Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Μια παιδική βιβλιοθήκη με τεχνικές του Σελεστέν Φρενέ στο (ακόμα ανοιχτό) 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μια παιδική βιβλιοθήκη με τεχνικές του Σελεστέν Φρενέ στο (ακόμα ανοιχτό) 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών

Χαράλαμπος Μπαλτάς

Η διαδικασία της ανάγνωσης και της γραφής είναι κατασκευή της παιδικής ηλικίας. Το ίδιο η σήμανση μιας παιδικής βιβλιοθήκης είναι κι αυτή μια σήμανση της παιδικής ηλικίας, όπως είναι η παιδική χαρά, το παιδικό cd, η παιδική τηλεόραση ή η παιδική γωνιά. Οι τεχνικές για να έχουμε μια παιδική ηλικία είναι πολλές: βιβλιοθήκη, αλληλογραφία, μαθητικό συμβούλιο, εφημερίδα, μικρά βιβλία, ραδιόφωνο, αναγνωστικό, κινηματογράφος και τόσες άλλες. Η έκδοση του σχολικού εντύπου «Οι φιλίες των παιδιών» (2008 – 2013) τόσα χρόνια στο σχολείο, πέρα από την συνεισφορά του στην κατασκευή της παιδικής ηλικίας, συνδέθηκε με την δυναμική των ομάδων, τις έμφυλες σχέσεις, την πολιτειότητα, την ρητορική, την παραγωγή της κοινότητας και τα δικαιώματα του παιδιού. Η βιβλιοθήκη ήταν το υποστηρικτικό περιβάλλον αυτού του εντύπου.

Ας δούμε την τεχνική της βιβλιοθήκης. Η μεθοδολογία των σχεδίων εργασίας τις σχολικές χρονιές 2012/ 2014 αφορούσε τη δυνατότητα ο κόσμος των παιδιών να είναι αυτός που πρώτα επεξεργαζόμαστε, έτσι ώστε στη συνέχεια να δημιουργούμε τα περιβάλλοντα μάθησης που επεκτείνουν τον αρχικό κόσμο τους. Η μετάβαση από τη ζωγραφική στη γραφή, από τη προφορικότητα στη γραφή, από τη γραφή στη βιβλιοθήκη, από τη βιβλιοθήκη στην τυπογραφία, από το βιβλίο στην εικόνα και στο διάλογο μαζί της - και σήμερα πια στον κόσμο των ΜΜΕ και του ψηφιακού εγγραμματισμού [digital literacy] - είναι αυτή που διατρέχει τους ορίζοντες των προσδοκιών μας. Οι σκοποί αφορούν τη δημιουργία αναγνωστών, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, την ενεργή ιδιότητα του πολίτη, την παραγωγή της δημόσιας σφαίρα, τη χρήση υποστηρικτικών δομών, τη χρήση υπηρεσιών και το αίτημα ελεύθερης και δημιουργικής σχέσης με τους χώρους μέσα κι έξω από το σχολείο. Οι στόχοι αφορούν τις δεξιότητες της ανάγνωσης και της γραφής, τους πολλαπλούς εγγραμματισμούς (συναισθηματικό, τεχνολογικό, πολιτικό, αλφαβητικό, στοχαστικό, κοινωνικό), τα παιδιά να μάθουν την ιστορία του βιβλίου, να χρησιμοποιήσουν τις ιδέες τους να γίνουν συγγραφείς και ποιητές και τέλος να αισθάνονται την κοινωνικοποίηση του βιβλίου έναντι της μοναξιάς του αναγνώστη. Επίσης στόχος είναι να βγάλουν κι ένα δικό ους βιβλίο, συμμετέχοντας στα περισσότερα στάδια για την έκδοσή του. Το τρίπτυχο των δράσεων υπακούει στη παιδαγωγική αρχή τάξη – αυλή – κοινότητα και έχει τις αναφορές της στη θεσμική και την κριτική παιδαγωγική. Τα πρώτα βιβλία της τάξης ταξινομούνται αυθόρμητα κι ονομάζονται βιβλιοθήκη της τάξης. Συγχρόνως τα παιδιά επειδή έχουν επισκεφτεί τη βιβλιοθήκη του σχολείου και ξέρουν πως το σχολείο τους έχει βιβλιοθήκη. Αναγνωρίζουν δύο βιβλιοθήκες, της τάξης και του σχολείου. Καταστρώνονται τα σχέδια με βάση τις απορίες των παιδιών και δημιουργούμε δύο ακόμη νοητικούς τόπους την Εθνική Βιβλιοθήκη και τη Δανειστική Βιβλιοθήκη, την οποία έχουμε συνδέσει με τα δικαιώματά τους, τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989). Κάνουμε κύκλο και μετατρέπουμε τις αρχικές απορίες σε ομάδες. Αναζητούμε στο διαδραστικό πίνακα μερικά ονόματα των βιβλιοθηκών και βρίσκουμε τη Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη. Κανονίζουμε να κάνουμε επίσκεψη. Με την άλλη ομάδα σχεδιάζουμε το χώρο μας, να φτιάξουμε μια δική μας βιβλιοθήκη, ένα χώρο για το μουσείο που συναντάμε τακτικά στα βιβλία μας και ένα χώρο - βιβλιοστάσιο για τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας - επειδή κάνουμε παιδαγωγική της αυλής κι ερχόμαστε με τα ποδήλατα στο σχολείο - αλλά και έχουμε βιβλία για το ποδήλατο. Οι σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις που χρησιμοποιούν την παιδαγωγική του Freinet και αποβλέπουν στο σχολείο της κοινότητας κάνουν λόγο για τη διαμόρφωση του χώρου από τα ίδια τα παιδιά κι αυτό το σεβαστήκαμε. Τα παιδιά έγραψαν κείμενα που αφορούσαν τη βιβλιοθήκη του σπιτιού τους, της τάξης, του σχολείου και για τις άλλες βιβλιοθήκες που γνώρισαν, Εθνική και Δανειστική.

Πέρα από τον εορταστικό χαρακτήρα των δικαιωμάτων κάθε χρόνο ή την παραδοσιακή αναφορά στη προστασία των παιδιών, τα δικαιώματα της ελευθερίας είναι αυτά που συσχετίζονται με το βιβλίο κι είναι αυτά που στερούνται τα παιδιά. Στα βιβλιοστάσια της τάξης υπάρχουν φάκελοι που ονομάζομαι δικαιώματα του παιδιού από όπου τα παιδιά αντλούν τη σύμβαση για να τη μελετήσουν. Ξεκινάμε από την ολομέλεια. Αφού τους δίνονται τα δικαιώματα στο κύκλο πηγαίνουν στις ομάδες τους να βρουν τα δικαιώματα που συσχετίζονται με τα βιβλία, καθώς το καθένα κι από αυτά συσχετίζεται με κάποιο δικαίωμα του παιδιού. Τα δικαιώματα της ελευθερίας (άρθρα 12, 13, 14, 15, 16 και 17) είναι αυτά που αρχίζουν τα παιδιά να δουλεύουν. Επιλέγουν ένα δικαίωμα κι αρχίζουν να το διερευνούν στα βιβλία της βιβλιοθήκης της τάξης. Μετά φέρνουν τη δουλειά τους στο κύκλο και συνεχίζουν με βιβλιοπαρουσιάσεις να συσχετίζουν τα δικαιώματα του παιδιού με τα βιβλία. Η εφημερίδα του τοίχου, όπως είναι όμοια η γειτονιά των Εξαρχείων όλο αφίσες και κείμενα, γίνεται ο πρώτος χώρος καταγραφής σε χαρτί του μέτρου αυτής της δραστηριότητας.

Η επέκταση των παραπάνω τις σχολικές χρονιές 2014/2016 αφορά πάλι τη δημιουργία βιβλιοθήκης της τάξης με χαρτόκουτα, όπως ανάγλυφα μπορούμε να τη δούμε στο βιβλίο του Φιλίπ Μπαρμπώ, «Ο τυφλοπόντικας» (Νεφέλη 1988). Ένα μοναδικό βιβλίο στο πνεύμα του Φρενέ! Όμως οι τεχνικές δεν φτάνουν από μόνες τους. Η είδηση ότι το 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών - «Ναπολέων Λαπαθιώτης» στα Εξάρχεια, θα αναστείλει τη λειτουργία του, είναι πιο εκκωφαντική από τις προσπάθειες των εκπαιδευτικών για μια παιδαγωγική που θα υπερκεράζει την διοίκηση και θα μεριμνά για τους χώρους που έχουν ανάγκη (και δεν αναγκάζονται) τα παιδιά. Στις εντάσεις διοίκησης και παιδαγωγικής η παιδαγωγική τα χρόνια που διανύουμε συγκρούεται με τη διοίκηση. Ας δούμε τα χαρακτηριστικά του σχολείου αυτού στο κέντρο της Αθήνας - με μια βιβλιοθήκη δευτεροβάθμιος εκπαίδευσης που δεν χρησιμοποιείται και μια βιβλιοθήκη του Δημοτικού Σχολείου που έγινε με τις προσπάθειες του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων και των εκπαιδευτικών, που υπέστη ζημιές και έπαψε να είναι λειτουργική. Το 35ο Δημοτικό Σχολείο είναι ένα σχολείο της γειτονιάς, ένα σχολείο της κοινότητας. Ιστορικά είναι ένα κτίριο του μοντερνισμού που δίδαξε ο δάσκαλος Παναγής Δημητράτος, το σπίτι του οποίου είναι το μουσείο της ΕΠΟΝ. Ο πολιτισμός και η βαρβαρότητα είναι άρρηκτα συνδεμένα σ' αυτό τον χώρο, μετά την επέλαση του φασισμού και τη χρήση σωματικών τιμωριών. Στη διεθνή βιβλιογραφία ο τύπος του σχολείου αναφέρεται στη κατηγορία των μικρών σχολείων (small schools).1 Είναι ανοιχτό τόσο προς τα μέσα όσο και προς τα έξω, καθώς συγκεντρώνει στο χώρο του πνευματικούς ανθρώπους της γειτονιάς, αλλά και κάνει διαδρομές στην πόλη με τα παιδιά. Η διοίκηση και σ' αυτό το σχολείο, στα δύσκολα χρόνια του «γύψου» (2012/2014), ήταν εις βάρος της παιδαγωγικής. Ακόμα και το αναγνωστικό «Οι φιλίες των παιδιών» (2014) για το Παναγή Δημητράτο λογοκρίθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών! Η τοποθεσία του στο κέντρο της πόλης, η αρχιτεκτονική του – έργο του Νικολάου Μητσάκη το 1932 – η προσβασιμότητα απ' όλες τις κατηγορίες παιδιών, οι μεγάλες αίθουσες, καθώς και η μνημειακότητα της γειτονιάς (Πολυτεχνείο κλπ) το καθιστούν ένα ελκυστικό σχολείο, παρά το γεγονός ότι οι σύγχρονες μορφές εξευγενισμού (gentrification) το καθιστούν σχολείο των λαών του κόσμου, μεταναστών και προσφύγων κι όχι αγαπητό στους έχοντες την ιδιότητα του πολίτη. Οι συνεργασίες του αφορούν τους αρχιτέκτονες του Πολυτεχνείου, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, τον Συνήγορο του Παιδιού, το ΚΕΘΕΑ, το Κέντρο Πρόληψης «Παλλάς – Αθηνά», το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τη ΒΑΒΕΛ, το Πάρκο Ναυαρίνου και μια σειρά από χώρους και ανθρώπους παραγωγής πολιτισμού, πολιτειότητας και υγείας. Είναι ενταγμένο στις Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ).Μια πολιτική για το κέντρο της Αθήνας που αφορά τη χρήση ουσιών, τη στέγη, το αυτοκίνητο/ ποδήλατο, την κοινωνική κατοικία, την οικογένεια και τους πράσινους χώρους, όπως το Πεδίο του Άρεως, θα το έκανε ένα σχολείο ικανό να συμμετέχει στην παραγωγή εκπαιδευτικού έργου από πολύ καλή θέση στον αριθμό των παιδιών που θα έχει. Η ανοδική τάση της συμμετοχής των παιδιών τα τελευταία δύο χρόνια είναι στο πνεύμα όλων αυτών που αναφέραμε, πως το σχολείο της γειτονιάς παραμένει σχολείο της γειτονιάς κι όταν έχει λίγα παιδιά, ακριβώς γιατί η μετανάστευση είναι σκληρή και οι άνθρωποι πηγαινοέρχονται. Η αγάπη για το βιβλίο, τη βιβλιοθήκη, τη γραφή, την ανάγνωση και τα ΜΜΕ, δεν μπορεί παρά να είναι αγάπη και για το σχολείο. Το ότι το θέλουμε και ανοιχτό, ανοιχτό σχολείο στη κοινότητα, ή ότι παλεύουμε για τέτοια σχολεία στο κέντρο της Αθήνας και με άλλους φορείς των δικαιωμάτων του παιδιού, σημαίνει πολιτικά ότι δεν μπορεί για χίλιους και άλλους τόσους λόγους, τουλάχιστο να κλείσει! Ας το ακούσουν όλοι!

1 Για ένα κείμενο ενδεικτικό αυτού του προβληματισμού δες Χρήστου Δ. Τουρτούρα, «Παιδαγωγικός προβληματισμός και αντίσταση σε εκπαιδευτικές πολιτικές αντιπαιδαγωγικού προσανατολισμού», περιοδικό Θέματα Παιδείας, τχ. 51 – 52, φθινόπωρο – χειμώνας 2012/2013, σελ. 44 – 63.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL