Το σχέδιο νόμου για τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών ( ΠΜΣ)και την χορήγηση διδακτορικών, αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη κυβερνητική παρέμβαση στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Με αυτό επιχειρείτε να θεσπιστούν ενιαίοι κανόνες ίδρυσης και λειτουργίας των δύο τούτων κύκλων πανεπιστημιακών σπουδών. Βασική θέση του νομοσχεδίου είναι ότι και αυτοί οι κύκλοι σπουδών όπως και ο πρώτος των προπτυχιακών, εντάσσονται στην συνταγματική δέσμευση της Δωρεάν παρεχόμενης Δημόσιας Εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες. Χωρίς να παραβιάζει το αυτοδιοίκητο των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, το νομοσχέδιο επιχειρεί να βάλει τάξη κυρίως στο άναρχο τοπίο των μεταπτυχιακών σπουδών και την πανσπερμία ίδρυσης ΠΜΣ. Η αναφορά σε τρείς κύκλους σπουδών, έγινε αφορμή για μια από αριστερά κριτική. Υποστηρίχθηκε με βάση αυτήν την αναφορά, ότι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, όπως άλλωστε και η συνολική μεταρρυθμιστική πολιτική του Υπουργείου, εντάσσονται στις προβλέψεις της διακήρυξης της Μπολόνια και κατά συνέπεια των νεοφιλελεύθερων προταγμάτων, πρόκειται για κριτική που δεν βασίζεται σε κανένα πραγματικό γεγονός, αντίθετα η ονομασία τριών πανεπιστημιακών κύκλων, ακολουθεί την παράδοση που έχουν καθιερώσει όλη την μεταπολεμική περίοδο τα Γαλλικά Δημόσια Πανεπιστήμια.
Από τα πιο θετικά στοιχεία του νομοσχεδίου, είναι η θέσπιση της δωρεάν παροχής των μεταπτυχιακών σπουδών. Θέση που ελάχιστα ΑΕΙ ακολουθούν για όλα τα παρεχόμενα ΠΜΣ – το Πάντειο και σε μεγάλο βαθμό το Πολυτεχνείο μόνο - και κανένα ΤΕΙ.
Η σε εξαιρετική περίπτωση απόφαση για ύπαρξη τελών εγγραφής, τα οποία δεν μπορούν να υπερβαίνουν το τριπλάσιο του κατώτατου ακαθάριστου μισθού ( σήμερα αν δεν κάνω λάθος είναι τα 1500 ευρώ), απαιτεί εμπεριστατωμένη δικαιολόγηση της πρότασης με βάση όσα εξαντλητικά παρατίθενται στο νόμο, έγκριση στη συνέχεια από την Σύγκλητο ή την Συνέλευση του ΤΕΙ και μάλιστα με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 των μελών τους, δημοσίευση στον διαδικτυακό τόπο του ιδρύματος, κοινοποίηση στην ΑΔΙΠ και τελική αποδοχή από το Υπουργείο. Με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζεται ριζικά ο γενικευμένος κανόνας θέσπισης διδάκτρων που σε ορισμένα ΑΕΙ, κυρίως Οικονομικής κατεύθυνσης, υπερβαίνουν και τις 7000ευρώ. Η κριτική ότι αυτά τα σε εξαιρετικές περιπτώσεις προβλεπόμενα τέλη εγγραφής, αποτελούν την απαρχή επιβολής σταδιακά διδάκτρων σε όλα τα μεταπτυχιακά προγράμματα, έχει προφανώς βάση, αλλά βρίσκεται υπό την αίρεση των αντιστάσεων φοιτητών και πανεπιστημιακών, καθώς κα τη βούληση της πολιτικής Ηγεσίας του Υπουργείου, να τηρήσει απαρέγκλιτα τις προϋποθέσεις που θεσπίζει.
