Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
22.0°C24.8°C
3 BF 39%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.0°C24.2°C
2 BF 52%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C20.5°C
4 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
19.3°C19.8°C
5 BF 60%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C24.0°C
3 BF 33%
Νίκος Παναγιωτόπουλος, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών: / Νίκος Παναγιωτόπουλος: Στη τέχνη ο θαυμασμός δεν προϋποθέτει την κατανόηση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Νίκος Παναγιωτόπουλος, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών: / Νίκος Παναγιωτόπουλος: Στη τέχνη ο θαυμασμός δεν προϋποθέτει την κατανόηση

Οι πολιτιστικές πρακτικές που ακολουθούνται επηρεάζονται από κοινωνικά δεδομένα ή από το προσωπικό γούστο; Ποιο είναι εντέλει το ιδεολογικό πρόταγμα πίσω από τις κουίντες μιας καλλιτεχνικής δράσης;

Σ' αυτά τα ερωτήματα εστιάζει η έκδοση "Libido artistico" (εκδ. Αλεξάνδρεια) που συνυπογράφουν ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Μαρία Βιδάλη δρ Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, επιχειρώντας να αναδείξουν την κοινωνική διάσταση στον τρόπο με τον οποίο επιλέγει το κοινό τις καλλιτεχνικές δράσεις που παρακολουθεί. Με αφορμή την έκδοση, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος μας βοηθάει να κατανοήσουμε τον ρόλο των κοινωνικών δεδομένων στη διαμόρφωση του σημερινού πολιτιστικού τοπίου.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Στο νέο σας βιβλίο "Libido artistico" επιχειρείτε, όπως δηλώνει ο υπότιτλος, μια κοινωνική κριτική της καλλιτεχνικής ζήτησης. Από ποιες διαπιστώσεις εφορμάται αυτή η κριτική;

Κυρίως από τη θέση πως αν θέλουμε να κατανοήσουμε τον χώρο της τέχνης, πρέπει να συνδυάζουμε την ανάλυση των συνθηκών παραγωγής της καλλιτεχνικής ζήτησης με την ανάλυση των όρων παραγωγής των πολιτισμικών παραγωγών, δηλαδή της πολιτισμικής προσφοράς. Έχω την πεποίθηση πως μια ρήξη με τις πιο αφελείς μορφές της καλλιτεχνικής πίστης και με τον κυνισμό των φαρισαϊκών υποστηρικτών της υψηλής κουλτούρας, οι οποίοι δεν έχουν τίποτα κοινό ούτε με την άνεση του αριστοκρατικού αριστοτεχνισμού ούτε και με την προκλητική ελευθερία του πρωτοποριακού καλλιτέχνη, αποτελεί βασική προϋπόθεση για να συγκροτηθεί η τέχνη και η κουλτούρα ως αντικείμενο επιστημονικής ανάλυσης.

* Το βασικό σας μέλημα στην εργασία αυτή ποιο ήταν;

Προσπάθησα να επιβεβαιώσω πως η πρόσβασή μας στην υψηλή κουλτούρα δεν αποτελεί ένα ζήτημα αρετής ή ατομικού χαρίσματος, αλλά εξακολουθεί να προσδιορίζεται από την πολιτισμική και εκπαιδευτική κληρονομιά που διαθέτουμε, πως η πρόσβαση των εστέτ στην καλλιτεχνική καθολικότητα αποτελεί το προϊόν ενός προνομίου, αυτού του του μονοπωλίου του καθολικού. Σήμερα ακόμα, η καντιανού τύπου, όπως λέγαμε παλιότερα, αισθητική την οποία βιώνουν και προβάλλουν οι εστέτ, και για την οποία είναι έτοιμοι να κάνουν, ενίοτε, τα πάντα για να την υπερασπίσουν, αποτελεί τη φαινομενολογία της αισθητικής εμπειρίας όλων αυτών οι οποίοι είναι προϊόν της απόστασης σε σχέση με τις οικονομικές αναγκαιότητες και τις πρακτικές, επείγουσες ανάγκες της καθημερινής ζωής. Και αυτή η διαπίστωσή μας οφείλει να μας οδηγήσει σε μια πολιτική η οποία οφείλει να αντιπαρατεθεί τόσο στην απολυτοκρατία των υποστηρικτών της κουλτούρας που συγκροτείται ως προνόμιο, όσο και στον σχετικισμό αυτών οι οποίοι απλώς επικυρώνουν χωρίς αποτέλεσμα το γεγονός της πολιτισμικής αποστέρησης του πιο μεγάλου αριθμού ατόμων.

Η πολιτική αυτή τι στόχο θα είχε;

Την καθολικοποίηση των πολιτισμικών απαιτήσεων, συνοδευόμενη από την καθολικοποίηση των όρων πρόσβασης σε αυτές. Προσπαθήσαμε στο βιβλίο αυτό να αναδείξουμε δρόμους για μια τέτοια πολιτική. Βέβαια, καθώς η παραγνώριση της γνώσης του αντικειμένου μου είναι τόσο θεριεμένη και ο κουρνιαχτός που παράγει τόσο πυκνός ώστε μέσα στο σημερινό πολιτισμικό «μπουμ», που ενίοτε παίρνει διαστάσεις κανονικής φούσκας, έχω συνείδηση πως η κριτική που ασκείται μέσα σ’ αυτή την εργασία είναι πιθανόν να προσληφθεί σαν μικροψυχία και φθόνος.

* Έτσι έχει και σαφή κοινωνικό στόχο η εργασία σας...

Με αντικείμενο την πολιτισμική κατανάλωση και την πολιτισμική διάχυση, μου δίνεται ακόμη μια ευκαιρία να υπενθυμίσω πως ο κοινωνιολογικός φαταλισμός αποτελεί μια λόγια μορφή απολίτικης συμπεριφοράς. Ξέρετε, υποστηρίζω την άποψη πως η αποτελεσματική επιστημονική αγωνιστικότητα είναι αδιαχώριστη από την επιστημονική ικανότητα. Κάτι που οφείλουν να μην αγνοούν όλοι οι πραγματικοί επιστήμονες - διανοούμενοι, όλοι αυτοί που αντιστέκονται στον συντηρητισμό και σε όλες τις μορφές εξάρτησης ή δουλείας, όπως αυτή του σχολιαστή της πολιτικής ζωής, του ειδήμονα που είναι έτοιμος να δικαιολογήσει κάθε πολιτική, ή αυτή του διασκεδαστή ρήτορα ο οποίος με χάρη, άνεση και συντηρητική παρέκκλιση καθιερώνει την καθεστηκυία τάξη.

* Θεωρείτε πως ο διάλογος μεταξύ επιστήμης και τέχνης είναι εφικτός;

Δυστυχώς είναι δύσκολος. Συχνά οι καλλιτέχνες έχουν περιορισμένη θεωρητική κατάρτιση, πράγμα λογικό, δεν είναι η δουλειά τους, και ταυτόχρονα έχουν ανάγκη τον Λόγο για να υπάρξουν. Το γεγονός αυτό τους ωθεί να εκδηλώνουν φαινόμενα αλλοδοξίας και να υφίστανται πολλές φορές καταχρήσεις άσκησης συμβολικής βίας από τους «θεωρητικούς» επιμελητές και σχολιαστές τους, τους περιφερόμενους, συχνά, «θεωρητικούς», «φιλόσοφους», «ακαδημαϊκούς», δημοσιογραφικούς ή/και κοσμικούς, οι οποίοι ταυτίζονται με το δικαίωμα (και μάλιστα, καμιά φορά, με την υποχρέωση) να λένε ό,τι τους έρχεται στο μυαλό, να μη δεσμεύονται απέναντι στους λογικούς και επιστημολογικούς καταναγκασμούς που επιβάλλονται σε κάθε εγχείρημα που αξιώνει την προσέγγιση της γνώσης. Στον χώρο της τέχνης πολύ συχνά ο θαυμασμός και η αποδοχή δεν προϋποθέτουν την κατανόηση.

* Παράλληλα ασχολείστε με το Παρατηρητήριο Εθνικού Πολιτιστικού Κεφαλαίου που θέσπισε το υπουργείο Πολιτισμού. Εξηγήστε μας τη στόχευσή του.

Σήμερα ο πολιτισμός αποτελεί αναπτυξιακό τομέα κάθε χώρας, μιλάμε γι’ αυτόν με όρους κεφαλαίου. Ωστόσο, δεν διαθέτουμε τη «γλώσσα» της ειδικής οικονομίας του τρόπου (ανα)παραγωγής του, του τρόπου λειτουργίας και ανάπτυξής του, δηλαδή τη «γραμματική» και τα εργαλεία μιας γλώσσας που θα επιτρέψουν την ορθολογική επικοινωνία μεταξύ παραγωγών, χρηστών, καταναλωτών, διαχειριστών και διοικητικών ιθυνόντων του πολιτισμού. Το Παρατηρητήριο Εθνικού Πολιτισμικού Κεφαλαίου (ΠΕΠΚ) αποσκοπεί να αποτελέσει μόνιμο εθνικό θεσμικό κλιμάκιο με στόχο τη συνεχή καταγραφή και εξέλιξη της ειδικής οικονομίας του πολιτισμού και της δημιουργικότητας τόσο σε εθνικό αλλά και προοδευτικά σε τοπικό και κλαδικό επίπεδο. Να προσφέρει επιστημονικό υλικό για τον σχεδιασμό μιας πολιτισμικής πολιτικής που θα συμβάλει στην καθολίκευση των όρων πρόσβασης στο καθολικό τόσο για τους πολιτισμικούς παράγωγους όσο και για τους πολιτισμικούς καταναλωτές. Μια ορθολογική εθνική πολιτισμική πολιτική όχι με στόχο τα άτομα, αλλά και τη δημιουργία δομών που θα ευνοούν τη συμμετοχή όλων, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς.

* Πού διαφοροποιείται το συγκεκριμένο εγχείρημα σε σχέση με το σημερινό μοντέλο πολιτιστικής διαχείρισης;

Η καινοτομία του παρατηρητηρίου αυτού έγκειται στον τρόπο που θα αντιλαμβάνεται την έννοια του εθνικού πολιτιστικού κεφαλαίου. Ένας τρόπος που θεμελιώνεται στη γνώση των κοινωνικών κανόνων και μηχανισμών που διέπουν τρία πράγματα: πρώτον, τον τρόπο παραγωγής, λειτουργίας και μετασχηματισμού του πεδίου πολιτισμικής παραγωγής, δεύτερον, τη διακίνηση των συμβολικών αγαθών και τη παραγωγή των καταναλωτών αυτών των αγαθών, και τρίτον, τη θέση του εθνικού πολιτισμικού πεδίου στο διεθνές πολιτισμικό πεδίο, τη θέση της χώρας στο σύστημα των συμβολικών σχέσεων δύναμης μεταξύ χωρών που διαμορφώνει τη διεθνή συμβολική κυριαρχία.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL