Κώστας Δουζίνας*
«Πιστεύουμε ότι αυτό το τελεσίγραφο στον ελληνικό λαό και στη δημοκρατία πρέπει να απορριφθεί. Το ελληνικό δημοψήφισμα δίνει στην Ε.Ε. μια ευκαιρία να επαναβεβαιώσει τη δέσμευσή της στις αξίες του Διαφωτισμού -στην ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη- και στις αρχές της δημοκρατίας, στις οποίες βασίζεται η νομιμοποίησή της. Ο τόπος στον οποίο γεννήθηκε η δημοκρατία δίνει στην Ευρώπη την ευκαιρία να επαναδεσμευτεί στα ιδανικά της στον 21ο αιώνα.»
Έτσι κατέληγε η δήλωση που κυκλοφόρησε το απόγευμα της 29ης Ιουνίου και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Guardian στις 6 το απόγευμα με τις εβδομήντα υπογραφές. Όλα τα «ιερά» τέρατα της παγκόσμιας κοινωνικής και κριτικής θεωρίας, οι πανεπιστημιακοί που διαβάζουμε και παρακολουθούμε, ήταν εκεί. Ο Etienne Balibar, ο Immanuel Wallerstein, η Saskia Sassen, ο Slavoj Žižek, η Judith Butler, ο Alain Badiou, η Joanna Bourke, ο Noam Chomsky, ο Duncan Kennedy, η Catherine Malabou, ο Homi Bhabha, η Chantal Mouffe, ο Toni Negri, η Jacqueline Rose, ο Boa Sousa Santos, η Wendy Brown, ο Dipesh Chakrabarti, η Lynne Segal, ο Ugo Mattei, η Donatella Dellaporta, ο Richard Sennet [http://www.theguardian.com/world/2015/jun/29/greeks-dont-give-in-to-eu-ultimatum].
Το επόμενο πρωί βρήκα στο inbox αλλες 300 δηλώσεις συμπαράστασης και μέχρι το τέλος της μέρας 400 ακόμη. Μέτρησα πανεπιστημιακούς από σαράντα διαφορετικές εθνικότητες και όλες τις ειδικότητες: από την πυρηνική φυσική στην ιατρική, τη φιλοσοφία και το κριτικό δίκαιο. Τα περισσότερα μηνύματα ήταν απλά, γεμάτα θυμό, αγωνία και συμπαράσταση. Πολλά είχαν χιούμορ, ειρωνεία, εκείνο το πεισματάρικο fuck you που αναδύθηκε στις διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ και μορφοποιήθηκε στις αντιστάσεις που γέμισαν τις πλατείες του κόσμου μετά το 2010. Μου γράφει ένας γνωστός Ιταλός πανεπιστημιακός: "Είναι σημαντικό να βρούμε ελληνικές σημαίες για να τις κρεμάσουμε στα μπαλκόνια σ' όλη την Ευρώπη ως συμπαράσταση στην Ελλάδα, όπως κάναμε με τη σημαία στα χρώματα του ουράνιου τόξου στη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ. Θα ήταν επίσης καλός πόρος για την Ελλάδα να φτιαχτούν μαζικά και να πουλήσουμε μερικά εκατομμύρια σημαίες για 20 ή 30 ευρώ". Απογοήτευσα τον φίλο λέγοντας ότι δεν ξέρω εταιρείες που φτιάχνουν σημαίες. Έχασε και η χώρα ένα σημαντικό εισόδημα. Αλλά το περίεργο αυτό αίτημα δείχνει τη σημασία που πήρε ο αγώνας της Ελλάδας στην παγκόσμια συνείδηση και στους διανοούμενους.
Όπως διάβαζα τα μηνύματα που έφταναν σαν χιονοστιβάδα σκεφτόμουνα ποιοι εξίσου γνωστοί πανεπιστημιακοί θα υπέγραφαν μια αντίθετη δήλωση. Ο Χάμπερμας, ο Πικετί, ο Φουκιγιάμα, ο Χάντινγκτον, ο Κίσινγκερ; Ο πρώτος μας είπε ότι υποστήριζε την ελληνική στάση, αλλά δεν θα υπέγραφε. Αμέσως μετά την πραξικοπηματική συμφωνία όμως ο Χάμπερμας έγραψε ότι η Μέρκελ ξόδεψε σε λίγο χρόνο την καλή πίστη που είχε κερδίσει η Γερμανία τα τελευταία πενήντα χρόνια. Ο δεύτερος, μαζί με τον Στίγκλιτς και τον Γκάλμπρεϊθ, υπέγραψε δήλωση εναντίον της λιτότητας και υπέρ της απομείωσης το χρέους. Οι άλλοι δεν ακούστηκαν, εκτός από το προσωπικό του Ελληνικού Παρατηρητήριου του LSE, που εξέδωσε ανακοίνωση υπέρ του «Ναι» υποστηρίζοντας ότι το «Όχι» θα καταστρέψει την Ελλάδα και, με την υπερφίαλη ελαφρότητα της μετριότητας, την έστειλε σε μεγάλο αριθμό αποδεκτών με την υπογραφή του ιδρύματος. Κανένας άλλος πανεπιστημιακός θεσμός, απ' ό,τι ξέρω, δεν υποστήριξε τη μία ή την άλλη άποψη, περιβάλλοντάς την με το ‘επιστημονικό' του κύρος. Περιμένουμε λοιπόν από το ΕΠ κάποια εξήγηση γι' αυτή την απρέπεια. Να προσθέσω ότι μια καταγγελία της απαράδεκτης δήλωσης που συνέταξαν Έλληνες πανεπιστημιακοί της Βρετανίας υπογράφηκε από μεγάλους διανοούμενους που σχετίζονται με το LSE, ενώ ο Διευθυντής του ενημερώθηκε και είπε ότι εξεπλάγη και θα ερευνήσει το θέμα [http://www.efsyn.gr /arthro/antidrasi-se-mia-athemiti-paremvasi].
Αλλά το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας διανόησης συμπαραστέκεται στην Ελληνική αριστερά με ανησυχία, αγωνία και ελπίδα. Ο αγώνας για την υπεράσπιση του άρθρου 16 και του δημόσιου πανεπιστημίου, η μεγαλύτερη πρόσφατη νίκη της πανεπιστημιακής κοινότητας παγκοσμίως, έφερε την Ελλάδα στο κέντρο του ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος από νωρίς. Γίναμε το πιο προωθημένο κομμάτι του αγώνα για ένα πανεπιστήμιο που δεν αποσκοπεί στο να μεταδίδει πληροφορίες και δεξιότητες και να εκδίδει πτυχία. Ένα πανεπιστήμιο που καλλιεργεί τη σκέψη, την παρρησία, τoν κριτικό στοχασμό και αναστοχασμό, την πειθαρχία μάθησης και δημιουργίας. ‘Όταν αργότερα επιλέχτηκε η Ελλάδα ως εργαστήριο πειραματισμού της πιο άγριας αναδιάρθρωσης και πειθάρχησης στον ύστερο καπιταλισμό, οι Έλληνες αντιστάθηκαν περισσότερο από κάθε άλλο λαό, και ανέτρεψαν τους υπολογισμούς ξένων και ντόπιων ελίτ. Ο βηματισμός της αντίστασης, άρθρο 16, Δεκέμβρης 2008, αγανακτισμένοι, εκλογές 2012, Ευρωπαϊκές 2014, Γενάρης 2015, Δημοψήφισμα, γιγάντωσε σταδιακά το παγκόσμιο πανεπιστημιακό ενδιαφέρον. Η Αριστερά, βυθισμένη σε θεωρητικές αποτυχίες και πολιτικές ήττες, συνάντησε για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία το κρυφό αντικείμενο του πόθου της. Κάποιοι αριστεροί βέβαια, παρασυρμένοι και από τον ντόπιο ‘επαναστατικό' βερμπαλισμό, ανακάλυψαν στην Ελλάδα μια νέα ‘εξέγερση δι' αντιπροσώπου'. Ό,τι δεν μπορούν να πετύχουν στην πατρίδα τους τα απαιτούν από τους Έλληνες ‘εδώ και τώρα'. Έτσι, με τις τελευταίες εξελίξεις, ξαναγύρισαν στην αριστερή μελαγχολία δικαιωμένοι τάχα στη θλιβερή τους πεποίθηση ότι η αριστερά είναι καταδικασμένη είτε να προδώσει είτε να αποτύχει.
Αλλά το μεγάλο μέρος της παγκόσμιας πανεπιστημιακής κοινότητας καταλαβαίνει τη σημασία και τη δυσκολία του αγώνα. Η Ελλάδα έδωσε την ευκαιρία να δημιουργηθεί μια άτυπη πανεπιστημιακή διεθνής, που στέκεται δίπλα στην Ελληνική αριστερά. Η συμπαράσταση στους Έλληνες είναι σημαντική για μας. Αλλά εξίσου καίρια είναι και η δυνατότητα σύγκλισης θεωρητικών σχολών, ιδεολογικών εντάξεων και κριτικών τοποθετήσεων, πού έδωσε η Ελλάδα στον κόσμο. Είναι η πρώτη φορά από τον πόλεμο του Βιετνάμ που η παγκόσμια διανόηση βρίσκεται ενωμένη σε κοινό αγώνα, παρά τις διαφορές της. Με ρωτούν συνεχώς οι ξένοι φίλοι πώς μπορούν να βοηθήσουν τον Ελληνικό αγώνα και τους λέω ‘υπομονή΄, να περιμένουν, θα έρθει γρήγορα η ώρα που θα προχωρήσουμε από την αντίσταση στη σύνθεση.
Τέτοιες στιγμές παίζεται ο σύγχρονος ρόλος του πανεπιστημιακού και διανοούμενου. Μετά τον Μισέλ Φουκό, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι δουλειά μας είναι να λέμε την «αλήθεια στην εξουσία». Η εξουσία και η γνώση έχουν στενή εσωτερική σχέση, η εξουσία δημιουργεί γνώση και η γνώση αναπαράγει την εξουσία. Όπως λέει ο Φουκό στο σεμινάριο Για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας, ‘ο ρόλος του διανοούμενου δεν είναι να γίνει νομοθέτης ή φιλόσοφος ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα εκπροσωπώντας την ειρήνη και την ανακωχή. Το ζητούμενο δεν είναι να τοποθετηθεί κανείς ανάμεσα στους αντιπάλους, να επιβάλει έναν καθολικό νόμο και να ανακαλύψει μια συμφιλιωτική τάξη. Το ζητούμενο είναι να επινοήσουμε έναν ασύμμετρο νόμο, να εγκαθιδρύσουμε μια αλήθεια που θα δίνει δύναμη, μια αλήθεια-όπλο και ένα μοναδικό νόμο. Το υποκείμενο που μιλάει είναι εμπόλεμο.'
Όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση ανάγκης και πόλεμο, η προσποιητή ουδετερότητα και η ντροπαλή σιωπή είναι φτιασίδια ιδεολογικής μεροληψίας. Αυτή τη στιγμή αντιστεκόμαστε μαζί με τους ξένους φίλους στο εξελισσόμενο πραξικόπημα κατά της Αριστεράς. Όταν και αν η κατάσταση ομαλοποιηθεί, τότε πρέπει να αρχίσουμε μια μεγάλη εθνική διαβούλευση μέσα και έξω από το πανεπιστήμιο για μέλλον του σπιτιού μας. Γιατί η παιδεία είναι το σπίτι κάθε λαού. Όταν είναι νοικοκυρεμένη και όμορφη, η οικογένεια προοδεύει. Και είναι δουλειά των πανεπιστημιακών κυρίως να περιποιηθούμε τα του οίκου μας. Σ' αυτό θα έχουμε την ουσιαστική συμπαράσταση και τη βοήθεια των ξένων φίλων, όπως θα σχεδιάζουμε μαζί τη δημοκρατική παιδεία του 21ου αιώνα. [
*καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου
