Συνέργεια τριών παραγόντων οδήγησε στην ανείπωτη τραγωδία στη Μάνδρα Αττικής, όπως εξηγούν ειδικοί μιλώντας στην «Αυγή». Ήταν η πρώτη φορά που η περιοχή αποδείχθηκε ευάλωτη σε έντονα καιρικά φαινόμενα; Μπορούσε να προληφθεί η καταστροφή; Πότε ξεκίνησαν οι λανθασμένοι χειρισμοί και κατά πόσο είναι πιθανό να επαναληφθεί τέτοια συμφορά; Απαντήσεις δίνουν ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας Χρήστος Ζερεφός και ο υδρογεωλόγος του ΙΓΜΕ Παναγιώτης Σαμπατακάκης.
Χρ. Ζερεφός: Επί δεκαετίες ευάλωτη η περιοχή
«Η νεροποντή τόσο της Τετάρτης όσο και της Πέμπτης που έπληξε την Αττική μπορεί να μην ήταν εξαιρετικά ακραία αλλά ήταν ισχυρή, επισημαίνει ο Χρ. Ζερβός: «Υπολογίζεται ότι έπεσαν πάνω από 60-70 τόνοι νερού ανά στρέμμα στην ευρύτερη περιοχή που είναι το όρος Πατέρας και ότι όλος αυτός ο όγκος νερού έπεσε μέσα σε μόλις τρεις ώρες. Είναι η ένταση της βροχόπτωσης που καθιστά το φαινόμενο ακραίο», προσθέτει.
Όπως σημειώνει ο καθηγητής, το ερώτημα είναι γιατί συνέβη μιας τέτοιας έκτασης καταστροφή και μάλιστα στη συγκεκριμένη περιοχή. Υπενθυμίζει ότι «καταστροφές είχαν συμβεί και άλλες χρονιές, όπως το '77, το '61, το '37 αλλά και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Είναι μια περιοχή που ήταν ευάλωτη αλλά έγινε πολύ πιο ευάλωτη λόγω της αποψίλωσης των δασών που κάηκαν από τις δασικές πυρκαγιές».
Οι τρεις παράγοντες της καταστροφής
Η απάντηση είναι ότι στη συγκεκριμένη περιοχή «είχαμε συνέργεια τριών παραγόντων: 1) Μια ακραία μετεωρολογική κατάσταση, σε συνδυασμό με 2) την αποψίλωση του δάσους από τις πυρκαγιές, που πλέον δεν μπορεί να παράσχει κανένα εμπόδιο στα όμβρια ύδατα καθώς αυτά κατηφορίζουν και συμπαρασύρουν λάσπη και αντικείμενα, αποφράζοντας όλες τις οδούς διαφυγής των υδάτων στη θάλασσα». Η κατάσταση όμως επιδεινώθηκε και 3) «από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στα ρέματα και γι' αυτό είχαμε τούτο το τραγικό συμβάν», εξηγεί ο Χρ. Ζερεφός.
Μάλιστα, προειδοποιεί ότι «τα συνεργιστικά φαινόμενα είναι τα πιο επικίνδυνα» και αυτός είναι ο λόγος που «όταν κάναμε την έκθεση της διεπιστημονικής Επιτροπής Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ), τονίσαμε αυτήν ακριβώς την συνέργεια». Επιπλέον, «στην έκθεση που δώσαμε στο υπουργείο αναφέρεται ρητώς η ανάγκη θωράκισης από τέτοια φαινόμενα, περιγράφοντας το πώς θα εξελιχθούν τα προσεχή 50 χρόνια».
Ο καθηγητής υπογραμμίζει σε όλους τους τόνους ότι «ήρθε η ώρα η πολιτεία να βάλει τάξη σε αυτό το φοβερό ζήτημα, το οποίο, αν είναι τόσο ακραίο και ξεπερνάει κάθε προηγούμενο, δεν μπορεί να το αποφύγει κανείς. Αν συνεργεί όμως ο άνθρωπος δημιουργώντας τις προϋποθέσεις να φράξει η έξοδος των υδάτων, τότε θα καταλήγουμε σε τραγωδίες όπως αυτή».
Π. Σαμπατακάκης: Άναρχη δόμηση και εκτροπή με αλχημείες
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται οι εκτιμήσεις και του υδρογεωλόγου Παναγιώτη Σαμπατακάκη, που επισημαίνει ότι οι βροχοπτώσεις είχαν μεν έντονο χαρακτήρα, όμως οι αιτίες της καταστροφής θα πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Εξηγεί ότι αν κανείς ανατρέξει σε αρχεία του 1946, θα δει ότι ρέμα περνούσε από την καρδιά του σημερινού οικισμού της Μάνδρας. «Εξέτρεψαν την κοίτη λίγο βορειότερα με αλχημείες, την μίκρυναν, την μπάζωσαν και έκλεισαν το ρέμα που διέσχιζε τη σημερινή Μάνδρα. Με την πάροδο των ετών, οικοδόμησαν την περιοχή και δεν υπολόγισαν ότι οι έντονες βροχοπτώσεις έχουν περίοδο επαναφοράς. Δηλαδή, δεν επανέρχονται σε ίσους χρόνους, ανά 20 ή 30 χρόνια, αλλά συμβαίνουν ξανά και ξανά».
Το στοιχείο του αναπάντεχου
Όπως επισημαίνει ο Π. Σαμπατακάκης, "οι χείμαρροι και οι μικρές λεκάνες απορροής είναι που δίνουν το στοιχείο το αναπάντεχο και το απροσδόκητο, έχοντας και πολύ μεγάλη κλήση στις επιφάνειες και την κοίτη τους. Αυτές οι λεκάνες είναι διάσπαρτες σε ολόκληρη την Αττική. Και σε ολόκληρη την Αττική είχαμε καταπατήσεις, κακές διευθετήσεις και άναρχη δόμηση, με αποτέλεσμα να συμβεί αυτό που συνέβη».
Ο υδρογεωλόγος υπενθυμίζει ότι μετά το 1950, οπότε και άρχισε ο μισός πληθυσμός της χώρας να μεταναστεύει στην Αθήνα, δεκάδες κοίτες και χείμαρροι συνέρρεαν στη βασική κοίτη του Κηφισού. «Η τσιμεντοποιημένη έκταση του Κηφισού ήταν τότε 4-5% , τώρα έχουμε τσιμπεντοποιήσει το 70%. Δεν έχουμε περισσότερο επιφανειακό νερό, αυξήθηκε η ταχύτητα αποστράγγισης. Ένας όγκος νερού που κανονικά θα απέρρεε σε πέντε ώρες, εδώ απορρέει σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Μας έχουν ξεπεράσει τα έργα που κατασκευάσαμε», τονίζει.
Όπως σημειώνει ο Π. Σαμπατακάκης, σε μια καθολική βροχόπτωση της κατηγορίας «έντονη», σε όλη τη λεκάνη Κηφισού, τα πλημμυρικά φαινόμενα θα πάρουν διαστάσεις ανεξέλεγκτες. Μια λεκάνη με συνολική έκταση 400 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μήκος 20 χιλιομέτρων που περιλαμβάνει τα 4/5 των δήμων της Αττικής.
«Δεν μπορούμε να παρακαλάμε να μην βρέξει»
«Τα λάθη είναι σωρευτικά: Αυθαιρεσίες και άστοχα έργα αποχέτευσης ομβρίων. Δεν μπορούμε να καταδικάσουμε τις έντονες βροχοπτώσεις, είναι ένα φαινόμενο που πάντα θα έχουμε. Δεν μπορούμε να παρακαλάμε να μην βρέξει, όταν μάλιστα δεν έχει βρέξει επί πέντε μήνες».
Καταλήγοντας, ο Π. Σαμπατακάκης υπογραμμίζει ότι μέρος της ευθύνης έχουν και οι επιστήμονες, καθώς «υπήρχαν πάντοτε καλές προτάσεις, όμως υπήρχαν και άλλες που δεν ήταν πάντοτε εύστοχες. Και περιμένουμε να συμβεί μια τέτοια καταστροφή για να ασχοληθούμε επισταμένως με ένα τόσο σοβαρό θέμα».
