Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.5°C19.6°C
3 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
13.5°C17.7°C
1 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.8°C18.0°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
16.3°C16.3°C
1 BF 65%
Αποχαιρετισμός στον Θόδωρο Μαλικιώση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Αποχαιρετισμός στον Θόδωρο Μαλικιώση

Στη Λέρο, στα χρόνια της εξορίας την περίοδο της Χούντας. O Θόδωρος Μαλικιώσης στο τσαρδί

του Νίκου Φίλη

Αποχαιρετάμε σήμερα τον Θόδωρο Μαλικιώση. Έναν από τους πολλούς, αλλά και τους ξεχωριστούς της μεγάλης εποποιίας του λαού μας για τη δημοκρατία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την κοινωνική απελευθέρωση.

Ο Θόδωρος, στη μακρά αγωνιστική πορεία του, έζησε ελπίδες, επιτεύγματα και ήττες, χαρές και νίκες, αλλά και απογοητεύσεις. Και σε όλη αυτή την πολυκύμαντη ζωή, ακόμη και μέσα στο βαθύ σκοτάδι της ήττας, διέκρινε το φως της αυγής που δεν θ’ αργούσε.

Αλλά και μέσα στις νίκες δεν υποχωρούσε η διάθεση στοχασμού, συχνά μέσα σε μια κατάσταση που έχει περιγραφεί ως “αριστερή μελαγχολία”. Γιατί οι κομμουνιστές, οι αριστεροί, οι άνθρωποι του καιρού τους, μεγάλωναν μέσα στις αντιφάσεις της εποχής τους, πυρπολημένοι από το όραμα, αλλά, κατόπιν, απογοητευμένοι από την παραχάραξή του. Κι ο Θόδωρος υπήρξε από εκείνη τη γενιά των κομμουνιστών οι οποίοι βρήκαν το θάρρος και την ιστορική αισιοδοξία να επαναστατήσουν διπλά: απέναντι στην καταπίεση και την αλλοτρίωση στην οποία καταδίκαζε ο καπιταλισμός τον άνθρωπο, αλλά κι απέναντι στην ανελεύθερη εκδοχή ενός ψευδώνυμου σοσιαλισμού, που τελικώς, το γνωρίζουμε σήμερα, ενταφίαζε τη λαχτάρα του λαού για ένα φωτεινό μέλλον.

Ο Θόδωρος υπήρξε κυριολεκτικά ένα από τα παιδιά της Εθνικής Αντίστασης, που η Κατοχή και η Αντίσταση τα μεγάλωσε γρήγορα, βίαια θα έλεγα, που η παιδικότητά τους σκιάστηκε από την τραχύτητα των γεγονότων, που κατάλαβε ότι ο πόλεμος δεν ήταν ένα «παιχνίδι» των μεγάλων, αλλά μια υπόθεση ζωής ή θανάτου για όλες τις γενιές. Έκαναν τα πρώτα βήματά τους σε πεδία πείνας, στερήσεων και θανάτου, χωρίς να υπολογίζουν τον θάνατο. Αναγνώρισαν την ύπαρξή τους μέσα σε μια στρατιά ζώντων τε και τεθνεώτων, αλλά με σταθερή την ελπίδα πως θα έρθουν καλύτερες μέρες. Κι αυτή η συνάντηση του Θόδωρου με το κίνημα, μέσα από την παιδικότητα και την εφηβεία του, υπήρξε μια καθοριστική εμπειρία, που τον ανέδειξε σε ηγετικό στέλεχος του δημοκρατικού κινήματος νεολαίας μετά τον Εμφύλιο, όταν η Αριστερά προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί πολιτικά και να διαμορφώσει, με βασανιστικό τρόπο, λόγω των διώξεων αλλά και του ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος, συνθήκες νόμιμης ύπαρξης και δράσης.

Ήταν η εποχή που η τραγωδία του Εμφυλίου (με τους ηρωισμούς, τα λάθη, τις θυσίες και τελικώς την τραγωδία) τροφοδότησε αγωνίες και προβληματισμούς στην Αριστερά. Μια διαδικασία ενηλικίωσης, που, σε επαφή με τους προβληματισμούς του παγκόσμιου και ειδικότερα του ευρωπαϊκού κινήματος, οδήγησε στη δημιουργία του δημοκρατικού - ανανεωτικού ρεύματος του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας. Κι ο Θόδωρος υπήρξε από τους πρώτους που συνειδητοποίησε αυτή την αναγκαιότητα που αρκετά αργότερα συνοψίστηκε στην εμβληματική φράση ότι «Ο σοσιαλισμός είτε θα είναι δημοκρατικός είτε δεν θα υπάρξει».

Ήταν η εποχή που, συντετριμμένη, στρατιωτικά η Αριστερά διεκδικούσε την ηθικοπνευματική υπεροχή του ηττημένου απέναντι στον νικητή και ύφαινε και πάλι το νήμα με τον λαό της Αντίστασης, δημιουργώντας προϋποθέσεις για μια νέα εθνική και κοινωνική ανάταση. Και μέσα από την οδυνηρή συνειδητοποίηση των παραμορφώσεων της αριστερής ιδεολογίας δημιουργήθηκε η εδραιωμένη πεποίθηση ότι η δημοκρατία είναι αναγκαία όχι μόνο στην κοινωνία, αλλά και στο κόμμα και στις σχέσεις με τα άλλα αδελφά κόμματα.

Ήταν η εποχή που η Αριστερά, με καθοριστική και πάλι τη συμβολή των νεολαιίστικων κινημάτων, δημιουργούσε προϋποθέσεις ιδεολογικής - πολιτισμικής ηγεμονίας. Και ο Θόδωρος, από τα πιο νεαρά στελέχη της ηγεσίας της ΕΔΑ, υπήρξε ένα πρόσωπο που συνέδεε όλες τις εκδοχές αυτού του μεγάλου διαβήματος: νεολαία, πολιτισμός, δημοκρατία και ειρήνη.

Υπήρξαν θεσμοί που διαμόρφωσαν μεταπολεμικά ένα οργανικό σύνολο της Αριστεράς που συνετέλεσε στην πολιτιστική άνθηση της ελληνικής κοινωνίας στη δεκαετία του ’60. Η Επιθεώρηση Τέχνης, οι Δρόμοι της Ειρήνης, και βεβαίως το Θεμέλιο. Θεσμοί με αναφορά, αλλά όχι έλεγχο, από την κομματική ηγεσία, που συναντιόντουσαν με την έκρηξη των κινημάτων της νεολαίας και της ειρήνης, αλλά και την πρωτόγνωρη άνθηση στη λογοτεχνία, στο θέατρο και, βέβαια, στη μουσική. Επρόκειτο για μια νέα κατάσταση έμπνευσης και δράσης. Βεβαίως, καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος ξεχωριστών προσωπικοτήτων.

Σήμερα, που αποχαιρετάμε τον Θόδωρο, θυμόμαστε τον Μίμη Δεσποτίδη, τον Πέτρο της ΟΚΝΕ, τον οργανωτή και μέντορα πολιτισμού, ήδη από την Λέσχη Πολιτισμού της ΕΠΟΝ, της οργάνωσης με τον εμβληματικό θούριο «Τραγουδάμε και πολεμάμε». Ο Μίμης υπήρξε η προσωπικότητα που συνέλαβε, μαζί με άλλους συνομηλίκους του, και υλοποίησε το πολιτιστικό πρόγραμμα της Αριστεράς για μια νέα δημοκρατική λαϊκότητα, βασισμένη στα βιώματα της Αλβανίας και της Αντίστασης (καρπός του οποίου υπήρξε και η μελοποίηση του «Άξιον Εστί»). Αυτός, μαζί με άλλους, όπως ο Kώστας Κουλουφάκος, ο Αλέκος Αργυρίου, ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, ο Τίτος Πατρίκιος, έδωσαν πνοή μέσα από την Επιθεώρηση Τέχνης σε μια πορεία απεγκλωβισμού από τον δογματισμό της κομματικής τέχνης και ανοίγματος προς τα νέα ρεύματα της παγκόσμιας κουλτούρας. Ο Μίμης υπήρξε ο κρίκος της ΕΔΑ με την Επιθεώρηση Τέχνης και τον ευρύτερο χώρο της διανόησης και μαζί με τον νεότερο Θόδωρο Μαλικιώση δημιούργησαν το Θεμέλιο, μια λέσχη βιβλίου και πολιτισμού, που δεν ελεγχόταν οικονομικά από το κόμμα, αλλά ήταν ενταγμένο στην κοινή προσπάθεια, σε διάλογο και άμεση συμβολή με την πολιτιστική άνοιξη του ’60, αναπτερώνοντας ηθικοιδεολογικά και πολιτικά το φρόνημα του λαού στον αγώνα για την ήττα του παρακράτους, την πτώση της Δεξιάς και τη δημοκρατική νίκη.

Στις αποσκευές του ο Θόδωρος κουβαλούσε την ορμή του νέου, την οργανωτικότητα και τη μεθοδικότητα του έμπειρου πλέον στελέχους, τη φιλομάθεια καθώς και την επαγγελματική εμπειρία του πωλητή βιβλίων. Πλασιέ βιβλίων: μια επαγγελματική αλυσίδα κυρίως πρώην εξορίστων οι οποίοι, κατατρεγμένοι μετά την εξορία, μορφωμένοι μέσα στο μεγάλο σχολείο της εξορίας, αριστεροί συνειδητοποιημένοι πάνω στην αξία ότι η μόρφωση απελευθερώνει, αναζητούσε τον βιοπορισμό αλλά και το πολιτικό της έργο στη διάδοση βιβλίων. Ήταν μια πράξη αντίστασης για να επιβιώσουν, αλλά και να πάρουν εκδίκηση απέναντι στον πνευματοκτόνο καθεστώς των αντιπάλων. Ορισμένοι έγιναν εκδότες, όπως ο Θόδωρος. Άλλοι συνέχισαν μέχρι τα βαθιά γηρατειά τους, όπως ο αξέχαστος μπαρμπα-Κώστας Γκόγκογλου, ο οποίος ερχόταν στα γραφεία των δημοσιογράφων στις εφημερίδες για να μας ενημερώσει για τα νέα βιβλία και να μας διευκολύνει να τα αγοράσουμε.

Ο Θόδωρος έζησε και την οδυνηρή διάψευση με την επιβολή της δικτατορίας, εξόριστος ο ίδιος από την πρώτη μέρα και με λεηλατημένο το Θεμέλιο. Μέσα στη δικτατορία, με τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, ο Θόδωρος, σαν έτοιμος από καιρό, πρωτοστάτησε στη συγκρότηση του ανανεωτικού ρεύματος και του ΚΚΕ Εσωτερικού. Μετά τη Μεταπολίτευση, μαζί με τον Δεσποτίδη, ξαναέστησαν από την αρχή το Θεμέλιο, κατακτώντας μια νέα θέση σε μια περίοδο που η άνθηση των ιδεών, ιδιαίτερα στον χώρο της Αριστεράς, αλλά και η συνακόλουθη εκδοτική έκρηξη δημιούργησαν νέες συνθήκες, στις οποίες ανταποκρίθηκε το Θεμέλιο, παρά τις μεγάλες οικονομικές δυσχέρειες. Με τον θάνατο του Μίμη, το 1981, ο Θόδωρος συνέχισε, έχοντας την αμέριστη υποστήριξη ανθρώπων όπως ο αλησμόνητος Φίλιππος Ηλιού. Και το Θεμέλιο, σε πείσμα της συγκέντρωσης και στον εκδοτικό χώρο, καθώς και των συνεπειών του περάσματος στην ηλεκτρονική εποχή, επιβίωσε προς όφελος της Αριστεράς και των νέων, γενικότερα προς όφελος της μορφωτικής προσπάθειας στη χώρα μας.

Στα εξήντα και πλέον χρόνια της πολυκύμαντης αγωνιστικής ζωής του ο Θόδωρος υπήρξε μάρτυρας της πορείας της Αριστεράς, πάντοτε από το μετερίζι της ανανεωτικής Αριστεράς. Τον θυμάμαι λίγο πριν από τις εκλογές του Ιουνίου του 2012, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε την πρώτη έφοδο για την εξουσία, να έρχεται στην εκδήλωση στον Σύλλογο Αρχαιολόγων, όπου εκατοντάδες πολίτες της μικρής Αριστεράς, με ανάμεικτα τα αισθήματα υπερηφάνειας, αμηχανίας, φόβων και ελπίδας, είχαμε συγκεντρωθεί για να αντιληφθούμε, βαστώντας ο ένας τον άλλον, τις μέρες που ξημερώνουν. Ο Θόδωρος, ψύχραιμος αλλά και με λόγους ενθάρρυνσης και ελπίδας, έδειχνε να νιώθει δικαιωμένος, αλλά όχι εφησυχασμένος. Αγωνιστής και μπροστά στη νίκη, όπως και άλλοτε, στις δύσκολες συνθήκες. Στο πρόσωπό του έλαμπε η αισιοδοξία. Στο δικό του πρόσωπο, όπως και στα πρόσωπα των παλιών αριστερών, έβλεπες τη σοφία συνδυασμένη με την ελπίδα.

Ο Θόδωρος είχε την τύχη να ζήσει τη δικαίωση των αγώνων και των ιδεών του από την εμπιστοσύνη που έδειξε ο λαός στην αριστερή διακυβέρνηση. Και, νιώθοντας ότι ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί μια ευρύτερη λαϊκή, αγωνιστική και δημοκρατική σύνθεση, με πυρήνα την ηθική, τις αξίες και το πρόγραμμα της ανανεωτικής και της ριζοσπαστικής Αριστεράς ένα δημοκρατικό πείραμα διακυβέρνησης, στο οποίο συναντήθηκαν και συναντώνται πολίτες από διαφορετικές δημοκρατικές ευαισθησίες της Αριστεράς, αλλά και πολίτες που η κρίση τούς έφερε για πρώτη φορά κοντά στην Αριστερά, αυτός, όπως και πολλοί άλλοι σύντροφοι, με το παράδειγμά τους θα μας θυμίζουν ότι η Αριστερά είναι αναγκαία για την κοινωνία, για τα συμφέροντα των κατατρεγμένων, αλλά και για την προοπτική των μεσαίων, είναι αναγκαία ως μια δύναμη δημοκρατικής και εθνικής αναγέννησης, που κατακτά όχι απλώς την ψήφο, αλλά κερδίζει και αλλάζει τις συνειδήσεις των πολιτών σε ένα πρόταγμα δημοκρατικής κοινωνικής αλλαγής, απαντώντας στα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων με λύσεις ενταγμένες στον ορίζοντα του σοσιαλισμού με δημοκρατία, ελευθερία και αυτοδιαχείριση, αλλά και ακόμα βαθύτερα, στον ορίζοντα ελευθερίας του δημοκρατικού κομμουνισμού. Θα θυμόμαστε τη διαλεκτική ανάμεσα σε ένα κόμμα αγώνων και σε ένα κόμμα διακυβέρνησης, στην αναγκαία ένταση ανάμεσα στο κόμμα και στην κυβέρνηση, στο κόμμα και στην κοινωνία, δηλαδή την αναγκαιότητα να υπάρχει ένα κόμμα της Αριστεράς δημοκρατικό προς όλες τις κατευθύνσεις: συλλογικό και δημοκρατικό στη λειτουργία του, με σεβασμό προς τα κινήματα των πολιτών, με κοινή αγωνία αλλά και αυστηρότητα ακόμη και προς τη δική του κυβέρνηση. Αυτή η παρακαταθήκη θα μας οδηγεί στις νέες πραγματικότητες που διαμορφώνονται, ορθότερα που εμείς οφείλουμε να συνδιαμορφώνουμε, δίνοντας ένα νέο νόημα στην έννοια της Αριστεράς και του αριστερού σε μια υπόθεση που δεν είναι κομματική, αλλά αφορά το σύνολο της κοινωνίας και του κόσμου.

Θόδωρε, όλα αυτά που δημιούργησες, με επίκεντρο βέβαια το Θεμέλιο, θα θυμίζουν το πέρασμά σου. Θα σε θυμόμαστε στις κοινές αγωνίες και τις ελπίδες. Θα σε θυμόμαστε στους αγώνες της νεολαίας, που υπήρξες ένα βλαστάρι της. Και βέβαια, θα σε θυμόμαστε στα πρόσωπα της αγαπημένης σου Φωφώς και των κοριτσιών σου Άννας και Δέσποινας.

Σε αποχαιρετώ εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ. Ας είναι ελαφρύ το χώμα της αγαπημένης σου Καισαριανής που σε σκεπάζει, το ποτισμένο από το αίμα τόσων συντρόφων. Καλό κατευόδιο, σύντροφε Θόδωρε.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL