Η ΕΡΤ πράγματι επέστρεψε στη μυθοπλασία. Με την εξαιρετική σειρά εποχής του Τάσου Ψαρρά «Η ζωή εν τάφω» έδειξε τι πραγματικά σημαίνει καλή τηλεόραση που -να- μιλάει -στη- γλώσσα-σου. Που να μιλάει ωραία ελληνικά. Που να σε ταξιδεύει με εικόνες και με λόγια και να χαίρεται η ψυχή σου να βλέπεις. Θύμισε την παλιά καλή εποχή της ΕΡΤ, τότε που ακόμα γύριζε σειρές.
Όσοι παρακολούθησαν τη «Ζωή εν τάφω» την περασμένη Πέμπτη το βράδυ, κατάλαβαν τι στερούνται ως τηλεθεατές, δέκα χρόνια κρίσης τώρα, και πόσο πίσω άφησε το "μαύρο" την ΕΡΤ το 2013. Κατάλαβαν επίσης πόσο άθλια είναι η τηλεόραση των σκουπιδιών "Survivor" και "Power of love" που πλασάρονται ως ψυχαγωγία. Και πόσο μπορεί να σταθεί τηλεοπτικά μια αφήγηση αργή μεν, όμως με σωστό ρυθμό, με εντάσεις, αλλά όχι με φωνές. Και μια σκηνοθεσία που δεν βασίζεται στο σασπένς, αλλά στον λόγο, στη δημιουργία ατμόσφαιρας και στην αναπαράσταση μιας εποχής.
Η ιστορία
Η σειρά του Τάσου Ψαρά στέκεται πάνω από τα συνηθισμένα, είναι υψηλού επιπέδου και πολύ καλά δουλεμένη. Μεταφορά από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη, 16 επεισοδίων, το πρώτο επεισόδιο μας μεταφέρει στη Λέσβο την περίοδο πριν την είσοδο της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Αντώνης Κωστούλας, τελειόφοιτος της Φιλοσοφικής Αθηνών, έχει ήδη πολεμήσει ως εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους. Εξαιτίας του διχασμού, αναγκάζεται να επιστρέψει στη Λέσβο, όπως κάνουν και οι συμφοιτητές του Ίων και Λάμπης. Εκεί, θα βρει την αγαπημένη του Μυρσίνη, δασκάλα του τοπικού Παρθεναγωγείου. Οι φήμες όμως πως έρχεται ο πόλεμος στην Ελλάδα δεν αφήνουν περιθώρια στον Κωστούλα να βρει έστω μια προσωρινή δουλειά στην τοπική εφημερίδα, όπως θα ήθελε. Τα επόμενα επεισόδια ακολουθούν τα βήματα των πολιτικών εξελίξεων που οδηγούν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέσα από την ερωτική ιστορία των δύο νέων, αλλά και γινόμαστε μάρτυρες των απάνθρωπων συνθηκών και της καταστροφικής ματαιότητας κάθε πολέμου.
«Όλες οις ταινίες μου», είπε ο Τάσος Ψαρράς, «έχουν τον ίδιο πυρήνα: οι ήρωες έχουν απέναντι τους οργανωμένα συμφέροντα».
Οι χώροι
Είναι μια σειρά εποχής και η αναπαράσταση μιας εποχής έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις τόσο στη σκηνογραφία όσο και στην ενδυματολογία. Όπως είπε ο ίδιος ο Ψαρράς σε συνέντευξή του, η αναπαράσταση είναι δύσκολη, καθώς δεν υπάρχει καμιά γειτονιά στην Ελλάδα που να έχει μείνει αναλλοίωτη, όπως χτίστηκε, πριν τη δεκαετία του '50, όπως βρίσκει κανείς στην Ιταλία, τη Γαλλία και αλλού. Υπάρχουν λίγοι τέτοιοι δρόμοι, στην Πλάκα, στη Σύρο ή στη Μυτιλήνη. Η σειρά γυρίστηκε στη Μυτιλήνη, στην Καστοριά, στην Παιανία (οι σκηνές πολέμου) κ.α. Έχει σημασία να αποδοθεί σωστά η εποχή: χρειάζονται, έτσι, μακρινά πλάνα χωρίς καλώδια της ΔΕΗ, σπίτια χωρίς σωληνώσεις καλοριφέρ και δρόμοι χωρίς κουτιά του ΟΤΕ. Σκηνογράφος της σειράς ο Σπύρος Λάσκαρης, με πολλές ταινίες στο βιογραφικό του («Άδικος Κόσμος», «Ακαδημία Πλάτωνος», «Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένα»), φρόντισε γι αυτό.
Στη βόλτα με τα άλογα, στους δρόμους της Μυτιλήνης, μια χαρακτηριστική σκηνή στο πρώτο επεισόδιο, χρειάστηκε να καλυφθούν με ειδική τεχνική τα κουτιά του ΟΤΕ, τα οποία σβήστηκαν στη διάρκεια του μοντάζ. Η μέθοδος επεξεργασίας χρησιμοποιείται κατά κόρον στο Χόλλυγουντ, όμως είναι πολύ δαπανηρή για μια ελληνική παραγωγή.
Η ενδυματολογία
Τα ρούχα εποχής ανταποκρίνονται στην ιστορικότητα του έργου. Το σχέδιο, η ποιότητα του υφάσματος, τα κοστούμια των φαντάρων. Τα φρόντισε η καθηγήτρια ενδυματολόγος στο Τμήμα Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Ιουλία Σταυρίδου η οποία έχει συνεργαστεί με όλους τους μεγάλους Έλληνες σκηνοθέτες, από τον Βούλγαρη ώς τον Αγγελόπουλο και τον Παπαστάθη ώς τον Γ. Οικονομίδη και στο παρελθόν και πάλι με τον Ψαρρά. Ήταν στον τηλεοπτικό «Καρυωτάκη», δέκα χρόνια πριν. Στο θέατρο επίσης έχει δουλέψει πολύ.
Ένας καλός παρατηρητής θα διέκρινε ότι οι στολές των φαντάρων δεν είναι ομοιόμορφες, άλλες είναι λαδί, άλλες καφέ. Δεν είναι τυχαίο. Παρότι ο ελληνικός στρατός είχε προμηθευτεί ρουχισμό για τους φαντάρους στον πόλεμο, καθώς δεν ήταν επαρκής, πολλοί αναγκάστηκαν να φορέσουν προηγούμενο εξοπλισμό, από τους Βαλκανικούς πολέμους που το χρώμα διέφερε. Αυτή η διαφορά αποτυπώνεται στη σειρά.
Οι μάχες στα χαρακώματα
Από τις πιο προκλητικές σκηνές, να πετύχουν και να δείχνουν αληθοφανείς, είναι οι σκηνές των μαχών στα χαρακώματα. Η ελληνική οπτικοακουστική παραγωγή δεν είναι συνηθισμένη σε τέτοια γυρίσματα. Οι σκηνές πείθουν. Η ατμόσφαιρα με κοντινά και μεσαία πλάνα κυρίως -και λίγα γενικά- αποδίδεται και η δράση γίνεται πιστευτή. Η φωτογραφία και ο φωτισμός είναι του Γιάννη Δρακουλαράκου.
Οι περισσότερες από τις σκηνές μαχών γυρίστηκαν στην Παιανία, σε μια παλιά χωματερή. Το φυσικό σκηνικό διαμορφώθηκε αναλόγως για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των γυρισμάτων. Το πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν σηκώθηκε πολύς αέρας. Τα μποφώρ δεν σήκωσαν μόνο σκόνη, αλλά σταματούσαν τα γυρίσματα, γιατί έπαιρναν μαζί τους και τα μουστάκια των ηρώων - όλοι οι ηθοποιοί με μουστάκια, λίγα όμως τα αληθινά κι ας μην φαίνεται. Η μακιγιέζ Κατερίνα Βαρθαλίτου, βρεβευμένη, ειδική στις μεταμορφώσεις για το σινεμά, φρόντισε γι' αυτό.
Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους δοκιμάζονται πολλοί νέοι ηθοποιοί, αλλά και πολλοί παλαιότεροι: Δημήτρης Μοθωναίος (Αντώνης Κωστούλας), Γιάννης Μπέζος (Στρατηγός Ιωάννου - Μπαλαφάρας), Χριστίνα Χειλά - Φαμέλη (Μυρσίνη), Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Άντζω), Νίκος Πουρσανίδης (Στρατής Μυριβήλης), Γιώργος Αρμένης (Θύμιος Κωστούλας), Δημήτρης Ήμελλος (Φαναριώτης), Ερρίκος Λίτσης (ταμίας), Ηλιάνα Μαυρομάτη (Στυλιανούλα), Βαγγέλης Στρατηγάκος (Λεωνίδας).
