Είναι εκείνοι που μένουν μακριά απ' την πόρτα μας. Τα σπίτια τους είναι χαμηλά, οι δρόμοι και οι αυλές τους μέσα στα λασπόνερα.
Ζουν σε παραπήγματα και πρόχειρες κατασκευές. Στερούνται τα πιο βασικά αγαθά όπως νερό και ρεύμα. Ξεπαγιάζουν τον χειμώνα, λιώνουν από τη ζέστη το καλοκαίρι.
Δεν τους αφήνουν να πηγαίνουν τα παιδιά τους σχολείο "γιατί βρομάνε και είναι άρρωστα". Δεν τους παίρνουν σε δουλειές "γιατί είναι κλέφτες". Τους κοιτάνε υποτιμητικά στον δρόμο "γιατί είναι γύφτοι". Τους κατηγορούν υποκριτικά μετά, γιατί στρέφονται σε παραβατικές ασχολίες ώστε να επιζήσουν με κάποιο τρόπο.
Η αντιμετώπιση που έχουν φαίνεται στα μικρά και καθημερινά.
Ένα από τα πιο κοινά αστεία στην πατροπαράδοτη ελληνική οικογένεια είναι η "απειλή" στα παιδιά τους πως θα τα δώσουν στους γύφτους άμα κάνουν αταξίες. Η συνείδηση από μικρή ηλικία, εγκλωβίζεται σε όχι και τόσο αθώα σχήματα, που δεν αναπαράγουν μόνο κακόγουστα αστεία αλλά και σοβαρές πραγματικότητες.
Σε σημείο που ακόμη κι όταν πεθαίνουν, οι Ρομά δεν έχουν τον σεβασμό που πρέπει στον καθένα μας. Το είδαμε πρόσφατα στη δολοφονία 52χρονου Ρομά στην Κόρινθο, όταν δολοφονήθηκε από κάτοχο κοτετσιού, και στις αντιδράσεις που ακολούθησαν.
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πάντως πως οικοδομείται η προοπτική για μια άλλη πραγματικότητα.
Πρώτη φορά έχουν δικό τους χαρτοφυλάκιο
Με γνώμονα μια κοινωνία στην όποια μπορούμε να ζήσουμε όλοι μαζί, η κυβέρνηση έχει εκπονήσει ένα συνολικό σχέδιο παρέμβασης για τη στέγαση, την εργασία, την εκπαίδευση και την υγεία.
Παρότι οι μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις που έχουν σχεδιαστεί, ειδικά στο κομμάτι της στέγασης, δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί, καθώς σκοντάφτουν σε τοπικές ρατσιστικές αντιδράσεις και μικροσυμφέροντα (όπως η αντίδραση για ενδεχόμενη πτώση της αξίας των ακινήτων που βρίσκονται δίπλα σε οικόπεδα στα οποία σχεδιάζεται να μεταφερθούν πληθυσμοί για να ζουν αξιοπρεπώς), όσες έχουν προχωρήσει οδηγούν σε δύο σημαντικά συμπεράσματα: Πρώτον, ότι ακόμη και μικρές βελτιωτικές ενέργειες μπορούν να παράγουν μεγάλα αποτελέσματα. Δεύτερον, ότι για να γίνει κι η πιο μικρή παρέμβαση χρειάζεται πολιτική βούληση, που στις προηγούμενες κυβερνήσεις είχε διάρκεια προεκλογικής περιόδου.
Το πρώτο σημαντικό βήμα έγινε το 2016. Μετά από πρωτοβουλία τής αν. υπουργού Κοινωνικής Αλληλεγγύης Θεανώς Φωτίου, συστάθηκε με απόφαση του Αλέξη Τσίπρα η Ειδική Γραμματεία Κοινωνικής Ένταξης των Ρομά.
Αντίπαλα στην κυβέρνηση ΜΜΕ μίλησαν για μικροπολιτική κίνηση από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ, που φτιάχνει Γραμματεία ακόμη και για τους Ρομά. Υπονοώντας ότι έτσι ήθελε να «βολέψει» τους δικούς του.
