Πάνε πολλές δεκαετίες, 85 χρόνια για την ακρίβεια, από τότε που τέσσερα αδέλφια από το Αγρίνιο έβαλαν μπροστά τις μηχανές της βιομηχανίας που έμελλε να εξελιχθεί σε εμβληματική για την οικονομία, την κοινωνία και την ιστορία της πόλης του Πειραιά αλλά και ολόκληρης της χώρας.
Πρόκειται, βέβαια, για την Καπνοβιομηχανία Παπαστράτος που από το 1931 εγκαταστάθηκε πάνω από την οδό Μαυρομιχάλη έως το 2008, όταν το εργοστάσιο μεταφέρθηκε στον Ασπρόπυργο.
Το εργοστάσιο που έγινε συνώνυμο του Πειραιά
Ο Παπαστράτος αποτελεί σχεδόν συνώνυμο με την πόλη του Πειραιά, αφού συνδέθηκε με την ιστορική εξέλιξη της πόλης, ενώ δεν θα υπερέβαλλε κανείς αν έλεγε ότι δύσκολα θα βρεις οικογένεια στον Πειραιά, το Κερατσίνι, τη Δραπετσώνα που δεν έχει στο γενεαλογικό της δέντρο εργάτη ή εργάτρια στο εργοστάσιο. Οι μάρκες του Παπαστράτου, όπως το "Άσσος άφιλτρο", η ιστορική κασετίνα "Σαντέ", "Ελλάς Σπέσιαλ" και άλλα, έγιναν σήμα κατατεθέν για τους καπνιστές ανά τα χρόνια ενώ η μεγάλη επιγραφή στην ταράτσα του εργοστασίου καλωσόριζε για δεκαετίες τους επισκέπτες του Πειραιά που έφταναν με πλοίο στην προβλήτα του Αγ. Διονύση.
Η λειτουργία της καπνοβιομηχανίας έφερε ραγδαία ανάπτυξη και θέσεις εργασίας στον ευρύτερο Πειραιά, ενώ από το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα αποτέλεσε υπόδειγμα για τις επιχειρήσεις στη χώρα.
Οκτώ χρόνια πριν, το 2008, μετά την πλήρη εξαγορά της εταιρείας από την αμερικανική Phillip Morris, η παραγωγή μεταφέρθηκε σε νέες υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις στον Ασπρόπυργο. Έκτοτε τα κτήρια που στέγαζαν το εργοστάσιο, την αποθήκη και το λιθογραφείο του Παπαστράτου έμειναν να ερημώνουν με τη γύρω περιοχή πια να μην θυμίζει σε τίποτα τις εποχές που χιλιάδες εργαζόμενοι γέμιζαν τους δρόμους πέριξ των τριών οικοδομικών τετραγώνων, που εκτείνονταν οι εγκαταστάσεις.
Από τις ένδοξες μέρες δεν έχει μείνει παρά μόνο το "άρωμα" εκείνης της εποχής, με τις παλιές βιοτεχνίες, άλλες να λειτουργούν ακόμη, άλλες μόνο με τις "ρετρό" πινακίδες πάνω από τα κατεβασμένα ρολά, τα συνεργεία και τις αποθήκες.
Μια επένδυση και ένα στοίχημα για τον Πειραιά
Όλα αυτά τα χρόνια πολλά σενάρια για το μέλλον των κτηρίων διακινήθηκαν ενώ ολοένα αυξανόταν η ανησυχία για το ενδεχόμενο να έχουν την τύχη πολλών άλλων βιομηχανικών κτηρίων της περιοχής, δηλαδή την εγκατάλειψη και το ρήμαγμά τους, όπως συμβαίνει με την έτερη πάλαι ποτέ κραταιά καπνοβιομηχανία, αυτήν του Κεράνη στην οδό Πειραιώς. Ευτυχώς όμως οι εκτιμήσεις αυτές διαψεύστηκαν.
Έτσι, 85 χρόνια μετά τη λειτουργία του και σχεδόν μια δεκαετία μετά τη "μετακόμιση", ο Παπαστράτος ξαναζωντανεύει και ευελπιστεί να δώσει ζωή εκ νέου στην περιοχή, όπως έγινε το 1931. Όχι, δεν πρόκειται να λειτουργήσει ξανά το εργοστάσιο.
Η εταιρεία Dimand αγόρασε από τη Phillip Morris τα τρία ακίνητα του Παπαστράτου στον Πειραιά. Πρόκειται για το πρώην κεντρικό κτήριο της καπνοβιομηχανίας, το λιθογραφείο της καθώς και το κτήριο Βόμβα που λειτούργησε για πολλά χρόνια ως αποθήκη, με στόχο να φιλοξενήσουν συνεδριακό κέντρο, μουσείο, πολυχώρο εκδηλώσεων, ξενοδοχεία, γραφεία αλλά και επιπλωμένες κατοικίες, ενώ στο σχέδιο είναι χώροι πρασίνου και υπόγειο πάρκινγκ.
Σημειώνεται ότι η διοίκηση της Dimand έχει ήδη υπογράψει μνημόνιο συναντίληψης και με τον δήμο Πειραιά, ο οποίος προωθεί πρόγραμμα αναβάθμισης της περιοχής συνολικού ύψους 120 εκατ. ευρώ.
Σύμφωνα με τους ανθρώπους της Παπαστράτος αποτιμάται θετικά το γεγονός ότι αφενός θα αξιοποιηθούν τα ακίνητα και αφετέρου με τη λειτουργία του μουσείου και του εκθεσιακού χώρου η καπνοβιομηχανία θα συνεχίσει με έναν τρόπο να υπάρχει στον Πειραιά.
Το σχέδιο της επένδυσης
Συγκεκριμένα, όπως εξήγησε ο πρόεδρος της Dimand κατά την παρουσίαση της επένδυσης, οι παλιές αποθήκες (κτήριο Βόμβα) θα μείνουν ως έχουν λειτουργώντας ως χώρος γραφείων και θα κατασκευαστεί υπόγειο πάρκινγκ με 126 θέσεις στάθμευσης, ενώ θα δημιουργηθεί χώρος πρασίνου.
Στο κεντρικό κτήριο, που αποτελείται από τέσσερα αυτόνομα κτήρια, διατηρείται ο παλιός βιομηχανικός του χαρακτήρας και θα δίνει πρόσβαση για το μουσείο του Παπαστράτου και την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, ενώ υπάρχει σκέψη να δημιουργηθεί ένας χώρος για τους ταξιδιώτες που θέλουν να πηγαίνουν στα νησιά κι έχουν βαλίτσες, μία υπηρεσία που δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή στο λιμάνι ως σέρβις. Το τρίτο κτήριο αφορά το Λιθογραφείο, με ένα διατηρητέο κομμάτι που μετατρέπεται σε εστιατόριο και καφέ. Το έργο θα υλοποιηθεί σταδιακά, με έναν ορίζοντα ολοκλήρωσης την επόμενη τετραετία, ενώ το 2017 θα ολοκληρωθεί η πρώτη φάση.
Η ολοκλήρωση της επένδυσης θα δώσει σημαντική ανάσα σε μια αρκετά υποβαθμισμένη περιοχή του Πειραιά σε συνδυασμό, μάλιστα, με την ολοκλήρωση των εργασιών της γραμμής του τραμ εντός του 2017 αλλά και την περαίωση τα ερχόμενα χρόνια της γραμμής 3 του Μετρό με τον κεντρικό σταθμό να κατασκευάζεται λίγα μέτρα μακριά από το παλιό εργοστάσιο.
Στιγμιότυπα μιας ιστορικής πορείας
* Τα τέσσερα αδέλφια Παπαστράτου, οι Επαμεινώνδας, Ιωάννης, Σωτήριος και Ευάγγελος, χαρακτηρίστηκαν ως "οι εκσυγχρονιστές της ελληνικής καπνοβιομηχανίας".
* Όλα ξεκίνησαν από τον μικρότερο αδελφό, τον Ευάγγελο, ο οποίος το 1906, με κεφάλαιο 3.000 δραχμών δανεισμένο από τοκιστή αποφασίζει να ασχοληθεί με το εμπόριο συστήνοντας με τον Κεφαλλονίτη Σωτήριο Αυγερινό, με συνολικό κεφάλαιο 6.000 δραχμές, ομόρρυθμο εταιρεία με κύρια απασχόληση το καπνεμπόριο. Σε λιγότερο από επτά χρόνια η εταιρεία είχε πραγματοποιήσει καθαρά κέρδη 150.000 δραχμών.
* Ο Ευάγγελος Παπαστράτος και ο αδελφός του Σωτήριος, που εργαζόταν στην εταιρεία Αυγερινού - Παπαστράτου ήδη από το 1909, δημιούργησαν νέα εταιρεία με την επωνυμία Αδελφοί Παπαστράτου Ο.Ε. Στο νέο αυτό σχήμα ενσωματώθηκαν και οι υπόλοιποι δύο αδελφοί, ο Ιωάννης το 1914 και ο Επαμεινώνδας το 1915.
* Οι δραστηριότητες των αδελφών Παπαστράτου επεκτάθηκαν σε Λονδίνο, Αίγυπτο, Γερμανία με τη δημιουργία εργοστασίων.
* Το εργοστάσιο υπέστη σοβαρές ζημιές στα Δεκεμβριανά του 1945 έπειτα από σφοδρή μάχη ανάμεσα σε τάγμα του ΕΛΑΣ και Άγγλους στρατιώτες.
* Το 1948 με τον εμφύλιο πόλεμο σε εξέλιξη διατάσσεται έκτακτο στρατοδικείο στο οποίο οι αδελφοί Παπαστράτου κατηγορούνται πως χρηματοδοτούν το ΚΚΕ και τις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού, ενώ τους καταλογίζεται πως ενίσχυσαν οικονομικά το ΕΑΜ.
* Πρόκειται για τη "δίκη των βιομηχάνων", όπου 18 βιομήχανοι κλήθηκαν στο στρατοδικείο για σχέσεις με τους "κομμουνιστοσυμμορίτες" και τρεις παραπέμφθηκαν. "Αποδεικτικό" στοιχείο, σύμφωνα με τους κατηγόρους -χίτες που εκβίαζαν οικονομικά όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια- ήταν, εκτός των άλλων, και η κόκκινη κασετίνα τσιγάρων Νο. 7, η οποία, εκτός του "ύποπτου" χρώματος, "βρέθηκε σε κρησφύγετα συμμοριτών", σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, ενδεικτικό της αντικομμουνιστικής υστερίας της εποχής.
* Σύμφωνα με την κατάθεση του Γ. Παπαστράτου, ο οποίος αρνήθηκε τις κατηγορίες, το ΚΚΕ του είχε προτείνει να γίνει "αρχηγός κράτους μετά την απελευθέρωση". Οι κατηγορίες κατέρρευσαν με την τελική απόφαση του στρατοδικείου να κάνει λόγο για "κομμουνιστική σκευωρία".
* Δεκάδες ανάπηροι πολέμου βρήκαν τα ερχόμενα χρόνια εργασία στον Παπαστράτο.
* Χιλιάδες νέες κοπέλες απασχολήθηκαν στο εργοστάσιο, το οποίο ουκ ολίγες φορές φιλοξένησε "προξενιά", με τη διοίκηση να διοργανώνει συχνά γιορτές για τους εργάτες και τις εργάτριες.
