Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
"Η αγωγή, μοχλός για την ελευθερία" / Η εκπαίδευση στις φυλακές σήμερα και αύριο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

"Η αγωγή, μοχλός για την ελευθερία" / Η εκπαίδευση στις φυλακές σήμερα και αύριο

Η εκπαίδευση των ενηλίκων κρατουμένων αποτελεί ένα πολύ ιδιαίτερο κομμάτι του παζλ της εκπαίδευσης ενηλίκων και χρήζει μεγάλης προσοχής και συνετής ανάπτυξης, οργάνωσης και εφαρμογής της. Οι φυλακισμένοι στα διάφορα σωφρονιστικά ιδρύματα καθιστούν μια αποκομμένη ομάδα της κοινωνίας αλλά συνεχίζουν και διατηρούν δια του νόμου το δικαίωμα στην εκπαίδευση και τη μόρφωση. Η πικρή πραγματικότητα, από πλήθος ερευνών στα σωφρονιστικά ιδρύματα αποδεικνύει ότι η πλειοψηφία των κρατουμένων είχαν κατά τα παιδικά τους χρόνια αρνητικές εμπειρίες με την εκπαιδευτική διαδικασία. Οι εκπαιδευτικές ιδιαιτερότητες της ομάδας αυτής είναι πολλές και δυσχεραίνουν κατά πολύ τις εκπαιδευτικές προσπάθειες στη φυλακή. Προγενέστερη σχολική αποτυχία και αρνητικές εμπειρίες από το εκπαιδευτικό σύστημα, προβληματικά οικογενειακά και κοινωνικά περιβάλλοντα, μαθησιακές δυσκολίες που δεν είχαν διαγνωστεί, ήδη διαμορφωμένες αντιλήψεις και ιδέες, χρήση εθιστικών ουσιών, ψυχικές διαταραχές σε μεγάλο ποσοστό και γενικότερα ισχυρή παραβατική συμπεριφορά που οδήγησε τα άτομα αυτά στη φυλακή, είναι κάποια από τα διακριτά ιδιαίτερα στοιχεία που έχει να αντιμετωπίσει ο εκπαιδευτής σε κάποιο σωφρονιστικό ίδρυμα.

Τα τελευταία τριάντα χρόνια περίπου έχουν υλοποιηθεί σημαντικά βήματα σε μια προσπάθεια εξανθρωπισμού του θεσμού της φυλακής μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων από την Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Γ.Γ.Ε.Ε.), τις Νομαρχιακές Επιτροπές Λαϊκής Επιμόρφωσης, ιδρύματα όπως το ΚΕ. Θ. Ε. Α., καθώς και το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Προγράμματα αλφαβητισμού και συμπλήρωση της βασικής εκπαίδευσης, η διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερη γλώσσα για τους αλλοδαπούς κρατούμενους, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης σε διάφορους τομείς όπως η μηχανολογία αυτοκινήτων, η ανθοκομία, η κατασκευή κοσμημάτων, συμβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη του υπόλοιπου έγκλειστου πληθυσμού είναι πολλά από τα προγράμματα τα οποία ξεκίνησαν να λειτουργούν και φάνηκε πως είχαν μεγάλη απήχηση και ευεργετικά αποτελέσματα για πολλούς από τους κρατούμενους. Καινοτομία αυτής της χρονιάς αποτελεί η δημιουργία ειδικού τμήματος οροθετικών στις φυλακές Κορυδαλλού, η μέθοδος Project, η δημιουργία ομάδων θεάτρου, ζωγραφικής, αγιογραφίας, φωτογραφίας και χορού.

Τα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Κ.Ε.Ε.) διαδραματίζουν, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο καθώς τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να προσαρμόσουν τα παρεχόμενα προγράμματα κατάρτισης στα σύγχρονα δεδομένα και το σημερινό γίγνεσθαι, μέσω της χρήσης ΤΠΕ και επικαιροποίησης των θεμάτων τους. Λειτουργούν επίσης 34 Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας σε όλη τη χώρα, μεταξύ των οποίων, στη Δικαστική Φυλακή Λάρισας και Κορυδαλλού, τη Γυναικεία Φυλακή Κορυδαλλού και τη Δικαστική Φυλακή Θεσσαλονίκης, τα οποία δίνουν την ευκαιρία στον έγκλειστο πληθυσμό να λάβει απολυτήριο ισότιμο με αυτό του Γυμνασίου. Σημαντική εξέλιξη αποτελεί η έναρξη λειτουργίας ΙΕΚ στις φυλακές Κορυδαλλού και προγράμματα κατάρτισης στις ειδικότητες ζαχαροπλαστική και γραφιστική εντύπου και ηλεκτρονικά μέσα. Λειτουργούν ακόμη δύο ΙΕΚ στις φυλακές Αυλώνα και Κασσάνδρας.

Παρά τα ελπιδοφόρα βήματα, όμως, στην ελληνική σωφρονιστική πραγματικότητα τα προβλήματα υλικοτεχνικού εξοπλισμού και υποδομών είναι πολλά και θέτουν εμπόδια σε μια εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία έχει μεγάλη ανάγκη να είναι άμεση, επικαιροποιημένη, σύγχρονη και απτή, ώστε μετέπειτα να συμβάλει σωτήρια στην απορρόφηση των κρατουμένων από την αγορά εργασίας. Τα κτήρια, τα οποία χρησιμοποιούνται, σε αρκετές περιπτώσεις δεν ενδείκνυνται για εκπαιδευτική χρήση, κάτι που στα μάτια των ίδιων των κρατουμένων όσο και της υπόλοιπης κοινωνίας υποδηλώνει ένα μήνυμα αδιαφορίας και παραμέλησης της κοινωνικής αυτής ομάδας. Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη έλλειψη χρόνου και η ώρα που διατίθεται στα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι λίγη. Οι μαζικές μεταγωγές των κρατουμένων, οι οποίες διακόπτουν βίαια την εκπαίδευση και τη συμμετοχή κρατουμένων στα διάφορα υλοποιούμενα εκπαιδευτικά προγράμματα και τα ζητήματα της συνέχειας της εκπαίδευσης και της ουσιαστικής πιστοποίησης των γνώσεων και προσόντων που αποκτήθηκαν κατά τη διαδικασία εκπαίδευσης είναι θέματα που θα πρέπει να απασχολήσουν άμεσα την Πολιτεία. Έχει μεγάλη σημασία να καταγράφονται, επίσης, οι εκπαιδευτικές ανάγκες της κάθε ομάδας και οι εκπαιδευτές όσο γίνεται να απομακρύνονται από στερεότυπα και προκαταλήψεις που εντείνουν τα φαινόμενα ρατσισμού και βίας. Λόγω της κρίσης πολλά προγράμματα, δυστυχώς, υπέστησαν σκληρές περικοπές, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικής ως δεύτερη ξένη γλώσσα για τους αλλοδαπούς στις φυλακές Κορυδαλλού.

Η έννοια της αγωγής είναι αυτή που πρέπει να προωθείται και να υποστηρίζεται συνεχώς ώστε να πάψουν οι φυλακές να είναι απλά χώροι συγκέντρωσης ανθρώπων με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά και η έννοια του σωφρονισμού να περιστραφεί κατά κύριο λόγο στην αγωγή και ψυχική καλλιέργεια. Μόνο τότε θα αποφευχθούν οι διάφοροι κίνδυνοι που παραμονεύουν, όπως η υποτροπή, τα βίαια φαινόμενα μέσα στις φυλακές, η αναπαραγωγή ρατσιστικών προτύπων, η δυσκολία στην απορρόφηση από την αγορά εργασίας μετά την αποφυλάκιση και άλλα συναφή.

Η εκπαίδευση είναι ελευθερία... Και τα ευεργετήματά της αναρίθμητα. Αποτελεί μια δυναμική ευκαιρία για τα άτομα αυτά να ανοίξουν έναν νέο ορίζοντα, ένα "παράθυρο προς τα έξω", το οποίο θα βλέπει προς μια θετική και αισιόδοξη κατεύθυνση. Στην πικρή ελληνική πραγματικότητα των φυλακών που αριθμεί πολλές πληγές και προβλήματα, η έννοια της αγωγής ιδιαίτερα με τη χρήση νέων τεχνολογιών και κριτικών εκπαιδευτικών προσεγγίσεων θα δώσει το κίνητρο για αλλαγή στάσης στις ψυχές ενός μεγάλου αριθμού κρατουμένων. Οι εκπαιδευτές, κινούμενοι σε μια κατεύθυνση, η οποία θα εμπνέει εμπιστοσύνη στους εκπαιδευόμενους φυλακισμένους και απαγκιστρωμένη από ρατσιστικά κατάλοιπα, θα καταφέρουν να δημιουργήσουν τα κατάλληλο περιβάλλον μάθησης ώστε να επιτραπεί η ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων τους.

Οι λύσεις πρέπει να είναι άμεσες και μεταρρυθμιστικές. Η εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται σε όλους και χωρίς διακρίσεις. Άμεσος εξοπλισμός τάξεων με βιβλία, εκπαιδευτικά υλικά και υπολογιστές καθώς και ανάπτυξη εξ' αποστάσεως προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτών, άμεση καταγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών της εκάστοτε ομάδας, έμφαση στη συμβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, σαφής προσδιορισμός των προσόντων και των δεξιοτήτων που αποκτώνται, καθώς και ουσιαστική πιστοποίησή τους. Επιπλέον, η κατασκευή χώρων εκπαίδευσης κοντά στις φυλακές, ώστε οι κρατούμενοι να μπορούν να μετακινούνται γρήγορα και εύκολα με ασφάλεια και η ενθάρρυνση λειτουργίας κι άλλων Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας και ΙΕΚ μέσα στις φυλακές είναι δύο άλλες πρακτικές, κινούμενες προς την χειραφετική κατεύθυνση για αλλαγή και βελτίωση. Σημαντικό είναι επίσης να επισημανθεί το πρόβλημα της διεξαγωγής πρακτικής άσκησης των ΙΕΚ καθώς οι ίδιες οι φυλακές δεν προσφέρουν θέσεις πρακτικής παρά μόνο σε πολύ συγκεκριμένες ειδικότητες ( βλ. μάγειρας). Συνεπώς, μια λύση η οποία προτάθηκε από την ειδική μόνιμη επιτροπή του σωφρονιστικού συστήματος, αποτελεί να εξαιρεθούν τα ΙΕΚ των φυλακών από την πρακτική άσκηση για την απόκτηση του αντίστοιχου πιστοποιητικού. Τέλος, υπάρχει άμεση ανάγκη να καλυφθεί η "μαύρη τρύπα" μετά το γυμνάσιο, η οποία αφορά το Λύκειο, το οποίο δεν υπάρχει. Στο σημείο αυτό θα μπορούσαν κάλλιστα να αξιοποιηθούν τα μετα-γυμνασιακά ΙΕΚ, τα οποία μετά την απόκτηση απολυτήριου Γυμνασίου θα προσφέρουν κάποιο είδος επαγγελματικής κατάρτισης.

Είναι χρέος κάθε Κράτους Δικαίου, παρά τις όποιες οικονομικό-κοινωνικές συγκυρίες να μην παραμελεί κανένα μέλος και καμία ομάδα της κοινωνίας. Τα μέλη είναι τα συστατικά που κρατούν μια κοινωνία στη ζωή και στην περίπτωση των κρατουμένων το Κράτος Δικαίου καλείται να μην γυρίσει την πλάτη σε αυτούς που εξαιτίας ενός συνονθυλεύματος λόγων παρέκκλιναν από το κοινωνικό σύνολο. Η τιμωρία αυτή καθ' αυτή δεν είναι αποτελεσματική. Η χρυσή τομή βρίσκεται στην αγωγή και η εκπαιδευτική πολιτική δεν πρέπει να σταματά να αγωνίζεται παρά τις όποιες δυσκολίες να αλλάξει τον προσανατολισμό της τιμωρίας του εγκλεισμού, δίνοντάς του μια περισσότερο εκπαιδευτική και παιδαγωγική διάσταση. Η εκπαίδευση είναι ο κινητήριος μοχλός για την επανένταξη. Το Κράτος καλείται να λειτουργήσει ως ελευθερωτής των "δεσμωτών", οι οποίοι ήταν εγκλωβισμένοι στη σπηλιά κατά το μύθο του Πλάτωνα, βλέποντας τη φωτιά να καίει και τρομάζοντας από τις διάφορες απόκοσμες σκιές και φωνές που άκουγαν. Με τον ίδιο τρόπο και οι φυλακισμένοι θα ελευθερωθούν πνευματικά γνωρίζοντας τη "φωτιά που καίει", τη γνώση, θα κατανοήσουν καινούρια πράγματα ακόμη και για τον ίδιο τους τον εαυτό και θα απαλλαγούν σε μεγάλο βαθμό από τα ψυχικά δεσμά και τις ανασφάλειες που τους οδήγησαν στο έγκλημα.

Παρασκευή Αλεξάνδρου, Ερευνήτρια Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL