α) Το πρόγραμμα «Καλλικράτης»
Σύμφωνα με τις διακηρύξεις που το 2010 συνόδευσαν τη θέσπισή του, το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποσκοπούσε στην καθιέρωση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και στην αποκέντρωση της συγκεντρωτικής κρατικής διοίκησης προς την περιφέρεια.
Στην πράξη, όχι μόνο αγνόησε τον στόχο για αποκέντρωση του κράτους προς την Αυτοδιοίκηση, αλλά, απεναντίας, λειτούργησε αντιστρόφως. Με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (Νόμος 3852/2010) δημιουργήθηκαν, με υποχρεωτικές συνενώσεις των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων, οι αυτοδιοικητικές περιφέρειες, στη θέση των 13 παλαιών κρατικών. Οι κρατικές περιφέρειες καταργήθηκαν και μεγάλο μέρος από τις αρμοδιότητές τους μεταφέρθηκε, όχι στις νέες αιρετές περιφέρειες, αλλά στις επτά «Αποκεντρωμένες Διοικήσεις», δηλαδή στο μακρύ χέρι της κεντρικής διοίκησης! Οι νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις διαμελίστηκαν και ως όργανα διοίκησης καταργήθηκαν. Μέρος των αρμοδιοτήτων τους πέρασε στις περιφέρειες και το υπόλοιπο πέρασε στους δήμους, ή ΘΑ περάσει στους δήμους στο αόρατο μέλλον!
β) Ένας «κολοβός» αναπτυξιακός χαρακτήρας.
Υποτίθεται πως η σημαντικότερη αρμοδιότητα που αποδόθηκε στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση σχετίζεται με την περιφερειακή ανάπτυξη. Με τον νόμο του «Καλλικράτη» δημιουργήθηκε ένα νέο ισχυρό χρηματοδοτικό πρόγραμμα («ΕΛΛΑΔΑ» άρθρο 281, Ν. 3852/2010), το οποίο μάλιστα παρομοιάστηκε με ατμομηχανή προς την ανάπτυξη των περιφερειών. Το πρόγραμμα αυτό -που υπολογίστηκε τότε γύρω στα 5 δισ. ευρώ-, αποδείχτηκε παραμύθι. Το «τρένο» δεν ήρθε ποτέ!
γ) Το Μνημόνιο της Αυτοδιοίκησης ονομάζεται «Καλλικράτης».
Ο «Καλλικράτης» (Ν. 3852/2010) και το πρώτο Μνημόνιο (Ν. 3845/2010) ψηφίστηκαν από τη Βουλή την ίδια περίοδο, το Μάιο του 2010. Όχι τυχαία, βέβαια. Ο «Καλλικράτης» έγινε κατ' επιταγή του πρώτου Μνημονίου.
Ο πραγματικός στόχος του «Καλλικράτη» αποδείχτηκε πως ήταν η εξειδίκευση στην Αυτοδιοίκηση της μνημονιακής επιταγής για απορρύθμιση και συρρίκνωση του κράτους. Το σχέδιο ξεκίνησε με τις περικοπές των πόρων της πρωτοβάθμιας Αυτοδιοίκησης, που σήμερα έχουν ξεπεράσει το 60% και της δευτεροβάθμιας το 40%. Συνεχίστηκε με απολύσεις και μετατάξεις χιλιάδων υπαλλήλων και τη συρρίκνωση των υπηρεσιών της και ολοκληρώνεται με την ιδιωτικοποίηση στρατηγικών τομέων υποδομών και υπηρεσιών με τους οποίους συνδέεται η Αυτοδιοίκηση, όπως ύδρευση, αποχέτευση, απορρίμματα και την εκποίηση του δημόσιων υποδομών (ενέργεια, λιμάνια, αεροδρόμια, δρόμοι).
Αν συνυπολογίσουμε και τον μηδενισμό σχεδόν του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, προκύπτει αυτό που ζούμε: Περιφέρειες και Αυτοδιοίκηση πνίγονται από έλλειψη πόρων, προσωπικού, αρμοδιοτήτων. Τελικά, 3,5 χρόνια μετά τον μνημονιακό "Καλλικράτη", η Αυτοδιοίκηση έγινε ακόμη περισσότερο ετεροδιοίκηση και, με συνευθύνη των νυν περιφερειακών αρχών, μετατράπηκε σε ιμάντα μεταβίβασης εθνικών και υπερεθνικών αντιλαϊκών πολιτικών προς τα κάτω.
δ) Για μια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση του κράτους και της Αυτοδιοίκησης.
Ο «Καλλικράτης» απέτυχε και γι' αυτό πρέπει να καταργηθεί. Η χώρα και οι πολίτες χρειάζονται συνολική, ριζική μεταρρύθμιση του κράτους και της Δημόσιας Διοίκησης, που θα έχει κεντρικό στοιχείο της την ουσιαστική, δημοκρατική και αποφασιστική αποκέντρωση προς την Αυτοδιοίκηση. Για να γίνει αυτό χρειάζεται μεγάλη μεταφορά εξουσιών, αρμοδιοτήτων και πόρων από το κέντρο προς την περιφερειακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση.
ε) Περιφέρειες βασικός αναπτυξιακός θεσμός.
Με μια τέτοια μεταρρύθμιση η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση μπορεί να γίνει ένας ουσιαστικός αναπτυξιακός θεσμός. Η κεντρική διοίκηση πρέπει να επικεντρωθεί στον καθορισμό των βασικών αναπτυξιακών στρατηγικών επιλογών και πλαισίων. Από εκεί και πέρα χρειαζόμαστε μια ισχυρή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση η οποία θα είναι θεσμικά κατοχυρωμένη αποκεντρωμένη ισχυρή οντότητα διοίκησης.
Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση -αφού αναδιοργανωθεί ριζικά-, πρέπει να μεταβληθεί σε βασικό θεσμό ανάπτυξης. Το σύνολο του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων και των κοινοτικών επιχειρησιακών προγραμμάτων, όπως και η αξιοποίηση όλων των πιθανών διαθέσιμων επενδυτικών εργαλείων (ΕΣΠΑ, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων κ.ά.), πέραν των εθνικής εμβέλειας έργων, πρέπει να υλοποιείται από τις Περιφέρειες.
στ) Η Αυτοδιοίκηση μοντέλο μιας νέας διακυβέρνησης.
Η Αυτοδιοίκηση πρέπει να συγκροτείται και να λειτουργεί συλλογικά και δημοκρατικά. Οι κεντρικές αποφάσεις να λαμβάνονται από τα συλλογικά όργανα και όχι από κλειστά ή μονοπρόσωπα εκτελεστικά όργανα και να είναι ανοιχτές στα μάτια και στην κρίση των πολιτών. Οτιδήποτε θεσμοποιεί στον υπάρχον σύστημα τα προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά περιφερειαρχών και δημάρχων πρέπει να καταργηθεί.
Το υφιστάμενο εκλογικό σύστημα αλλοιώνει ευθέως τη βούληση των πολιτών. Πρέπει ν' αντικατασταθεί από την απλή αναλογική σε όλα τα επίπεδα εκλογής. Οι αποκεντρωμένες διοικήσεις πρέπει να καταργηθούν και να μεταβιβαστεί στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις το σύνολο των αρμοδιοτήτων που ασκούν.
Άμεσα...
Στην παρούσα περίοδο που η χώρα βιώνει μεγάλη κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση, η Αυτοδιοίκηση καλείται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Οφείλει να οργανώσει ένα πυκνό δίχτυ αλληλεγγύης και κοινωνικής προστασίας για τη χειμαζόμενη τοπική κοινωνία και τους πολίτες που υποφέρουν. Οφείλει επίσης να υπερασπιστεί τον δημόσιο χαρακτήρα των υπηρεσιών της, τη δημόσια περιουσία και τα δημόσια αγαθά στην περιοχή της και να αντισταθεί σθεναρά στις επιχειρήσεις λεηλασίας τους.
* Ο Γιώργος Αγοραστάκης είναι υποψήφιος αντιπεριφερειάρχης Χανίων με τη Ριζοσπαστική Συνεργασία Κρήτης
