Μυρσίνη Ζορμπά
Μετά τα κύματα της Μεσογείου αλλά και της ανθρώπινης συγκίνησης και συμπαράστασης, πάνω στα οποία ταξίδεψε το προσφυγικό ζήτημα τους προηγούμενους μήνες, έχουμε να αντιμετωπίσουμε τώρα τη διευθέτηση πιο σταθερών ζητημάτων, όπως είναι η εκπαίδευση των παιδιών. Υπολογίζοντας τα ανήλικα προσφυγάκια σε περίπου 20 χιλιάδες στους 40 καταυλισμούς που αυτή τη στιγμή υπάρχουν σε όλη τη χώρα, πρέπει να σκεφτεί κανείς τους ευέλικτους τρόπους που τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή ξανά με το παιχνίδι και το σχολείο, τυπικό ή άτυπο. Οι μήνες του καλοκαιριού είναι γι' αυτό πολύ σημαντικοί για την προσαρμογή τους στη νέα πραγματικότητα και την έναρξη της νέας περιόδου της ζωής τους, με βάση αναφοράς την κοινότητα του καταυλισμού αλλά και την επικοινωνία, τις πληροφορίες και τη γνώση που προκύπτει έξω από τον καταυλισμό, απολύτως απαραίτητα όλα ώστε να αρχίσουν να μπαίνουν σε πιο κανονικούς ρυθμούς και από Σεπτέμβρη να βρεθούν σε ένα περιβάλλον σχολείου. Για ανήλικους και παιδιά που έχουν υποστεί όλες τις περιπέτειες του πολέμου, των διωγμών και του κινδύνου ζωής, αυτό είναι ζωτικής σημασίας και όσο πιο γρήγορα και αποτελεσματικά συντελεστεί τόσο το καλύτερο.
Η μεγάλη απόσταση των καταυλισμών από αστικές ή και κατοικημένες περιοχές σημαίνει, σε αρκετές περιπτώσεις, δυσκολίες μετακίνησης και, συνεπώς, δυσκολίες στην επικοινωνία και τις γέφυρες με τον έξω κόσμο, άρα λιγότερες πληροφορίες και γνώση της νέας πραγματικότητας που τους περιβάλλει, με τον κίνδυνο αποκλεισμού και γκετοποίησης να παραμονεύει.
Απ' αυτή την άποψη είναι σημαντικό να αντιμετωπίσει κανείς συνδυαστικά τις δυνατότητες που θα διαμορφώσουμε, ώστε τα παιδιά να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, τόσο μέσα στους καταυλισμούς όσο και έξω απ' αυτούς. Η παρουσία εθελοντών από τους γύρω δήμους και εργαζόμενων μη κυβερνητικών οργανώσεων μέσα στους καταυλισμούς εξασφαλίζει μια πρώτη επαφή και δραστηριότητες αξιοποίησης αυτής της πρώτης γνωριμίας. Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να αναπτυχθούν προγράμματα που στοχεύουν στην αλληλογνωριμία, την ανταλλαγή και την κυκλοφορία συμβολικών νοημάτων, στη μεταφορά συναισθημάτων, στη μείωση του άγχους και του στρες και στην οικοδόμηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Πολλά παιδιά υποφέρουν από τραύμα, υπάρχουν ασυνόδευτοι ανήλικοι αιτούντες άσυλο, ορφανά, παιδιά με έναν γονιό, ενώ όλα βιώνουν την ανασφάλεια και την προσωρινότητα, ωστόσο όλα τα παιδιά έχουν ανάγκη από παιχνίδι, παιχνίδι και πάλι παιχνίδι για να ξαναβρούν την παιδική τους ηλικία και την προσδοκία μιας κανονικής ζωής. Παράλληλα, η πρώτη επαφή με ένα ασυνήθιστο σ' αυτά αλφάβητο και λέξεις που κατά περίεργο και ανάποδο τρόπο γράφονται από τ' αριστερά προς τα δεξιά χωρίς να ακουμπούν η μία στην άλλη χρειάζεται χρόνο και ιδιαίτερη προσέγγιση για να βρει ανταπόκριση και αποτέλεσμα. Οι μεγαλύτεροι ανήλικοι, ανάλογα και με το φύλο, έχουν πιο υπαρξιακά προβλήματα γι' αυτό και χρειάζονται προγράμματα πιο πυκνά σε επικοινωνία και πληροφόρηση που θα τους ενθαρρύνουν στη συμμετοχή και την αναζήτηση λύσεων, προσανατολισμού και πορείας ζωής.
Προφανώς και η κοινότητα του καταυλισμού η ίδια επηρεάζει και επηρεάζεται μέσα από αυτή τη διαδικασία της επαφής των παιδιών με τον έξω κόσμο. Η οικοδόμηση εμπιστοσύνης είναι γι' αυτό πολύ σημαντική. Μια σειρά από ζητήματα διαπολιτισμικού περιεχομένου θα πρέπει να αναλυθούν βρουν λύση, ενώ οργανωσιακά σχήματα, επιμέρους υποομάδες με ιδιαίτερα φυλετικά ή γλωσσικά χαρακτηριστικά, συσχετισμοί εξουσίας κλπ είναι δυνατόν να προκαλούν αναταράξεις και κρίσεις. Ωστόσο, είναι ενδεδειγμένο να υπάρχει ένα σχέδιο συμπερίληψης όλων των δρώντων, δημοκρατικές και συμμετοχικές διαδικασίες, δίκαιοι τρόποι διανομών, διαφανείς συνέργειες ενώ θα πρέπει να αποφεύγονται οι κάθε τύπου διακρίσεις ανάμεσα ομάδες ή άτομα.
Τα παραπάνω αποτελούν προϋποθέσεις ώστε το σημαντικό βήμα που αποτελεί η λειτουργία ενός άτυπου σχολείου μέσα στον καταυλισμό να βρει ανταπόκριση και να είναι αποτελεσματική και δημιουργική για τους μήνες του καλοκαιριού. Ακόμη και στην προσωρινή φάση λειτουργίας ενός άτυπου σχολείου με εθελοντές εκπαιδευτικούς για τους καλοκαιρινούς μήνες είναι σημαντική από την πρώτη στιγμή η αναζήτηση εκπαιδευτικών ή εγγράμματων ατόμων στην κοινότητα, η συνεργασία μαζί τους, ο συνδυασμός διδασκαλίας της μητρικής και της δεύτερης και τρίτης γλώσσας (ελληνικά και αγγλικά). Η αναγνώριση και ο συναδελφικός σεβασμός, η συμφωνία σε κοινές διαδικασίες, η ίση εξασφάλιση σε όλους μέσων και υλικών, η κατανόηση των αντιλήψεων, στάσεων και συμπεριφορών θα βοηθήσουν πολύ στην ίδια τη λειτουργία του σχολείου και έχουν να μας διδάξουν μια σειρά από χρήσιμες πολιτισμικές πρακτικές.
Παράλληλα, όμως, είναι σημαντικό να έχουν τα παιδιά και οι ανήλικοι τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν μαθήματα σε ένα σχολείο σε γειτονικό δήμο ή και στο κέντρο της πόλης, ανάλογα με τη δυνατότητα μετακίνησής τους και την ευελιξία διαμόρφωσης των τάξεων. Τα ανοιχτά σχολεία το καλοκαίρι με τη φροντίδα των δημοτικών αρχών και την προσφορά εθελοντών εκπαιδευτικών μπορούν να προσφέρουν σημαντική πρόοδο στα παιδιά για την ένταξή τους το φθινόπωρο.
Εξίσου σημαντικοί είναι και οι χώροι πολιτιστικών δραστηριοτήτων, καλλιτεχνικών εργαστηρίων, άθλησης, κινηματογραφικών προβολών, με πρόσβαση στο διαδίκτυο και τάμπλετ αλλά, κυρίως, με τη δυνατότητα συνεύρεσης και επικοινωνίας με συνομήλικους. Η παρουσία πολιτισμικών διαμεσολαβητών είναι αναγκαία και πολύτιμη σε όλα αυτά και οι παλιότεροι πρόσφυγες και μετανάστες προσφέρουν σπουδαία υπηρεσία γεφύρωσης των γλωσσικών και πολιτισμικών αποστάσεων. Με τον τρόπο αυτό μια συναρμογή επικοινωνίας, πληροφοριών, σχέσεων και άτυπων δικτύων θα υποστηρίξει το ομαλότερο πέρασμα των παιδιών προσφύγων στη εκπαίδευση και την κατανόηση του τρόπου ζωής, της νοοτροπίας και των κανόνων της ελληνικής κοινωνίας.
