Ένα κατακερματισμένο σύστημα προστασίας και ανταπόκρισης, πολυδάπανη και αναποτελεσματική καταστολή πυρκαγιών με έμφαση στη χρήση της εναέριας πυρόσβεσης, εις βάρος της πρόληψης και της αξιοποίησης των επίγειων μέσων κατάσβεσης, και μια πολιτική απόφαση του 1998 -η χωρίς επιστημονική βάση μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων από τη Δασική Υπηρεσία στην Πυροσβεστική Υπηρεσία- που κόστισε και εξακολουθεί να κοστίζει στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας διαπιστώνει μεταξύ άλλων η τελική έκθεση της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τις Προοπτικές Διαχείρισης Πυρκαγιών Δασών και Υπαίθρου στην Ελλάδα, υπό τον συντονισμό του διευθυντή του Global Fire Monitoring Center (GFMC), καθηγητή Γιόχαν Γκέοργκ Γκολντάμερ. Η ανεξάρτητη επιτροπή προτείνει νέο σύστημα διαχείρισης των πυρκαγιών, που ξεκινά από την πρόληψη και φτάνει και μετά τη φωτιά.
"Είναι ενδεικτικό ότι στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών συμμετέχουν 45 συναρμόδιοι φορείς που πρέπει να συντονιστούν σε ένα κοινό πλαίσιο. Ο συντονισμός της πρόληψης θα έπρεπε να ασκείται σύμφωνα με τον Ν. 2612/1998 από τη Δασική Υπηρεσία, κάτι το οποίο λόγω νομικού κενού (μη ενεργοποίηση του άρθρου 100 του Ν. 4249/2014) δεν γίνεται. Για την καταστολή των πυρκαγιών πρέπει να συνεργαστούν 17 φορείς, που ανήκουν σε 6 υπουργεία, προκειμένου να ασκήσουν 11 διαφορετικές αρμοδιότητες" τονίζεται στην έκθεση.
Την ίδια ώρα "υπάρχει αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών και των καμένων δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1980 και μετά φθάνοντας μάλιστα τα 2.700.000 καμένα στρέμματα κατά τη δραματική χρονιά του 2007 -περίπου πενταπλάσια του μέσου όρου των τελευταίων σαράντα ετών. Επίσης, από τα στατιστικά στοιχεία προκύπτει ότι το 75% των καμένων εκτάσεων οφείλεται σε πυρκαγιές που ξεπερνούν τα 10.000 στρέμματα, οι οποίες αντιστοιχούν στο 4% του συνόλου των πυρκαγιών".
Το πρόβλημα επιδεινώνεται, όπως σημειώνεται, από την αύξηση της ποσότητας και συνέχειας της καύσιμης ύλης, εξαιτίας της εγκατάλειψης της υπαίθρου και της ελλιπούς διαχείρισης των δασών λόγω περιορισμού των διαθέσιμων κονδυλίων, αλλά και την άνευ σχεδιασμού οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη πολλών περιοχών. Παράλληλα, σημειώνεται μια αύξηση του κινδύνου εκδήλωσης και εξάπλωσης πυρκαγιών στις παρυφές των αστικών περιοχών, των οικισμών της υπαίθρου, των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και των τουριστικών περιοχών.
Ο κατάλογος των αδυναμιών στην αποτελεσματική πρόληψη, πέραν του κατακερματισμένου συστήματος με τις δεκάδες συναρμόδιες υπηρεσίες, δυστυχώς είναι μακρύς, σύμφωνα με τη μελέτη.
Αυτοί είναι: η έλλειψη ενιαίου και κοινού σχεδιασμού αντιπυρικής προστασίας, η απουσία εγκεκριμένων και τεκμηριωμένων τοπικών αντιπυρικών σχεδίων, τα κενά και η μειωμένη αξιοπιστία των στατιστικών στοιχείων που μπορεί να καθοδηγήσουν τις δράσεις πρόληψης, η δυσκολία να υιοθετηθεί η χρήση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων και επιστημονικών μεθόδων στον επιχειρησιακό σχεδιασμό, η άναρχη και απρογραμμάτιστη δόμηση δασικών εκτάσεων και η δημιουργία ζωνών μείξης δασών - οικισμών γύρω από μεγάλα αστικά και τουριστικά κέντρα, η περιστασιακή ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών και η αναποτελεσματική οργάνωση του εθελοντισμού.
Κονδύλια που δεν οδήγησαν σε αύξηση αποτελεσματικότητας
Ένα από τα προβλήματα που καταγράφεται επίσης είναι η μεγάλη δυσαρμονία των κονδυλίων που διατίθενται για την πρόληψη, σε σχέση με τα πολλαπλάσια κονδύλια που δαπανώνται για την καταστολή των πυρκαγιών.
Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι τα αυξανόμενα κονδύλια της τελευταίας εικοσαετίας δεν οδήγησαν σε αντίστοιχη αύξηση στην αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα του μηχανισμού και προσθέτουν ότι τα επιμέρους προβλήματα αφορούν τόσο τις δυνάμεις και τα μέσα (επίγεια, εναέρια) όσο και τον τρόπο συνεργασίας των φορέων μεταξύ τους.
Θεσμικό πλαίσιο και πολιτικές παρεμβάσεις
Μάλιστα, επισημαίνεται ότι "το θεσμικό πλαίσιο, όσο και η εφαρμογή στην πράξη της διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου στην Ελλάδα, είναι οι κύριοι λόγοι για την αναποτελεσματική διακυβέρνηση για την αντιμετώπιση του προβλήματος".
Κάνουν λόγο μάλιστα και "πολιτικές παρεμβάσεις στο έργο της προστασίας των δασών από τις πυρκαγιές που δεν συνδυάζονται με επιστημονική τεκμηρίωση των αντίστοιχων επιλογών, όπως η μεταφορά της αρμοδιότητας της δασοπυρόσβεσης με τον Ν. 2612/1998", αλλά και για προβλήματα συντονισμού ή ανταλλαγής πληροφοριών και για "υπερβολική εξάρτηση του συστήματος πυρόσβεσης πυρκαγιών δασών και υπαίθρου από τα εναέρια μέσα".
Νέο σύστημα με επιτελικό οργανισμό
Η επιτροπή προτείνει τη σύσταση ενός επιστημονικού, συμβουλευτικού και συντονιστικού οργανισμού για τη συστηματική Οργάνωση της Διαχείρισης των Πυρκαγιών Δασών και Υπαίθρου (ΟΔΙΠΥ) σε εθνικό επίπεδο. "Ο οργανισμός αυτός θα πρέπει να λειτουργεί επιτελικά και συνεργατικά με τους άλλους αρμόδιους φορείς έχοντας ρόλο συμβουλευτικό, συντονιστικό και επιτελικό σε θέματα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη χώρα και την αποστολή να σχεδιάζει, να παρακολουθεί και να δίνει ρυθμό στο επιχειρησιακό έργο της διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου" τονίζουν.
Στην έκθεση αναλύεται τι πρέπει συγκεκριμένα να κάνει αυτός ο οργανισμός, ενώ παράλληλα επισημαίνεται ότι "σημαντικό στοιχείο του νέου συστήματος θα πρέπει να είναι επίσης η ουσιαστική αναδιοργάνωση της Δασικής Υπηρεσίας, η οποία θα πρέπει να υποστηριχθεί κατάλληλα με μέσα και πόρους.
Προτείνεται και η "σύσταση Δασικού Σώματος (ΔΑΣΩ) στο πλαίσιο της Δασικής Υπηρεσίας (ή καλύτερα της Γενικής Γραμματείας Δασών)".
Έργο του ΔΑΣΩ θα είναι η εφαρμογή της προστατευτικής νομοθεσίας των δασικών οικοσυστημάτων από παράνομες ανθρώπινες δραστηριότητες (π.χ. καταπατήσεις, αλλαγές χρήσης, λαθροϋλοτομίες κ.λπ.) και η συμβολή του στην έγκαιρη, πρώτη προσβολή των πυρκαγιών.
Σχετικά με το Πυροσβεστικό Σώμα, η έκθεση σημειώνει ότι θα συνεχίσει να είναι ο κεντρικός πυλώνας του μηχανισμού της καταστολής πυρκαγιών στη χώρα, προτείνοντας όμως βελτιώσεις στη λειτουργία και την εκπαίδευση. Στην έκθεση υπάρχει για κάθε φορέα (ΓΓΠΠ, αστυνομία, Ένοπλες δυνάμεις, εθελοντές, Τοπική Αυτοδιοίκηση) αναλυτικά το πώς πρέπει να οργανωθεί η συμμετοχή του στη δασοπυρόσβεση και την πρόληψη.
Συστήνει επίσης θεσμικού χαρακτήρα μέτρα από το υπουργείο Περιβάλλοντος, όπως:
* Αναθεώρηση του Ν. 4447/2016 ώστε στα ειδικά χωροταξικά σχέδια που αναφέρονται στην περιβαλλοντική υποβάθμιση και την προστασία από φυσικές καταστροφές για τις περιοχές μείξης δασών - κατοικιών να λαμβάνεται υπόψη η προστασία των υποδομών, η ασφάλεια του πληθυσμού και η ανθεκτικότητα του τοπίου των περιοχών αυτών στις πυρκαγιές δασών και υπαίθρου.
* Τάχιστη ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάρτισης και θεσμοθέτησης των δασικών χαρτών και του δασολογίου και ανάκληση των ρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στους ψηφισμένους νόμους (Ν. 4280/2014 και Ν. 4315/2014), οι οποίοι αυξάνουν την ένταση και τον αριθμό των χρήσεων που επιτρέπονται στα ελληνικά δάση.
* Άμεση επίλυση των χρόνιων προβλημάτων και τροποποίηση της δασικής νομοθεσίας όσον αφορά την αλλαγή χρήσης γης των εκτάσεων που χαρακτηρίστηκαν ως δασωθέντες αγροί στο Κτηματολόγιο, ώστε να μειωθεί η συνέχεια και το φορτίο της καύσιμης ύλης.
* Τροποποίηση της νομοθεσίας αναφορικά με τη διαδικασία αδειοδότησης για παρεμβάσεις στη φυσική βλάστηση εντός ιδιοκτησιών (γηπέδων, οικοπέδων κ.λπ.).
"Πράσινη οικονομία" και νέες θέσεις εργασίας
Τέλος, προτείνουν να ξεκινήσει άμεσα μια δημόσια συζήτηση και ένας κοινοβουλευτικός διάλογος για "πιθανά οικονομικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών κινήτρων, τα οποία θα συμβάλουν στην ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης με έμφαση στην αναζωογόνηση της δασοπονίας, της γεωργίας και της κτηνοτροφίας", ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας στη δασική και γεωργική παραγωγή, την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τη διαχείριση του αγροδασικού τοπίου, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, μειώνοντας ταυτόχρονα το φορτίο της καυσίμων και, συνεπώς, τον κίνδυνο πυρκαγιάς.