Προφανώς παραμένει ανοικτό το θέμα της υποχρηματοδότησης των ΑΕΙ γεγονός που έχει οδηγήσει σε ασφυξία την λειτουργία τους, αλλά αυτό δεν μπορεί να υποκατασταθεί με την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά, αντίθετα απαιτεί διαρκή αγώνα για την έστω και σταδιακά αντιστροφή αυτής της κατάστασης. Θετικό είναι πάντως ότι ήδη έχει αρχίσει να αντιμετωπίζεται από την Κυβέρνηση και με το σταμάτημα της καθοδικής πορείας του Προϋπολογισμού για την όλη Δημόσια Εκπαίδευση, με διακηρυγμένο στόχο σταδιακά να φτάσει τον ευρωπαϊκό Μέσο Όρο, όπως και με την απαρχή ενίσχυσης της γλίσχρης επιχορήγησης ΑΕΙ και ΤΕΙ και την μετά μια εξαετία για πρώτη φορά φέτος, προκήρυξη 500 νέων θέσεων ΔΕΠ, ενώ προγραμματίστηκαν άλλες 500 για το 2017 και ακόμη 500 για το 2018!
Ένα άλλο θετικό στοιχείο είναι η παροχή ενιαίου τίτλου μεταπτυχιακών προγραμμάτων, η πρόβλεψη για δημιουργία διατμηματικών προγραμμάτων καθώς και η σαφής ύπαρξη ακαδημαϊκών κριτηρίων και προϋποθέσεων και αυξημένη πλειοψηφία 2/3 για την ίδρυση ενός ΠΜΣ μόνο από αυτοδύναμα Τμήματα. Οι προβλέψεις αυτές έρχονται να ανατρέψουν την υπάρχουσα σε μεγάλο βαθμό τάση να ιδρύονται σωρεία μεταπτυχιακών που απλά εξυπηρετούσαν τις φιλοδοξίες κάποιων διδασκόντων, αναμασούσαν ή αφυδάτωναν τα προπτυχιακά προγράμματα, χωρίς πολλές φορές να ανταποκρίνονται στις βασικές μαθησιακές και κυρίως ερευνητικές κατευθύνσεις των αντίστοιχων Τμημάτων. Επίσης θετική είναι η πρόβλεψη ότι οι μαθησιακές ανάγκες ενός ΠΜΣ οφείλουν να καλύπτονται στην πλειονότητα τους από τα μέλη του Τμήματος, η δε χορήγηση εντολής διδασκαλίας απαιτεί την απόλυτη πλειοψηφία των μελών του Τμήματος. Με την ίδια πλειοψηφία, παρέχεται επίσης η δυνατότητα στη Γενική Συνέλευση του Τμήματος, να δίνει εντολή διδασκαλίας και σε αφυπηρετήσαντες καθηγητές, διδάκτορες, ερευνητές αντίστοιχων κέντρων ή σε καθηγητές ΤΕΙ, εμπλουτίζοντας με αυτόν τον τρόπο με ένα σημαντικό εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό τα ΠΜΣ. Το γεγονός αποτελεί ένα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση του Ενιαίου χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας. Ταυτόχρονα προβλέπετε όλοι οι διδάσκοντες να έχουν την ευχέρεια να επιβλέπουν εκτός των διπλωματικών εργασιών και διδακτορικά στο ίδιο Τμήμα, τα οποία όμως δεν μπορούν να υπερβαίνουν τα 3 κάθε ακαδημαϊκό χρόνο και συνολικά τα 10. Οι διαδικασίες για την υποψηφιότητα ενός διδάκτορα, τον επιβλέποντα, την σύνθεση της τριμελούς επιτροπής παρακολούθησής του, την ερευνητική του πορεία, την τελική σύνθεση της επταμελούς εξεταστικής επιτροπής για την απονομή του τίτλου και την έκθεση που οφείλει να την συνοδεύει, υποχρεωτικά δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Ιδρύματος, στα ελληνικά και αγγλικά καθώς και μια γλώσσα της προτίμησης του υποψηφίου. Τέλος δίνεται η δυνατότητα αμοιβής σε διδάσκοντα σε δεύτερη ανάθεση του 20% του μισθού της βαθμίδας του, αφού πρώτα έχει όμως χωρίς επιμίσθιο εκπληρώσει τις διδακτικές του υποχρεώσεις και έχει αναλάβει ένα κανονικό εβδομαδιαίο μάθημα σε ΠΜΣ.
Άλλο θετικό είναι η επαναφορά στις αρμοδιότητες της Συγκλήτου, των εισηγήσεων για ίδρυση ΠΜΣ. Βέβαια στο σημείο αυτό παραμένει ανοικτό για τον αναμενόμενο νέο Νόμο Πλαίσιο λειτουργίας των ΑΕΙ, το θέμα της σύνθεσης της Συγκλήτου αλλά και των άλλων συλλογικών οργάνων με την συμμετοχή και πάλι όλων των φορέων της πανεπιστημιακής ζωής, καθώς και η επαναφορά των αποφάσεων στα συλλογικά όργανα και όχι στα μονοπρόσωπα εκτελεστικά όργανα, Πρυτάνεις και Κοσμήτορες ΑΕΙ ή Προέδρους ΤΕΙ που δυστυχώς συνεχίζει να ισχύει ακόμη. Επαναφορά δηλαδή της ουσίας της Universitas που κατήργησαν οι νόμοι Διαμαντοπούλου και Αρβανιτόπουλου. Ασαφές όμως παραμένει το θέμα της δυνατότητας στα ΠΜΣ ύπαρξης χορηγιών, στο σημείο αυτό είναι ανάγκη να προστεθούν στοιχειώδεις κανόνες προστασίας των ερευνητικών και ακαδημαϊκών επιλογών των ΠΜΣ από τις τυχόν επιλογές του κάθε χορηγού. Το θέμα είναι βασικό και νομίζω ότι πρέπει να απαιτήσουμε την σαφή και άμεση οριοθέτησή του, όπως και ότι οι χορηγίες, δεν μπορούν να λειτουργούν αποτρεπτικά για την αναγκαία ίδρυση μεταπτυχιακών σε κυρίως θεωρητικές μαθησιακές ενότητες, οι οποίες προφανώς δεν θα προσελκύουν χορηγούς στα αντικείμενά τους.
Με αυτές τις πρώτες σκέψεις, νομίζω ότι οφείλουμε να σταθούμε κατ’ αρχήν θετικά στο προτεινόμενο νομοσχέδιο και να ανοίξουμε την συζήτηση στο εσωτερικό των Ιδρυμάτων για βελτιώσεις, συμπληρώσεις και άρση τυχόν ασαφειών. Να σταθούμε αντίθετοι στις συντηρητικές φωνές πρυτάνεων και μέρους των καθηγητών, που βλέποντας να μπαίνουν ενιαίοι κανόνες οι οποίοι ανατρέπουν την διαιώνιση της σημερινής απαράδεκτης κατάστασης ίδρυσης και λειτουργίας των ΠΜΣ, επικαλούνται την παραβίαση με αυτό της συνταγματικής επιταγής περί του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ. Αυτοδιοίκητο όμως, δεν σημαίνει μη υπαγωγή στους νόμους του κράτους, που έχει και την ευθύνη χάραξης της συνολικής εκπαιδευτικής πολιτικής.
Τέλος ταυτόχρονα με την πιεστική απαίτηση κατάθεσης και ψήφισης του νομοσχεδίου στη Βουλή ας μη λησμονούμε, ότι η συρρίκνωση στην πράξη εφαρμογής και του πιο καλού νομοθετήματος αποτελεί υπαρκτό πάντα κίνδυνο. Πολύ περισσότερο όταν αναφέρετε σε μια πανεπιστημιακή πραγματικότητα, που εδώ και καιρό, έχει πάψει να είναι αγωνιστική, ενώ στο εσωτερικό και προοδευτικών κατά τα άλλα μελών της, έχουν εισχωρήσει ιδιοτελείς ατομικοκεντρικές λογικές. Πραγματικότητα η οποία απαιτεί συνεχή εγρήγορση όσων επιμένουμε να υπερασπιζόμαστε, παρά τις αντίξοες συνθήκες, τον Δημόσιο χαρακτήρα του Εκπαιδευτικού Συστήματος σε όλες τις βαθμίδες του.