Ο σχηματισμός όμως της Ειδικής Γραμματείας, όπως αποδεικνύεται τρία χρόνια αργότερα, σήμαινε ότι για πρώτη φορά στη χώρα μας οι Ρομά αναγνωρίζονταν θεσμικά και διοικητικά. Είχαν επιτέλους το δικό τους χαρτοφυλάκιο.
Πρώτη φορά καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης
«Όταν μπήκα στο υπουργείο, δεν ξέραμε ούτε για πόσους ανθρώπους μιλάμε», είναι μια κουβέντα που λέει συχνά η αρμόδια αν. υπουργός για τα θέματα των Ρομά Θεανώ Φωτίου.
Σύντομα αυτό άλλαξε. Μετά από χαρτογράφηση της Ειδική Γραμματείας, σήμερα είναι γνωστό ακριβώς πόσοι είναι οι Ρομά, αλλά και σε τι συνθήκες ζουν.
Σύμφωνα με τη χαρτογράφηση, συνολικά εντοπίζονται 354 περιοχές διαβίωσης Ρομά με συνολικό πληθυσμό 104.210 κατοίκους.
Όσον αφορά τις συνθήκες ζωής μέσα στους καταυλισμούς, έχουν κατηγοριοποιηθεί σε τρεις βασικούς τύπους με βάση το πόσο άσχημη είναι η κατάσταση που επικρατεί: Τύπος Ι «Άκρως υποβαθμισμένες περιοχές», Τύπος ΙΙ «Μικτός καταυλισμός» και Τύπος ΙΙΙ «Γειτονιά» (αναλυτικά στοιχεία στον πίνακα).
Τέσσερις μετεγκαταστάσεις σε οικισμούς αξιοπρέπειας
Για τους καταυλισμούς Τύπου Ι & ΙΙ, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι πάρα πολύ άσχημες και ο κόσμος ζει σε παραπήγματα και χωρίς πρόσβαση σε βασικά αγαθά (ηλεκτροδότηση, νερό, αποχετευτικό σύστημα κ.λπ.), αποφασίστηκε να προχωρήσει η προσωρινή μετεγκατάσταση.
Σε χώρους που παραχωρούν οι δήμοι οργανώνονται κοινωνικές κατοικίες με σκοπό την ένταξη των Ρομά. Η επιλογή των χώρων πρέπει να σέβεται τους Ρομά και δεν μπορεί να αφορά εκτάσεις που βρίσκονται, για παράδειγμα, δίπλα σε χωματερές.
Στο προσεχές διάστημα αναμένεται να προχωρήσουν τέσσερις μετεγκαταστάσεις σε Φάρσαλα, Πέλεκα Κατερίνα, Καρακόνερο Ρόδου και Δήμο Αμπελοκήπων - Μενεμένης.
Η μετεγκατάσταση πληθυσμών εξετάζεται και για αρκετούς ακόμη δήμους, από τους οποίους αναμένεται η σχετική υποβολή των φακέλων - αιτημάτων.
Επικουρικές παρεμβάσεις
Σε περιοχές όπου ο κόσμος ζει κάπως καλύτερα, προβλέπονται παρεμβάσεις για τη βελτίωση των υποδομών και οπωσδήποτε η αντικατάσταση των παραπηγμάτων.
Ενδεικτικά, ο Δήμος Ήλιδας στη Δυτική Ελλάδα έχει αιτηθεί χρηματοδότηση για κατασκευή έργων αποχέτευσης ακαθάρτων και όμβριων υδάτων στους οικισμούς Παπακαυκά και Τσιχλέικα Αμαλιαδας, όπως και αντικατάσταση παραπηγμάτων.
Τέλος, προωθείται και η επιδότηση ενοικίου για την αυτόνομη διαβίωση οικογενειών. Ο δήμος θα επιτελεί τον ρόλο του συνδετικού κρίκου μεταξύ ενοικιαστή και εκμισθωτή.
Συνολικά μάς είπαν από την Ειδική Γραμματεία ότι βρίσκονται σε συνεννόηση για μέτρα βελτίωσης της ζωής των Ρομά με 55 δήμους. Πρόκειται για μεγάλο μέγεθος με βάση ότι ακόμη μεγάλο μέρος της κοινωνίας έχει αρνητική στάση απέναντι στους Ρομά.
Το μεγάλο στοίχημα: να πάνε τα παιδιά σχολείο
Η εκπαίδευση αποτελεί το μεγάλο στοίχημα της κυβέρνησης, καθώς στην Ελλάδα σε σύγκριση με άλλες χώρες τις Ε.Ε. παρατηρείται το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής των παιδιών Ρομά στην υποχρεωτική εκπαίδευση - ποσοστό 69% έναντι του μέσου όρου 90%.
Η κυβέρνηση ενίσχυσε 47 σχολεία που πηγαίνουν μαθητές Ρομά με κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους και επίσης υλοποιεί πρόγραμμα για την "Ένταξη και εκπαίδευση παιδιών Ρομά".
Για το άμεσο μέλλον έχει σχεδιαστεί επίσης πρόγραμμα που αφορά την «Υποστήριξη των κοινοτήτων Ρομά για αύξηση της συμμετοχής παιδιών και εφήβων Ρομά στην εκπαίδευση, καταπολέμηση της σχολικής διαρροής μέσω παροχής υποστηρικτικών δράσεων εντός της κοινότητας και υποστήριξη των σχολικών μονάδων και των στελεχών της εκπαίδευσης».
Η καταλυτική συμβολή του όρου για το ΚΕΑ
Η κίνηση πάντως που φαίνεται ότι έχει οδηγήσει σε απτά αποτελέσματα είναι η προϋπόθεση που μπήκε στους Ρομά, να πηγαίνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, ώστε να παραλαμβάνουν το ΚΕΑ. Σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας, οι Ρομά συμμετέχουν σε ποσοστό 95% στο ΚΕΑ και παράλληλα με την αναγκαία εισοδηματική τους στήριξη, καταγράφεται θεαματική άνοδος στη συμμετοχή των παιδιών στην εκπαίδευση.
Δεν απομακρύνουν πια τα νεογνά από τις μητέρες
Πολλοί από τους Ρομά δεν έχουν χαρτιά. Δεν έχουν ούτε ταυτότητες, ούτε καν ληξιαρχική πράξη γέννησης. Εξαιτίας της κατάστασης αλλά και της έλλειψης βούλησης να βρεθεί λύση για το ζήτημα, επαναλαμβανόταν το τραγικό φαινόμενο να απομακρύνονται νεογνά από μητέρες που δεν είχαν χαρτιά μαζί τους. Τα παιδιά παρέμεναν για μέρες στο μαιευτήριο ή πήγαιναν σε ιδρύματα.
Με τον νόμο 4554 που ψηφίστηκε πέρυσι οι διαδικασίες γίνονται πλέον πιο γρήγορα και παράλληλα. Έτσι και τα βρέφη διασφαλίζεται ότι δεν κινδυνεύουν αλλά και δεν καταπατάται το βασικό δικαίωμα να μένουν με τη μητέρα τους.
Λύση για το υπαίθριο εμπόριο
Βασικός τρόπος για να βγάζουν τα προς το ζην οι Ρομά είναι το υπαίθριο εμπόριο. Συχνά όμως βρίσκονταν αντιμέτωποι με μπλεξίματα εξαιτίας τού ότι η δραστηριότητά τους θεωρούνταν παράνομη επειδή δεν είχαν άδεια. Μετά από πρόταση της Ειδικής Γραμματείας, υπήρξε νομοθετική ρύθμιση για αυξημένη μοριοδότηση σε άτομα που διαβιούν σε καταυλισμούς ή σε οικισμούς με χαρακτηριστικά κοινωνικού αποκλεισμού όπως οι Ρομά. Έτσι διευκολύνθηκε η νόμιμη απασχόληση χιλιάδων ανέργων με επιπρόσθετα κοινωνικά κριτήρια.
