ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΖΙΑΚΑ (καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ)
Οι γέφυρες της εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κράτος και στη μειονότητα μπορούν να έρθουν από την Παιδεία τονίζει στην "Αυγή" η Aγγελική Ζιάκα, επίκουρη καθηγήτρια Θρησκειολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ και επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος του υπουργείου Παιδείας για την εκπαίδευση των θεολόγων και των ιεροδιδασκάλων που έχουν διοριστεί στα δημόσια σχολεία της Θράκης. Το πρόγραμμα είναι "βήμα δημοκρατίας" αναφέρει στη συνέντευξή της και σημειώνει ότι η συζήτηση γύρω από την έννοια της θρησκευτικότητας πρέπει να γίνει με ανοιχτό μυαλό και ότι η Θράκη προσφέρεται για μια τέτοια συζήτηση.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΣΤΑΜΑΤΗ ΣΑΚΕΛΛΙΩΝ
* Κυρία Ζιάκα, είστε επιστημονική υπεύθυνος ενός προγράμματος που αφορά την επιμόρφωση των θεολόγων και ιεροδιδασκάλων της Θράκης. Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από αυτή την προσπάθεια και ποιες οι μέχρι τώρα εντυπώσεις σας από το "παλίμψηστο" της Κομοτηνής, μέσα από τη δουλειά που έχει γίνει;
Οι προσδοκίες είναι ταπεινές και υψηλές ταυτοχρόνως. Ταπεινές στα όρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων και της δύσκολης κατάστασης που επικρατεί στη χώρα, υψηλές ως προς το όραμα της αρμονικής και δημοκρατικής συμβίωσης χριστιανών, μουσουλμάνων, μη θρησκευομένων και όποιων άλλων συμπολιτών μας, με εκκίνηση και αναφορά τη θρησκεία και τον Πολιτισμό, την Παιδεία και την ώσμωση των πολιτών στον δημόσιο χώρο, όχι φοβικά, αλλά «ανοιχτά» και συνδημιουργικά. Oι εντυπώσεις μας από την περιοχή είναι ποικίλες, όπως ποικίλοι είναι οι τόποι και οι άνθρωποί τους. Η Κομοτηνή έχει μεγάλη δυναμική, καθώς συνδιαλέγεται με «Ανατολή» και «Δύση», απ' όπου αντλεί την ομορφιά της, και ξεπερνά έτσι την εσωστρέφειά της.
* Μπορεί μέσα από αυτήν τη διαδικασία πεδίου, όπως θα μπορούσαμε να την πούμε, να μπουν οι βάσεις και για έναν διαθρησκειακό διάλογο ουσίας στη Θράκη ή γι' αυτό αρκεί η βιωμένη παράδοση των ανθρώπων της; Δηλαδή, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχει ανάγκη μιας πιο συστηματικής συζήτησης;
Τη βιωμένη παράδοση μας την προσφέρουν απλόχερα οι Θρακιώτισσες και οι Θρακιώτες. Η βιωμένη όμως παράδοση, τα «μνημεία λόγου», αλλάζουν, εξελίσσονται, μεταμορφώνονται και ενίοτε δεν είναι εμφανή. Εδώ ακριβώς, συμφωνώ μαζί σας. Υπάρχει η ανάγκη μιας συστηματικής και διαχρονικής συζήτησης. Της συζήτησης για τον τρόπο πρόσληψης της παράδοσης και των παραδόσεων, της θρησκείας και των θρησκειών, όχι μόνο τοπικά, αλλά οικουμενικά, και των αποτυπώσεών τους στο πέρασμα του χρόνου. Και αυτό, μεταξύ άλλων, προσπαθούμε να καταγράψουμε με το εν λόγω πρόγραμμα.
* Είναι ένα βήμα δημοκρατίας για εσάς ο διορισμός ιεροδιδασκάλων από το Ελληνικό Δημόσιο στα δημόσια σχολεία της Θράκης; Γιατί ασφαλώς γνωρίζετε ότι υπάρχει και η άποψη ότι αυτό που έχει ανάγκη η μειονότητα δεν είναι ιεροδιδάσκαλοι, αλλά δάσκαλοι, για να το θέσω "σχηματικά". Θα ήθελα ένα σχόλιό σας.
Πρόκειται για σημαντικό βήμα δημοκρατίας, έστω και με καθυστέρηση. Ο όρος βέβαια μπορεί να ηχεί ως «παλαιομοδίτικος», απηχεί όμως εν πολλοίς τον τρόπο που οι μουσουλμάνοι συμπολίτες μας αντιλαμβάνονται το καθήκον της απόδοσης των νοημάτων της θρησκείας τους. Και δάσκαλοι υπάρχουν, και ιεροδιδάσκαλοι, κήρυκες του Κορανίου στα τεμένη. Αυτό που δεν υπήρχε, και δεν ήταν ούτε σύννομο με το ευρωπαϊκό ιδεώδες, ήταν ακριβώς η έλλειψη μουσουλμάνων εκπαιδευτικών στα δημόσια σχολεία, τα οποία επιλέγουν πλέον για τη φοίτησή τους πολλοί μουσουλμάνοι μαθητές. Το μάθημα του ισλάμ διδασκόταν έως πρόσφατα μόνο στα μειονοτικά μουσουλμανικά σχολεία και στους μεντρεσέδες και μόνο σε τουρκική γλώσσα. Με την εισαγωγή του μαθήματος στα δημόσια σχολεία της Θράκης διαμορφώνεται μια ασφαλιστική δικλείδα εκπαίδευσης εντός του δημοσίου σχολείου με έναν ευρύτερο διαπολιτισμικό χαρακτήρα, ο οποίος δεν περιορίζεται στα στενά όρια, συναισθηματικά και χωρικά, ομολογιακών προσεγγίσεων και δημιουργεί συνθήκες αμοιβαίας κατανόησης στο κοινό σχολικό περιβάλλον.
* Στη Θράκη επικρατεί το σουνιτικό ισλάμ. Υπάρχει όμως και μια αλεβίτικη παράδοση σε ικανό μέρος του πληθυσμού της μειονότητας. Υπάρχει στην προβληματική του προγράμματος αυτή η διάσταση;
Η μειονότητα δεν είναι ένα ομοιoγενές σύνολο. Πράγματι, υπάρχουν σουνίτες, αλεβίτες - μπεκτασί και αρκετές ακόμη αδελφότητες, η καθεμία με τη δική της δυναμική, τις πολιτικές της εξαρτήσεις ή μη, το δικό της ιστορικό και πνευματικό αφήγημα και την προσκόλλησή της λιγότερο ή περισσότερο στο σουνιτικό ισλάμ.
Το πρόγραμμα αυτό καθ' εαυτό δεν αντιμετωπίζει εξαρχής όλα αυτά τα ζητήματα, τα οποία χρήζουν δημοκρατικών διεργασιών και διαλόγου. Το πρόγραμμα σε αδρές γραμμές, για πρώτη φορά στα ελληνικά εκπαιδευτικά δεδομένα, «συνομιλεί» με το οικείο ισλάμ και αναζητά τρόπους δημιουργικής ανάδειξής του στο δημόσιο σχολείο και στον δημόσιο χώρο, ως φορέα Πολιτισμού και μαρτυρίας στην περιοχή και ως σημείο καταλλαγής και συνάντησης με τον χριστιανισμό.
Η διδασκαλία του ισλάμ στα δημόσια σχολεία της Θράκης από θεολόγους μουσουλμάνους πτυχιούχους των ελληνικών ΑΕΙ, ιδιαίτερα εξειδικευμένων στα της θρησκείας τους, είναι ζητούμενο, αφού δεν υπάρχει τέτοιου είδους σπουδή ακόμη σήμερα, τον 21ο αιώνα, στην Ελλάδα. Για την άμβλυνση αυτού του κενού γίνονται και οι επιμορφώσεις από το παρόν πρόγραμμα. Θεωρούμε πως η συστηματική μελέτη του ισλάμ στα ΑΕΙ της χώρας θα δώσει άμεσα μια άλλη ώθηση προς την κατανόηση και κριτική πρόσληψη του ισλάμ, την ιστορική του πορεία και την ανάδειξη της ποικιλίας του και της συνεισφοράς του στις τοπικές κοινωνίες, ως κάτι βιωμένο και ζωντανό και ως όχι κάτι στατικό και περιχαρακωμένο. Οι ίδιοι οι μουσουλμάνοι συμπολίτες μας είναι φορείς ποικίλων παραδόσεων, γλωσσικών και πολιτισμικών ωσμώσεων. Οι ίδιοι καλούνται να αναδείξουν την ποικιλία του Πολιτισμού και της θρησκείας τους με τρόπους εποικοδομητικούς για την κοινωνία. Εμείς τους προσφέρουμε το επιστημονικό μέσο και μαθαίνουμε από κοινού ο ένας για τον άλλο. Αυτό μάλλον είναι και το κατάλληλο σημείο για να ευχαριστήσω τους διδάκτορες Μουσουλμανικής Θεολογίας που διδάσκουν στο πρόγραμμα, όλες και όλους τους ιεροδιδασκάλους που ο καθένας με τον τρόπο του συνεισφέρει στη διαδραστική αυτή διαδικασία, άλλους μουσουλμάνους της περιοχής που δειλά ρωτούν και ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα, καθώς και όλους τους συναδέλφους θεολόγους από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τους συναδέλφους από το πανεπιστήμιο (ΑΠΘ, ΕΚΠΑ και ΔΠΘ), που ο καθένας με τον τρόπο του συνεισέφερε τα μάλα, υπερβαίνοντας «τον εαυτό του».
* Σε μια συνέντευξή σας στην εφημερίδα "Παρατηρητής της Θράκης" είχατε κάνει αναφορά στα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Γάλλοι σχετικά με το γνωστικό κενό όσον αφορά το θρησκευτικό φαινόμενο. Εκτιμάτε ότι η λαϊκότητα έχει αγγίξει τα όριά της ή απλώς χρειάζονται κάποιες διορθώσεις; Και πώς θα μπορούσαμε να βάλουμε αυτή τη συζήτηση και στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα;
Μάλλον έχει αγγίξει τα όριά της. Είναι γνωστό πλέον στους ίδιους τους Γάλλους ότι το θέμα της θρησκείας έχει επανέλθει δραματικά διαμέσου κυρίως του ισλάμ και των διεκδικήσεών του στον δημόσιο χώρο. Οι Γάλλοι πολίτες, καλά εκπαιδευμένοι στη «λαϊκότητα» είναι αμήχανοι μπρος στη «θρησκεία». Κι ακριβώς γι' αυτό οι σχετικές συζητήσεις που έχουν ξεκινήσει στη Γαλλία εντατικά ήδη από το 1990 πληθαίνουν.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί εν μέρει τον αντίποδα της Γαλλίας. Για την Ελλάδα ζητούμενο έως τη δεκαετία του 1990 ήταν το άνοιγμα από τις καθαρά ομολογιακές αναφορές σε ένα μάθημα πιο φιλικό προς τον μαθητή και κριτικό, το οποίο θα σέβεται τις αναφορές τού κάθε μαθητή και θα διαμορφώνει τις προϋποθέσεις κατανόησης του θρησκευτικού φαινομένου και της ορθόδοξης παράδοσης σε σχέση με την ιστορία της και τους "άλλους". Διότι η ορθοδοξία έχει μακραίωνη συμβίωση κυρίως με τον κόσμο του σλάμ και συνεχίζει διαλεγόμενη.
* Η μειονότητα αντιμετωπίζει πολλές τέτοιες πρωτοβουλίες που προέρχονται από το ελληνικό κράτος με μια επιφυλακτικότητα. Πώς εκτιμάτε ότι μπορείτε να ξεπεράσετε αυτό το ζήτημα;
Μέχρι σήμερα υπήρξαν ελάχιστες απόπειρες εκπαιδευτικής και επιστημονικής επικοινωνίας σε θέματα θρησκείας με τους συμπολίτες μας μουσουλμάνους. Υπό την έννοια αυτή το πρόγραμμα συμπληρώνει μεγάλα κενά εθνικής αλλά και ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής. Η επιστημονική πρωτοπορία του έγκειται ακριβώς στο ότι προτάσσει εκπαιδευτικά τη θρησκευτική ποικιλία της Θράκης ως παράγοντα ειρηνικής συμβίωσης και αλληλεπίδρασης στον δημόσιο χώρο. Φορέας του προγράμματος είναι επίσης ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα.
Η γέφυρα εμπιστοσύνης, στην οποία αναφέρεστε, δεν χαρίζεται από μεγάλους «δωρητές», αλλά χτίζεται από κοινού, με συνεχείς επικοινωνίες και με μέσο την παιδεία αλλά και τη γλώσσα. Αυτό που έκανε μεγάλη εντύπωση στους συμπολίτες μας είναι το ενδιαφέρον τόσο των θεολόγων καθηγητών όσο και των ιεροδιδασκάλων και η αθρόα συμμετοχή τους στο πρόγραμμα.
Οι επιφυλάξεις, στις οποίες αναφέρεστε, μάλλον αφορούν διπολικές αντικρουόμενες ηγεμονικές πολιτικές, οι οποίες δεν εξυπηρετούν τους πολίτες στο σύνολό τους, αλλά τα κέντρα εξουσίας απ' όπου εκκινούν και θέλουν να κρατούν τις κοινωνίες περιχαρακωμένες, εξαρτώμενες και υποταγμένες. Ευελπιστούμε πως με την αγαστή επικοινωνία στο πλαίσιο της ισοπολιτείας και ισονομίας, και με μέσο την Παιδεία, οι ίδιοι οι συμπολίτες μας μουσουλμάνοι θα δώσουν φωνή μαρτυρίας καταλλαγής από την Ελλάδα στην Ευρώπη και στον κόσμο. Οι άνθρωποι της Θράκης έχουν ωριμάσει, γίνονται μεγάλα βήματα επικοινωνιών και εποικοδομητικής συμβίωσης από τους αρμόδιους θρησκευτικούς φορείς.
