συνθήκες προσπαθούν να στραφούν ενάντια την ιδεολογία, ενάντια στο σύστημα και στις πρακτικές όπου έχουν παγιδευτεί, με τα λιγοστά όπλα που βρίσκουν στην ιστορία και στη γνώση που ‘διδάσκουν’. Είναι ήρωες. Είναι όμως σπάνιοι, ενώ πόσοι αλήθεια (η πλειοψηφία) δεν έχουν αρχίσει ακόμα να υποψιάζονται τι είδους ‘δουλειά’ τους βάζει να κάνουν το σύστημα (που τους ξεπερνάει και τους συνθλίβει), κι ακόμα χειρότερα, βάζουν συχνά όλα τους τα δυνατά κι όλη την εξυπνάδα τους για να επιτελέσουν το καθήκον τους στην εντέλεια( με τις περίφημες νέες μεθόδους!). Είναι τόσο βέβαιοι γι’ αυτό που κάνουν, ώστε συμβάλλον με την αφοσίωσή τους, στο να συντηρούν και να τρέφουν την ιδεολογική αναπαράσταση του σχολείου, που θέλει να παρουσιάσει το σημερινό σχολείο τόσο ‘φυσικό’, τόσο χρήσιμο και αναγκαίο, ακόμα και ευεργετικό, όσο ήταν ‘φυσική’, αναγκαία και γενναιόδωρη για τους προπάτορες μας η εκκλησία, εδώ και μερικούς αιώνες».3

Στον αντίποδα της αντίληψης του Althusser για την εκπαίδευση ως Ιδεολογικό Μηχανισμό του Κράτους βρίσκεται ο Freinet. Όπως γράφει ο ίδιος ο Δημήτρης Βεργίδης, όταν ο Althusser μιλά για τους ήρωες - δασκάλους, τα μέλη του κινήματος Freinet. αντιμετώπισαν τον σχολικό μηχανισμό ως χώρο πολλαπλών αντιθέσεων κι όχι ως ευθεία αναπαραγωγή του καπιταλισμού.4 Βέβαια αυτοί που αναθεωρούν τον Althusser, εκτός από τον Freinet, είναι αρκετοί ριζοσπάστες διανοούμενοι αλλά και μαθητές του, όπως ο Ranciere ή ο Badiou. Ο μαχόμενος εκπαιδευτικός, πολιτικός, ακτιβιστής, λαϊκός και διανοούμενος, είναι το αίτημα των νέων παιδαγωγικών αντιλήψεων. Η αντίληψη αυτή του μαχόμενου εκπαιδευτικού διαπέρασε και τα νεοσυσταθέντα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης - τα οποία έγιναν ανώτατα για να προσφέρουν πανεπιστημιακές σπουδές στους / στις δασκάλους / ες, μετά από αίτημα που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και την Κυβέρνηση του Βουνού το 1944 στην Ελεύθερη Ελλάδα - πολλά χρόνια αργότερα, το 1984. Στα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα η παιδαγωγική του Freinet έγινε διδακτικό αντικείμενο στο μάθημα «Θεωριών της Αγωγής». Σε διάσπαρτα εγχειρίδια για πανεπιστημιακή χρήση μπορεί κανείς να δει το όνομα του Freinet, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι συγγραφείς υιοθετούν τις ιδέες του, παρά μόνο ίσως τον γενικό αντί - αυταρχικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την παιδαγωγική. Το όνομα του Freinet είναι συνδυασμένο με την τεχνική του σχολικού τυπογραφείου, την αλληλογραφία, την βιβλιοθήκη, το λαϊκό σχολείο, τη μητρική γλώσσα, τη μείωση της σχολικής αποτυχίας και τη θεσμική παιδαγωγική. Αυτή γνωρίζει τη διάδοσή της στην Ελλάδα μέσα από τη δουλειά της Dina Dorel μετά το 1979. Στο ίδιο πνεύμα της θεσμικής παιδαγωγικής και της μη - κατευθυντικής παρέμβασης στη δυναμική των ομάδων είναι το έργο του Michel Lobrot και της προσέγγισης του από την Καίτη Κανακάκη και τον Κώστα Μπακιρτζή. Πρόκειται για ιδέες που απασχολούν την θεσμική παιδαγωγική κι είναι σε μεγάλο βαθμό κοντά στις αντιλήψεις του Κορνήλιου Καστοριάδη.

Η δεκαετία του ’80 κλείνει με τα δύο ζητήματα που απασχολούν την ελληνική κοινότητας των ιδεών, αυτό της σχέσης της εκπαίδευσης με την δημοκρατία και το ζήτημα της αναπαραγωγής, της εκπαίδευσης ως μηχανισμού αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Στα τέλη αυτής της δεκαετίας το βιβλίο του Κώστα Μπαλάσκα, «Κοινωνική θεώρηση της Παιδείας» (1989) συνοψίζει όλο αυτόν τον προβληματισμό και κάνει επίκαιρες τις ιδέες του Freinet για την αλλαγή της διάταξης των θρανίων, το ενεργητικό σχολείο, την αυτοδιαχείριση και τη τάξη που αποβλέπει στο να γίνει κοινότητα, μέσα σ΄ ένα γενικότερο πλαίσιο δημοκρατίας στο σχολείο. Το ενδιαφέρον στα χρόνια που ακολουθούν για τον Freinet ανανεώνεται επίσης στο πλαίσιο της σχολικής αρχιτεκτονικής με το έργο της Κυριακής Τσουκαλά και του Δημήτρη Γερμανού. Το έργο του «Νεανικού Πλάνου» (1998) που εισάγει με την «Κάμερα Ζιζάνιο» την δυνατότητα τα ίδια τα παιδιά να κάνουν φιλμς είναι η υλοποίηση του πνεύματος του Freinet. Η ελληνική κρίση (2010- ) μας κάνει όλους να σκεφτόμαστε την εκπαίδευση πέρα από τον εκσυγχρονισμό. Μετά το 2010 η προβολή της ταινίας «Το Σκασιαρχείο» (1949), η «Τιμή και το Κέρδος - η Πατάτα» (2012) και η δημιουργία της Παιδαγωγικής Ομάδας «Το Σκασιαρχείο» (2013) ανανεώνουν την συζήτηση για την θεσμική παιδαγωγική. Οι εκπαιδευτικοί αυτά τα χρόνια έχουν δοκιμάσει και ακούσει εναλλακτικά μοντέλα που τα βάζουν σε εφαρμογή, όπως για παράδειγμα το «Σχολείο του Φουρφουρά». Η προβολή της ταινίας «Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται» (2015) κάνει κεντρικό στα χείλη των εκπαιδευτικών και του συνδικάτου το τι εκπαίδευση ονειρευόμαστε. Πολλοί διανοούμενοι, όπως ο Χρήστος Τουρτούρας, ο Νίκος Χανιωτάκης, ο Κώστας Μάγος και η Δέσποινα Καρακατσάνη που είναι και μέλος της ομάδας δίνουν έναν νέο τόνο στις αναζητήσεις για το σχολείο που θέλουμε. Η παρουσία στην Ελλάδα του Denis Morin και του Olivier Francom στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και τα εργαστήρια πάνω στις τεχνικές του Freinet, το «Τι νέα;» και το «Συμβούλιο τάξης» ήταν μια ευκαιρία να γίνει μια μεγάλη γνωριμία με το έργο του. Η πρόσφατη ταινία του Γιάννη Γιουλούντα, «Αγωνίζομαι, άρα υπάρχω» (2015) είναι μια διεθνής συμβολή για τον τρόπο που βλέπει τα κοινωνικά κινήματα το κίνημα Freinet. Η προβολή της ταινίας επίσης της Delphine Pinson, «Η μάθηση είναι ιερή! Στα πρώτα βήματα μιας τάξης Freinet» (2014) δίνει στο έργο του μια νέα πνοή, σύγχρονη. Το «Δίκτυο Συνεργατικών Σχολείων με την Παιδαγωγική Freinet» που ξεκίνησε φέτος και οι επιμορφώσεις στους εκπαιδευτικούς του (Βοιωτία, Αττική, Κρήτη, Πελοπόννησος, Μαγνησία, Θεσσαλονίκη) είναι η συνέχεια αυτού του αδιάκοπου αγώνα να αλλάξει το ελληνικό δημόσιο σχολείο, δημιουργώντας νόημα, κοινότητα και σχέσεις. Το τριήμερο στο Γαλλικό Ινστιτούτο (1-3/12/2016) θα είναι μια ακόμη ευκαιρία να κάνουμε μια εκδήλωση για τα 60 χρόνια από το θάνατό του, να προβάλουμε μια καινούρια ταινία για τη ζωή του και να εργαστούμε πάνω στα δικαιώματα του παιδιού.

Κλείνοντας, ο Celestin Freinet είναι κομμάτι μιας δημόσιας εναλλακτικής παιδαγωγικής μαζί με τον Ferrer, το korczak τον Freire ή τον Makarenko, λιγότερο γνωστός, αλλά με τις ιδέες του ακόμα και σήμερα να συγκινούν.5 Αναγνωρίζεται ως ο κατεξοχήν παιδαγωγός που μπορεί να συνδέσει τις κλασσικές μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στην εκπαίδευση με τις νέες μεταρρυθμιστικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις για ένα σχολείο της κοινότητας,6 οι οποίες προκύπτουν από την αλλαγή του χαρακτήρα της παιδικής ηλικίας, την αποσχολειοποίηση [deschooling], την ανάδυση των αμφίδρομων ΜΜΕ, την παγκοσμιοποίηση, την αποικιοποίηση, την κινητικότητα στην εκπαίδευση, την μετανάστευση, τον ρατσισμό, την ευέλικτη ιδιότητα του πολίτη και τα νέα νομαδικά υποκείμενα. Το ιδεώδες της κοινότητας, της ψυχικής ανθεκτικότητας, του συνεταιρισμού, της τροφής, της (συν)εργασίας και των διαδρομών τάξης - αυλής - κοινότητας με την επιστροφή της κίνησης και της αφής, είναι η ροή που μας κάνει να αισθανόμαστε αυτό που έρχεται.

1 Η βιβλιοκριτική της Άννας Φραγκουδάκη στο περιοδικό «Ο Πολίτης» (τχ. 26, 1979) ήταν μια πρώτη γνωριμία με το έργο του. Τόσο η ίδια βέβαια όσο και άλλοι / ες καθηγητές / τριες στο Τμήμα Επιστήμων Αγωγής Προσχολικής Ηλικίας της Αθήνας, στο Πανεπιστήμιο Βόλου, στο Πανεπιστήμιο Κορίνθου και στο Παιδαγωγικό Τμήμα της Θεσσαλονίκης εργάζονται πάνω στο έργο του και διαδίδουν τις αρχές του.

2 Οι τίτλοι βιβλίων που εκδίδονται είναι πολλοί και από διάφορους εκδοτικούς οίκους (Καστανιώτης, Γλάρος, Οδυσσέας, Μπουκουμάνης, Ανδρομέδα, κα). Για περισσότερα δες Μπάμπης Μπαλτάς, «Η εκδοτική δραστηριότητα των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης: βιβλία, μεταφράσεις και διακίνηση ιδεών με αφορμή το βιβλίο του Λουκά Αξελού, Εκδοτική δραστηριότητα και Κίνηση των Ιδεών στην Ελλάδα, Στοχαστής 2008», περιοδικό Στίγμα, τχ.29, Ιανουάριος - Μάρτιος 2009, σελ. 81 - 84.

3 Λουί Αλτουσέρ, «Ιδεολογία και Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους» στο Θέσεις, μετάφραση Ξενοφών Γιαταγάνας, Θεμέλιο, Αθήνα 1994, σελ. 95.

4 Δημήτρης Βεργίδης, «Μπροστά στον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης», περιοδικό Αντιθέσεις, τχ.19, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1984, σελ. 27 - 34.

5Δες Ραφαέλ Ντοριντάν, «Το Συνεργατικό Ινστιτούτο Σύγχρονου Σχολείου Παιδαγωγικής Φρενέ», μετάφραση Μαρία Αντωνίου, περιοδικό Στο Νησί της Αλφαβήτου, τχ. 7, Ελευθεριακή Κουλτούρα, Αθήνα 2001, σελ. 5 - 27. Το καινούριο βιβλίο του Michel Lobrot, «Ζώντας μαζί» (2015) είναι ακριβώς στο πνεύμα της παρεμβαίνουσας μη - κατευθυντικής παιδαγωγικής κι αποτέλεσε αντικείμενο σεμιναρίου για τους εκπαιδευτικούς από την παιδαγωγική ομάδα «Το Σκασιαρχείο».

6 Δες Michael Goehlich, «Οι νέες μεταρρυθμιστικές προσεγγίσεις σε αντιπαράθεση με τις κλασσικές», στο Michael Goehlich (συλλογικό), Παιδοκεντρική διάσταση στη μάθηση, Ανοιχτό σχολείο, εναλλακτικό σχολείο, σχολείο της κοινωνίας, σχολείο του Reggio, μετάφραση Ε. Νούσια, επιμέλεια - εισαγωγή Κ. Χρυσαφίδης, Τυπωθήτω, - Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα 2003, σελ. 75 - 78.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL