ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑ
Μια ρακέτα σπασμένη και με πίσσα πάνω, παραπεταμένη σ' ένα σημείο της αμμουδιάς. Το καλοκαίρι τελείωσε με βίαιο τρόπο για τη Σαλαμίνα και τα μικρά αντιπροσωπευτικά του σύμβολα δείχνουν ότι το πριν και το μετά της καταστροφής είναι ορατό παντού. Όχι μόνο στις μαυρισμένες παραλίες, αλλά και σε καθημερινές συνήθειες.
"Εκεί που κάθε πρωί χάζευα ένα τοπίο με μοναδικά χρώματα, τώρα βλέπω παντού συνεργεία και πετρέλαιο", λέει ο Αντώνης, 24 ετών, που έχει μαγαζί με παγωτά. Θυμάται τον εαυτό του παιδί, να τρέχει πάνω κάτω σε μια από τις παραλίες που έχουν τα Σελήνια. Όχι μεγάλες, όχι όλες με αμμουδιά, αλλά ό,τι πρέπει, ώστε να βρουν καταφύγιο οι παιδικές αναμνήσεις. Αυτές είναι που τώρα κάνουν για τον Αντώνη, την αντίθεση ακόμη πιο δύσκολη. Και αυτή την αντίθεση διαδέχεται το ερώτημα για το πότε θα βρει πάλι ο τόπος την υγειά του.
Στο οδοιπορικό συνάντησα όλα τα χρώματα, το μαύρο της πίσσας που καταπλάκωσε τις ακτές, το γαλάζιο της θάλασσας που ανέπνεε ξανά απελευθερωμένη από το πηχτό μαζούτ, το λευκό του γλάρου που έβγαινε για το καθιερωμένο του κυνήγι στα ανοιχτά. Συνάντησα όλες τις αντιδράσεις. Ανθρώπους με θυμό και οργή για την περιοχή τους που πάλι ρημάζει, απογοήτευση για τα χρόνια που θα χαθούν, αλλά και πεισματάρικο χαμόγελο, σαν του ψαρά που είπε ότι το πετρέλαιο δεν κατάφερε να κάνει ζημιά στον βυθό κι η ζωή θα συνεχιστεί όπως πριν.
Πρώτη στάση Πειραιάς, παίρνω το καραβάκι για απέναντι. Σε σχέση με τα άλλα που πηγαίνουν στον Αργοσαρωνικό, το δικό μας έχει λιγότερο κόσμο, που πηγαινοέρχεται για καθημερινές δουλειές και όχι για τουρισμό. Δεν υπάρχει καν εμφανές σημείο αναχώρησης. Δίπλα μου κάθεται η κυρία Μαργαρίτα. Μετακόμισε στη Σαλαμίνα πριν τρία χρόνια και κάνει καθημερινά το δρομολόγιο Σαλαμίνα-Πειραιάς λόγω της δουλειάς της. Πριν το καράβι σαλπάρει, μου δείχνει τις μικρές κηλίδες πετρελαίου που υπάρχουν στα πλαϊνά του. Αυτές επεκτείνονται, έτσι διάσπαρτες, και στα πιο ανοιχτά. "Έχω να έρθω δύο μέρες, αλλά αυτά δεν υπήρχαν", λέει.
Όσο το καράβι απομακρύνεται από το λιμάνι, ο αέρας δυναμώνει και γίνεται πιο βαρύς. Η ανάσα γίνεται κι αυτή πιο βαριά και δύσκολη όπως σε γκαράζ πλοίου ή σε περιοχή του κέντρου με έντονο μποτιλιάρισμα. Οι αισθήσεις μπερδεύονται. Την εικόνα αυτή με τα λευκά καθίσματα και τα παγκάκια, το μπλε πάτωμα και τον απέραντο γαλάζιο ορίζοντα, την έχεις συνδυάσει αλλιώς. Μα όχι, τώρα δεν μυρίζει θάλασσα. Μυρίζει μαζούτ και κοιτώντας καλύτερα βλέπεις στα λαδωμένα νερά πολλές διάσπαρτες μαύρες κηλίδες.
"Τον κατέστρεψαν πάλι τον τόπο"
"Εδώ είναι πού βούλιαξε το διαολεμένο;" ακούγεται μια φωνή από δίπλα μας, σαν να έρχεται όμως από μακριά λόγω της παρεμβολής του αέρα. Ο κύριος Σπύρος δείχνει το σημείο ανοιχτά της Κυνοσούρας, καθώς έχουμε μόλις περάσει από την Ψυττάλεια. "Πάνω που είχε φτιάξει ο τόπος, τον κατέστρεψαν πάλι", συμπληρώνει.
"Μπάνιο θα μπορούμε να κάνουμε;" ρωτά η κ. Μαργαρίτα, που μένει στην άλλη πλευρά του νησιού αλλά φοβάται τα τερτίπια του ανέμου, που έφεραν κομμάτια της πετρελαιοκηλίδας μέχρι και στις ακτές της Γλυφάδας. "Χάνει τη δυνατότητα να κάνει το μπανάκι του ο κόσμος που δεν έχει χρήματα να πάει σε μακρινά νησιά", λέει ο κ. Σπύρος και συνεχίζει: "Έκανε 20 χρόνια να καθαρίσει ο τόπος και πάνω που συνέβη αυτό, χάρη στη λειτουργία της Ψυτάλλειας, ζούμε πάλι τα ίδια. Όλα η Σαλαμίνα τα πληρώνει. Και οι αίτιοι που το προκάλεσαν θα τιμωρηθούν; Εγώ πιστεύω πώς όχι. Δεν υπάρχει δικαιοσύνη στην Ελλάδα".
Καθώς το πλοίο φτάνει, η Μαργαρίτα και ο Σπύρος μιλούν για τον τόπο τους. Χτίστηκαν γραφικά σπιτάκια, λένε, τα τελευταία χρόνια και οι παραλίες από το νησί δεν λείπουν, ούτε οι επιλογές για έξοδο. "Η Σαλαμίνα δεν είναι πια το νησί των γερόντων", διαβεβαιώνει η κ. Μαργαρίτα, αναφέροντας πως πολλοί νέοι έχουν έρθει στο νησί για να ζήσουν και πολλοί νέοι ζουν έτσι κι αλλιώς σε αυτό. Η διαπίστωσή της επιβεβαιώνεται λίγο μετά. Ένα τσούρμο από μαθητές μπαίνει σε κάθε στάση, από τα Παλούκια, το λιμάνι του νησιού, μέχρι τα Σελήνια όπου κι έγινε η μεγάλη ζημιά. Οι πιο άτακτοι πιάνουν γαλαρία και οι υπόλοιποι κινούνται στους ίδιους ρυθμούς. Φωνές, συζητήσεις, πειράγματα. Η μόλυνση δεν ακούγεται κάπου.
"Θα το μυρίσεις... όταν φτάσουμε"
Ρωτάω τους οδηγούς πού πρέπει να κατέβω. "Θα το καταλάβεις... Θα το μυρίσεις!" απαντούν. Με αφήνουν λίγο πάνω από το πρώτο καταφύγιο στα Σελήνια, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες κάμερες, ντόπιοι που δίνουν συνεντεύξεις, η δήμαρχος και συνεργάτες της, και πιο κάτω, στις παραλίες, οι λευκοφορεμένοι εργάτες που πασχίζουν να τελειώσουν το ατελείωτο. "Φίλε, έτσι όπως πάμε δεν θα καθαρίσει ποτέ αυτό. Ξεκινάμε, δουλεύουμε για ώρες και βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο", λέει νεαρός εργάτης. Όπως εξηγεί, "με τη ζέστη το πετρέλαιο γίνεται πιο ρευστό και είναι πολύ δύσκολο να μαζευτεί".
Πάντως τα πράγματα έχουν καλυτερέψει. "Όταν ήρθαμε πρώτη φορά, δεν φαίνονταν τα βράχια από την πίσσα", λέει άλλος εργαζόμενος. Ο υπεύθυνος μου εξηγεί τη διαδικασία. "Ό,τι μαζεύουμε το βάζουμε σε ειδικές διπλές σακούλες και το στέλνουμε στην Polyeco. Στην παραλία που επιχειρούμε βάζουμε προστατευτικό φράγμα, ώστε να μην μολύνεται ξανά, και με πεπιεσμένο ατμό καθαρίζουμε τα βράχια, γιατί δεν θέλουμε να χρησιμοποιούμε χημικά". H Polyeco είναι κάθετη μονάδα διαχείρισης και αξιοποίησης αποβλήτων.
“Νόμιζα ότι είχαμε διαρροή”
Περπατώντας την Ακτή Θεμιστοκλέους, δεν θα συναντήσεις περαστικούς ούτε θα χρειαστεί να κάνεις πολλές φορές στην άκρη για τ' αυτοκίνητα. Κι αν κάποια αρχοντικά σπίτια, που είναι εγκαταλελειμμένα για χρόνια με βιδωμένες σανίδες στα ξύλινα παντζούρια τους, δικαιολογούν την αίσθηση της πόλης- φάντασμα, δεν είναι εξίσου οικεία η εικόνα των κλειστών καταστημάτων για τους ντόπιους. "Τα Σελήνια είναι παραθεριστική περιοχή. Σκέψου ότι τον χειμώνα είμαστε 2.500-3.000 κάτοικοι και το καλοκαίρι φτάνουμε τους 15.000", λέει ο περιπτεράς της πλατείας. Για τον τουριστικό χαρακτήρα της περιοχής κάνει λόγο και υπάλληλος σε εκσυγχρονισμένο ξενοδοχείο. "Υπάρχουν τρία ξενοδοχεία στο νησί και το δικό μας είναι το ένα από αυτά. Αν δεν είχε γίνει η καταστροφή τώρα θα είχαμε 5-6 παρέες στο εστιατόριο". Άλλες τόσες είναι και οι ακυρώσεις για τις αφίξεις του Σαββάτου. "Τα μισά μας τραπέζια στην παραλία τα μαζέψαμε δεν είχε νόημα, δηλαδή και τ' άλλα που μένουν τζάμπα είναι εκεί", προσθέτει και θυμάται το πρωινό της Δευτέρας, λίγες μόλις ώρες μετά το ναυάγιο. "Μου μύριζε το μαζούτ και νόμιζα ότι είχαμε κάποια διαρροή στο ξενοδοχείο. Είχα κάνει άνω-κάτω το κτήριο μέχρι να καταλάβω τι συμβαίνει".
Αν δεν υπήρχαν οι εργάτες...
"Αν δεν έρχονταν να ψωνίσουν οι εργάτες από τα συνεργεία, δεν θα είχα λόγο να ανοίξω το μαγαζί. Θα καθόμουν και θ' αγνάντευα το πετρέλαιο", λέει ο Αντώνης που έχει το μαγαζί με τα παγωτά και προσφέρει παράλληλα παγωμένα νερά. Εκείνος θυμάται τις πρώτες μέρες τον κόσμο να πηγαίνει στην παραλία και να επιστρέφει άρον - άρον. Το απέναντι μαγαζί από εκείνον, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην παραλία, έχει κλείσει αυτές τις μέρες. "Έχουν ποτίσει μαζούτ ακόμη κι οι τοίχοι.". Όμως έτσι, είναι που σπάει για εκείνους η οικονομική αλυσίδα. "Ο κόσμος που πήγαινε στο εστιατόριο για να φάει, μετά ερχόταν σε μένα για παγωτό και πήγαινε για καφέ στο διπλανό μαγαζί".
Ο υπεύθυνος των εργασιών λέει πως σε 3-4 μήνες θα έχουν καθαρίσει όλα όπως πρέπει. "Αυτά που ακούω για 7 χρόνια δεν υπάρχουν", προσθέτει. Οι εργάτες δουλεύουν συνέχεια. Ακόμη και το μεσημέρι τους βλέπεις να σκάβουν στην άμμο για ν' αφαιρέσουν την πίσσα. "Όπως ξέρεις καλά, δεν υπάρχουν δουλειές. Είμαι δυο μέρες εδώ και ήρθα να βγάλω κανά μεροκάματο", αναφέρει εργαζόμενος. Όπλα τους απέναντι στις αντίξοες συνθήκες, τα παγωμένα μπουκαλάκια νερό του Αντώνη, κάποια καπελάκια και οι λευκές στολές, "που όμως δεν αρκούν για να μη μυρίσει το σώμα σου μαζούτ".
“Δεν θα πατήσει το πόδι του κανείς”
Τα ζωάκια πληρώνουν ακόμη πιο ακριβά τη μόλυνση. Η αλκυόνη κι ένα κοχύλι με κάποιον οργανισμό μέσα έγιναν τα τραγικά σύμβολά της. Όπως μας λένε κάτοικοι και περιβαλλοντικές οργανώσεις, τον θάνατο βρήκε ακόμη μία θαλάσσια χελώνα, ενώ ερασιτέχνες ψαράδες είδαν να βγαίνουν από τη θάλασσα καβουράκια πασαλειμμένα με πίσσα κι αυτά. Ο Αντώνης λέει πως 'δεν θα πατήσει άνθρωπος του χρόνου στα Σελήνια. Όσο για τους ψαράδες μας, ποιος θα αγοράζει θαλασσινά πια από δω; Ακόμη κι αν γίνει γνωστό ότι έχουν καθαρίσει τα πάντα, "ο κόσμος, μόνο έχοντας την ιδέα ότι μπορεί να είναι μολυσμένα, δεν θα το σκέφτεται καν να αγοράσει".
“Η ζωή θα συνεχιστεί..”
Σε ένα από τα καταφύγια της περιοχής, ένας ψαράς πιάνει λιμάνι. Τον λένε Σάββα, είναι 55 ετών και κάνει το επάγγελμα μια ζωή. Καθώς δένει, αφού έχει πάει να βοηθήσει και εκείνος όπως μπορεί στην απορρύπανση, μου λέει για το πώς επηρέασε η καταστροφή τον ίδιο, χωρίς όμως να πανικοβάλλει. Λέει απλώς τι πρέπει να γίνει στην επόμενη μέρα, όπως θα το έλεγε στην επόμενη μέρα μιας κακοκαιρίας. "Το σκάφος είναι βρόμικο οπότε θα πρέπει να το βγάλω έξω, να το πλύνω και να το βάψω, διαφορετικά πάντα θα μολύνονται τα δίχτυα και τα ψάρια. Θα πρέπει να πάρω και καινούργια δίχτυα γιατί μου είχαν μείνει μέσα στο νερό για 4 μέρες. Πού να ξέρω τι θα συμβεί;". Για τη μόλυνση είναι καθησυχαστικός. "Ακόμη ο βυθός δεν έχει πειραχτεί, γιατί δεν έχει κάτσει το μαζούτ. Η θάλασσα θα καθαρίσει, είναι ανοιχτό σημείο εδώ". Στη συνέχεια δείχνει με το χέρι του ένα κοπάδι από γλάρους. "Να, βλέπεις; Εκεί κοίτα, στην ευθεία.. Οι γλάροι τρώνε ψάρια".
Με πίσσες στα χέρια του από τα σκοινιά του σκάφους, ο Σάββας κάθισε να φάει τρία καλαμάκια με τους φίλους του και μοιράζεται μια τελευταία κουβέντα, με την οποία κλείνει το οδοιπορικό. "Η ζωή, φίλε μου, και θα το δεις, θα συνεχιστεί όπως πριν. Καλό γυρισμό να 'χεις".
