Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.3°C24.2°C
3 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C24.7°C
4 BF 37%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C23.8°C
2 BF 58%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
18.6°C21.0°C
2 BF 75%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.4°C
3 BF 35%
Νεοφιλελεύθερη ΑΔΙΠ και Δημόσιο Πανεπιστήμιο: Μια συγκρουσιακή συμβίωση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Νεοφιλελεύθερη ΑΔΙΠ και Δημόσιο Πανεπιστήμιο: Μια συγκρουσιακή συμβίωση

Το Πανεπιστήμιο ως ΙΜΚδέχεται τις πιέσεις εγχώριων εκδοχών νεοσυντηρητικής και νεοφιλελεύθερης πολιτικής.Ηεπίθεση των εξουσιαστικών μηχανισμών από τα πάνω, της καπιταλιστικής αγοράς από τα έξω και ο προσεταιρισμός των διανοουμένων από τα μέσα έριξαντο Πανεπιστήμιο στη δίνη της αγοράς. Αυτό επηρεάζεται απότην υπαγωγή της χώρας σε καθεστώς μη βιώσιμου χρέους, Εν τω μεταξύ, έχουν θεσμοθετηθεί δομές περαιτέρω εμπέδωσης νεοφιλελεύθερων πολιτικών της καπιταλιστικής αγοράς, όπωςοι ΑΔΙΠ/ΑΔΙΠΠΔΕ. Θα περιοριστούμεστην ΑΔΙΠ,ένα«δίκτυο επιτήρησης» των ΑΕΙ και μέλος υπερκείμενων ευρωπαϊκών ομόλογων δικτύων,και θα αναφερθούμε στους παράγοντες που μας οδήγησαν εδώ(1). Το θέμα είναι κοινωνικά και πολιτικά «άκρως συγκρουσιακό».

Η θριαμβολογία: Ασκήσεις επί χάρτου

Η ΑΔΙΠ ως «θεματοφύλακας της ποιότητας» στα ΑΕΙ,τα υποκαθιστά!Στην Έκθεση 2015, θριαμβολογεί που εγκατέστησε397 ΟΜ.Ε.Α (Τμημάτων) και 36 ΜΟ.ΔΙ.Π στα 36 ΑΕΙ. Συγκρότησε «μητρώο» 5000 αξιολογητών. Ολοκλήρωσε τον πρώτο κύκλο εσωτερικής(397) και εξωτερικής (397) αξιολόγησης τμημάτων, και των εσωτερικών (36) και εξωτερικών(36) αξιολογήσεων, σε επίπεδο ιδρυμάτων( ΑΔΙΠ,2016). Συνέταξε 8 ετήσιες εκθέσεις (2007-2015). Εννιακόσια, περίπου, ντοκουμέντα-παλίμψηστοι. Δεν υπάρχει κάτι σημαντικό σ αυτά, παρά ποσοτικές απεικονίσεις «ποιότητας».Ντοκουμέντα που νομιμοποιούν φορέα και νεοφιλελεύθερες πρακτικές. Αριστερή κυβέρνηση δε μπορεί να αξιοποιεί εισηγήσεις του ΟΟΣΑ και της ΑΔΙΠ για χάραξη προοδευτικής ριζοσπαστικής εκπαιδευτικής πολιτικής.

Ο φάκελοςτων επιτυχιών βοήθησε και πιστοποιήθηκε ως πλήρες μέλος της υπερκείμενης «Ευρωπαϊκής Ένωσης» ομόλογων Αρχών (ENQA, 2015) και άλλων συναφών διεθνών οργανισμών (EQAR, INQAAHE, κ.ά.). Τα ΑΕΙ έχουν υπαχθεί,πλέον, σε ένα «πανοπτικό» ιεραρχικής ευρωπαϊκής επιτήρησης: από τη ΜΟΔΙΠ, μέσω της ΑΔΙΠ, φτάνει στην ENQA. Τα παραπάνω είναι αποτέλεσμα πολύχρονων συντονισμένων πρωτοβουλιών ΟΟΣΑ, ΕΕ, της BolognaProcess και των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ. Ο ΟΟΣΑ εγκατέστησε τοποτηρητές δικού του νεοφιλελεύθερου «παραδείγματος»Σύμφωνα με την Έκθεση, «παρατηρείται ύπαρξη θυλάκων» και «η κουλτούρα της αξιολόγησης δεν έχει γίνει πλήρως αποδεκτή»( ό. π. :88). Η δημιουργία νεοφιλελεύθερης «κουλτούρας αξιολόγησης» έχει δρόμο να κάνει.

Το Πανεπιστήμιο στην αγορά

Στήνεται μηχανισμός που καταργεί τη διοικητική αυτοτέλεια, την ακαδημαϊκή ελευθερία και τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα των ΑΕΙ. Η αγορά γέμισε από «οίκους αξιολόγησης» κι αξιολογητές που ανταγωνίζονται σε αξιοπιστία. Η μόρφωση υποβιβάζεται σε καταναλωτική υπηρεσία. Τα ΑΕΙ θα αξιολογούνται με ενιαία τυποποιημένα πανευρωπαϊκά κριτήρια και θα ιεραρχούνται σε μια άκρως ανταγωνιστική διεθνή λίστα ιδρυμάτων-εμπορευμάτων. Θα προκύψουν πολλές κατηγοριοποιήσεις ιδρυμάτων. Οι εξελίξεις αυτές βάζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα στο σαφάρι ενός άκρατου και άνισου ανταγωνισμού, με συνέπειες στην ένταση και την έκρηξη των ταξικών διακρίσεων.

Εύρωσταευρωπαϊκά ΑΕΙ θα επιβιώσουν.«Περιφερειακά» ενός υποβαθμισμένου Νότου θα εκπέσουν σε Ινστιτούτα, ΙΕΚ ή κολέγια ή θα κλείσουν ή θα καταργηθούν. Έτσι, θα προκύψειμαζικότερη «ελεύθερη κινητικότητα» Ελλήνων φοιτητών-πελατών και «ερευνητών- εγκεφάλων» προς δημοφιλή ιδρύματα μιας ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής και διεθνούς αγοράς.

Πώς φτάσαμε εδώ;

Το πανεπιστημιακό κίνημα πιστώνεται την καθυστέρηση του εγχειρήματος. Οι τελευταίες «μάχες» δόθηκαν πρόσφατα(2015-16)από φοιτητές στο ΕΜΠ, το Ιόνιο και στο Ιωαννίνων. Αυτές υπογραμμίζουντο ερώτημα: Πώς, με τη συνδρομή, εν τέλει, των πανεπιστημιακώνέχουμε αυτές τις εξελίξεις;Ο θρίαμβος ΑΔΙΠ έχει το νόημά του: Χρειάστηκε δεκαπενταετία(1999-2015), για να διεισδύσει η BolognaProcess!Διεθνείς και εγχώριες πρωτοβουλίες επιδίωξαν την εξουδετέρωση «θυλάκων αντίστασης», την εξαγορά, τον εκμαυλισμό, την εξοικείωση, ενσωμάτωση, προσεταιρισμό εμπλεκομένων που αντιδρούσαν παθητικά ή ενεργητικά στο αφήγημα της «αξιολόγησης».

Δεν επικαλούμαστε την «αλληγορία του βατράχου». Αποπνέει αίσθηση αναπόδραστης αποχαύνωσης/παραλυσίας. Αυτό δεν τιμά τους πανεπιστημιακούς ως διανοούμενους. Ο Κ. Καραμανλής, όταν μας ενέπλεκε(1958) στην «ευρωπαϊκή περιπέτεια», δεσμευόταν «ότι οι Έλληνες θα μάθουν να κολυμπούν»! Έπεσε έξω. Έχουμε γίνει κολυμβητές/ «βάτραχοι», με άνισουςόρους, στα νερά της νεοφιλελεύθερης «κατσαρόλας».

Η πολύχρονη αντιπαράθεση ήταν, αντικειμενικά, ασύμμετρη. Η στρατηγική του Υπουργείου Παιδείας (1992-2014: ΝΔ/ΠΑΣΟΚ) επέδειξε μια σειρά ομοιότροπων ενορχηστρωμένων σχεδιασμών. Ενδεικτικά:

(1)Το «Ανήκουμε (άνευ όρων) στη Δύση»: Ανήκει στα πολιτικά «πνευματικά δικαιώματα» των συντηρητικών δυνάμεων της χώρας. Σημείο αναφοράς στις μακροχρόνιες ευρωπαϊκές/διεθνείς διεργασίες(ΟΟΣΑ,ΠΟΕ/ GATS, EE,CRE/EUA, Bologna Process, κ.ά.). Δεν υπήρχε κυβερνητική πρωτοβουλία, χωρίς τον εκβιασμό των «ανειλημμένων ευρωπαϊκών δεσμεύσεων», ή της καθυστέρησης/απόστασης που μας χωρίζει από τους εταίρους.

(2) «Πιλοτικές» εφαρμογές: Πραγματοποιήθηκαν«εθελοντικές» εφαρμογές σχετικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων σε επίλεκτα ελληνικά ΑΕΙ, με χρηματοδότηση και παρακίνηση του ΥΠΕΠΘ,για τη δημιουργία θετικού κλίματος. Επίλεκτοι πανεπιστημιακοί επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα τμήματά τους.

(3) Δυσφήμηση: Κινητοποιήσεις για τον εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης καταγγέλλονταν ως συντηρητικές, αν και το πανεπιστημιακό κίνημα δεν υπερασπιζόταν το υπαρκτό πανεπιστήμιο.Διεκδικούσε την εμβάθυνση της δημοκρατίας σε αυτό και αντιστεκόταν στην επιχειρούμενη συρρίκνωσή της.Οι καθυστερήσεις, η απόσυρση νομοσχεδίωναξιοποιούνταν ως άλλοθι για δυσφήμηση.

(4) Ευφημισμοί: Επιστρατεύθηκαν ευφημισμοί-ιδεολογήματαπερί ευρωπαϊκής διάστασης, κινητικότητας, πιστοποίησης, ποιότητας, αποδοτικότητας, αντικειμενικότητας, ανεξαρτησίας, διαφάνειας, εχεμύθειας, διακριτικότητας, εμπειρογνωμοσύνης, βελτίωσης, ανταγωνιστικότητας, αριστείας, κ. τ. ο. Αν και δαπανηροί, δεν έχουνπραγματολογική βάση. Η προβολή της ανεξαρτησίας αποκρύπτει τον εναγκαλισμό με το νεοφιλελευθερισμό.

(4) Απειλές: ΝΔ/ΠΑΣΟΚ νομοθέτησαναπειλές περικοπώνχρηματοδότησης, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης στις προβλεπόμενες ρυθμίσεις! Τελικά, και δραστικές περικοπές χρηματοδότησης είχαμε, με τα μνημόνια, και οι αξιολογήσεις ολοκληρώθηκαν.

(5) Χρηματοδότηση ενσωμάτωσης: Αξιοποιήθηκαν κοινοτικάκονδύλιαΕΠΕΑΕΚ I (1996-99)και II(2000-2006), ΕΣΠΑ (2007-13) και ΕΣΠΑ(2014-20). Ακαδημαϊκές μονάδες αξιολογήθηκαν από «εξωτερικούς εμπειρογνώμονες». Επρόκειτο για χρηματοδοτούμενη εξοικείωση πανεπιστημιακών και φοιτητών. Από Έκθεση της ΑΔΙΠ (2010) πληροφορούμαστε ότι με πρότασή της διατέθηκε ποσό 11 εκ. € περίπου στα Α.Ε.Ι. που θα συνεργάζονταν με την Α.ΔΙ.Π. Πρόκειται για εξαγορά συνεργασίας θεσμικού χαρακτήρα!Γιατί οι πανεπιστημιακοί αμείβονταν για συμβατικές υποχρεώσεις;

Τα παραπάνω δεν είναι εκ των υστέρων διαπιστώσεις. Το 1997,με την έναρξη του ΕΠΕΑΕΚ I, είχαμε την αίσθηση της απειλής ότι είμαστε εκτεθειμένοιστο «πείραμα του βατράχου»: «Αναδεικνύονται και ενισχύονται φαινόμενα αλλοίωσης της συμπεριφοράς των εργαζομένων (μελών ΔΕΠ, εκπαιδευτικών και διοικητικών στελεχών) με πολιτικές σπατάλης και αδιαφανούς διαχείρισης, σε μια περίοδο λιτότητας και συμπίεσης των μισθών. Ομάδες και άτομα, μέσα σε ένα κλίμα έξαρσης των πελατειακών σχέσεων… είναι εκτεθειμένα σε προτάσεις ενίσχυσης των κρατικοδίαιτων εισοδημάτων τους και υφίστανται αθόρυβα τις διαδικασίες ενός διακριτικού προσεταιρισμού και ενσωμάτωσης. Όλα αυτά, με τη σειρά τους, παραμορφώνουν τη δυναμική των κοινωνικών παρεμβάσεων στην εκπαίδευση»(2). Ακολούθησε γραπτή παραίτηση (8070/5.3.1997) από τη θέση του ιδρυματικού υπεύθυνου σε πρόγραμμα του Π.Ι., με την καταληκτική επισήμανση «Σας παρακαλώ να δεχθείτε την παραίτησή μου…Εξακολουθώ να έχω τις ανησυχίες που σας είχα διατυπώσει στην προηγούμενη επιστολή μου. Αυτές ενισχύθηκαν…».

(6) Πρόθυμοι «ακαδημαϊκοί»: Είχαμε και «ειδικούς», στρατευμένους στην υπόθεση μιας «άνευ όρων» ευρωπαϊκής εναρμόνισης της ελληνικής εκπαίδευσης. Ήταν οι μεταπράτες ευρωπαϊκών/διεθνών πρακτικών στην Ελλάδα, σε «πιστά αντίγραφα». Διαθέτουν και δίκτυα.

(7) Ενεργητικοί και παθητικοί συνεργάτεςτης ΑΔΙΠ : Χωρίς τη συμμετοχή τους, δεν ήταν δυνατή ηδιείσδυση. Βρίσκονταιανάμεσα στα μέλη: των 397 ΟΜ.Ε.Α των Τμημάτων, των 36 ΜΟ.ΔΙ.Π των ΑΕΙ, των συλλογικών οργάνων (Γ.Σ. Τμημάτων, Σχολών, Κοσμητειών, Συγκλήτων. Συμβουλίων Ιδρύματος, Πρυτανείας), των Συνόδων Πρυτάνεων, των συνδικαλιστικών φοιτητικών παρατάξεων, της ΠΟΣΔΕΠ και της ΑΔΙΠ.

(8) Οι «εμπειροτέχνες»: Η αγορά διαθέτει ιπτάμενους αξιολογητές που επιδίδονται σε «ακαδημαϊκό τουρισμό». Προβάλλονταιως αντικειμενικοί επειδή προέρχονται από το εξωτερικό! Η αλήθεια είναι ότι θεωρούνται εξοικειωμένοι με τη «κουλτούρα αξιολόγησης». Η αξιοποίηση πολυάριθμων πανεπιστημιακών από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια της Κύπρου συμβολίζει εισβολή της «κουλτούρας των ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων», στο όνομα μιας ανυπόστατης εμπειρογνωμοσύνης και ανύπαρκτης ανεξαρτησίας!Οι περισσότεροι είναι άσχετοι στο αντικείμενο. Ίσως, το μάθουν«πάνω στη δουλειά». Είναι ερασιτέχνες αξιολογητές, που με ερασιτεχνική «πιστοποίηση», εντάσσονται σε «μητρώο διακεκριμένων εμπειρογνωμόνων». Δεν έχει τηρηθεί στοιχειώδης ακαδημαϊκή δεοντολογία.

Οι «ειδικοί» δε θα προσέφεραν ουσιαστικό έργο, με το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο. Η ΑΔΙΠεπιλέγει πανεπιστημιακούς ταγμένουςστην υπεράσπιση νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Έχει καταφέρει να προσεταιριστεί και πανεπιστημιακούς, που μάχονται ενάντια στην «αυταρχική αξιολόγηση» και στην εκπαιδευτική πολιτική της «νεοφιλελεύθερης και νεοσυντηρητικής λαίλαπας». Πρόκειται για σοβαρή ένδειξη αποτελεσματικότητας της ΑΔΙΠ στην προσέλκυση αξιολογητών διακομματικής/υπερκομματικήςπροέλευσης («συναίνεση»).

Οι πρωταγωνιστές της ΑΔΙΠ είναι «επιχειρηματίες του εαυτού τους» και ετοιμάζονται για αυτό που ετοιμάζουν, σε μια υποβαθμισμένη ελληνική ανώτατη εκπαίδευση! Μήπως, χτίζουν το προφίλ (“Europass”) του «ακαδημαϊκού μετανάστη/πρόσφυγα», ως προϊόντος εξαγωγής, σε μια ευρωπαϊκή/διεθνή αγορά «εγκεφάλων»; Οι προσωπικές στρατηγικές, όταν συμπλέκονται με τις πολιτικές αγοράς στην εκπαίδευση, είναι «εργαλειοθήκες» στην υπηρεσία ενός «ακαδημαϊκού καπιταλισμού».

Όλα τα παραπάνω ήταν τα συνεκτικά στοιχεία ενορχηστρωμένης κρατικής ιδεολογικής εκστρατείας για μια δύσκολη συγκρουσιακή επιχείρηση, την εξουδετέρωση «των θυλάκων αντίστασης» και την παράδοση του πανεπιστημίου στις διεργασίες της καπιταλιστικής αγοράς.Πώς να ξηγήσουμε τη «μεταστροφή» της ΠΟΣΔΕΠ, την υποχώρηση του πανεπιστημιακού κινήματος, την εμφάνιση συγκυριακών πρωτοβουλιών υπεράσπισης της αξιολόγησης (ΚΙ.ΠΑΝ, ΑΡ.ΣΗ,«1000», κ.ά.); Δεν είναι μικρή η συμβολή πανεπιστημιακών θυλάκων προώθησης των πολιτικών ΑΔΙΠ. Η άτυπη «Σύνοδος των Πρυτάνεων», παρά τις αλλεπάλληλες περιφερόμενες δαπανηρές συναντήσεις της «ομοφωνίας», έχει εξελιχθεί σε ένα εκπτωτικό πεδίο προσωπικών στρατηγικών και φιλοδοξιών.

Ευκαιρία για επανεκκίνηση της πάλης;

Η δράση της ΑΔΙΠ σηματοδοτεί μια προσωρινή ήττα.Η παράδοση της Έκθεσης στον αριστερό πρόεδρο της Βουλής, συμβολικά, υπογράμμισε το κλείσιμο ενός υπερδεκαετούς κύκλου αγώνα. Η πάλη που δόθηκε πιστώνεται την καθυστέρηση. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ έχει κληρονομήσει την κεφαλαιοποίηση του αγώνα. Η επερχόμενη «πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών» είναι στρατηγικής σημασίας για επανεκκίνηση της πάλης. Τα προγράμματα σπουδών θα αξιολογούνται με κριτήρια αγοράς.Η συνέχεια θα είναι εξαιρετικά συγκρουσιακή.Μια επανεκκίνηση δε σημαίνει ρεβανσισμό αλλά αναχαίτιση ενός διαγραφόμενου τέλους του πανεπιστημίου.

Η ποιότητα στο πανεπιστήμιο είναι υπόθεσηκοινωνικού κράτους, εμβάθυνσης της δημοκρατίας, της συλλογικότητας, της ακαδημαϊκής ελευθερίαςκαι της αξιοποίησης των εγγενών δυνατοτήτων του πανεπιστήμιου. Οι περιφερόμενοι ιπτάμενοι επισκέπτες εμπειρογνώμονες δε γνωρίζουν το πανεπιστήμιο που αξιολογούν, Η «εσωτερική πολιτική ιδρύματος εμπίπτει στις αρμοδιότητες των αλλεπάλληλων συλλογικών οργάνων που συγκροτούν ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα, αρκεί να ενεργοποιηθούν «αδρανείς ιδέες και αρχές» συλλογικής ευθύνης, ακαδημαϊκήςδέσμευσηςκαι δημοκρατίας.

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ καλείται να αντιμετωπίσει το θέμα, χωρίς ιδεολογικές διολισθήσεις ή το φόβο του πολιτικού κόστους από την σφοδρότητα των επιθέσεων που θα δεχτεί. Η ΑΔΙΠ έχει, μετά το 2013, και δίδυμη Αρχή, την ΑΔΙΠΠΔΕ. Η τελευταία έχει παροπλισθεί. Κι αυτό δείχνει το δρόμο. Ο χώρος του πανεπιστημίου αποδείχτηκε, τελικά, πιο ευάλωτος! Γιατί είναι «πολιτικοί ογκόλιθοι» οι ΑΔΙΠ και ΑΔΙΠΠΔΕ; Γιατί η κυβέρνησηεπιδεικνύει αμυντική αμηχανία απέναντι στις νεοφιλελεύθερες επινοήσεις των «Ανεξάρτητων Αρχών» και τους μύθους τους;

Πώς μπορεί να συμφιλιώνει τις προτεραιότητες που βάζουν οι «Ανεξάρτητες»νεοφιλελεύθερες Αρχές στην εκπαίδευση με τις προτεραιότητες επιβίωσης της δημόσιας εκπαίδευσης, σε μια εποχή δύσκολης διαχείρισης ενός μη βιώσιμου χρέους; Πώς χρηματοδοτεί την εμπέδωση πολυδάπανων Αρχών που προωθούν τη διάλυση της δημόσιας εκπαίδευσης; Μια νομοθετική παρέμβαση θα δώσει στους ντόπιους συνεργάτες της τρόικας την ευκαιρία να «καρφώσουν»! Διεκδικούμε κυβερνητική παρέμβαση και την περιμένουμε. Κι υπάρχουν λόγοι.

Όλες οι ετήσιες εκθέσεις της ΑΔΙΠ(2006-2015) καταγγέλλουν τους πρώην διαδοχικούς Υπουργούς Παιδείας που δε φρόντιζαν για την υλοποίηση ψηφισμένων νόμων. Γιατί αυτό ήταν αποκλειστικό τους προνόμιο; Οι Υπουργοί ξέρουν ότι όταν στην εφαρμογή των νόμων εισβάλλει η κοινωνική δυναμική αντίστασης, οι νόμοι ακυρώνονται. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά φοιτητές, πανεπιστημιακοί και οι εργαζόμενοι σε όλους τους τομείς. Η ανάπτυξη ανατρεπτικής κοινωνικής δυναμικής δεν είναι υπόθεση ανάθεσης ή εξουσιοδότησης στη νομοθετική κι εκτελεστική εξουσία. Είναι υπόθεση και των εξουσιαζόμενων. Θα είναιεξαιρετικά αρνητική εξέλιξη, εάν δρομολογηθεί η λεγόμενη ακαδημαϊκή πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών Το θέμα ΑΔΙΠ-ΑΕΙ είναι, έτσι κι αλλιώς, υπόθεση μιας άκρως συγκρουσιακής συμβίωσης. Οπότε…

ΑΔΙΠ (2016), Έκθεση Ποιότητας της Ανώτατης Εκπαίδευσης 2015, Αθήνα, ΑΔΙΠ.

(1)Βλ. Μαυρογιώργος, Γ. (2015), Οίκοι Αξιολόγησης στην Εκπαίδευση και το “Αόρατο Χέρι” της Αγοράς, Οσελότος, Γιάννενα.

(2) Βλ.«Το Αγροτικό και τα Εκπαιδευτικά», Επενδυτής, 3/5.1.1997)

* Γιώργος Μαυρογιώργος, Δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL