Ο αποκλεισμός κατά την υπουργό Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά "δεν είναι μόνο νομικός και οικονομικός, είναι επίσης και πρωτίστως πολιτισμικός".
Υπό αυτή τη συνθήκη, η πολιτισμική δημοκρατία, όρο τον οποίο έφερε μαζί της στην οδό Μπουμπουλίνας από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντά της, θέτει παραμέτρους στο τραπέζι της συζήτησης, που, ενώ η κοινωνία τις ενσωματώνει ως βίωμα, η έως τώρα πολιτιστική πολιτική αδυνατεί ή διστάζει ακόμα να αντιμετωπίσει. Η δημόσια συζήτηση που οργανώνει σήμερα το υπουργείο Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (5 μ.μ.) δίνει ένα πρώτο λάκτισμα για τη διερεύνηση αυτού του κομβικού ζητήματος που οι παράμετροί του σχετίζονται άμεσα με τη δημοκρατία αλλά και την ίδια τη λειτουργία της κοινωνίας.
"Η πολιτισμική δημοκρατία είναι το αντίδοτο όπου υπάρχει έλλειμμα του κράτους, όπου ο δημόσιος χώρος είναι εύθραυστος, όπου υπάρχουν διακρίσεις" υπογραμμίζει η υπουργός. Και δίνει ταυτόχρονα ένα δείγμα για το πώς ο όρος πολιτισμική δημοκρατία θα επιχειρηθεί να ενταχθεί στη λειτουργία του υπουργείου μέσω του νομοσχεδίου για την περιφερειακή πολιτική του σύγχρονου πολιτισμού που αναμένεται να κατατεθεί στη Βουλή το επόμενο διάστημα, στο οποίο προβλέπονται "διευθύνσεις σύγχρονου πολιτισμού του υπουργείου που θα δημιουργηθούν σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας" και θα "δικτυώσουν τους πολιτιστικούς οργανισμούς και φορείς και θα υποστηρίξουν επιχειρησιακά σχέδια για την ανάπτυξη των Περιφερειών".
Μιλάει επίσης για το πλαίσιο και τις συγκλίσεις που πρέπει να επιχειρηθούν στην πολιτιστική πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ για το επίμαχο θέμα των πολιτικών συγκλίσεων βλέπει τη συνάντηση του ΣΥΡΙΖΑ με τον προοδευτικό χώρο ως "τη μόνη οραματική προοπτική για τη χώρα".
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Η ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια βιώνει μια τραυματική κρίση και ταυτόχρονα σ' αυτή τη μεταιχμιακή εποχή είναι υποχρεωμένη να ξαναδεί την ταυτότητά της. Μπροστά, λοιπόν, σε μια κοινωνία μπερδεμένη και εν πολλοίς αντιφατική, με ποιους όρους, με ποια εργαλεία επικεντρώνουμε στην πολιτισμική δημοκρατία; Πώς και πού αναζητούμε σημεία σύγκλισης με τον άλλο, τον άγνωστο, τον διαφορετικό, αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό και τον νέο κόσμο που διαγράφεται μπροστά μας;
Η οικονομική κρίση επέφερε αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ίδια την κοινωνία, τις οικονομικές και πολιτικές συμπεριφορές. Δημιούργησε εντούτοις ένα πολυσυγκρουσιακό περιβάλλον, στο οποίο εκκολάφτηκαν και απειλές προς τη δημοκρατία. Στο ίδιο περιβάλλον όμως δημιουργήθηκαν και πρωτοβουλίες, καλλιτεχνικές και πολιτικές, που πειραματίστηκαν με μορφές τέχνης που ακουμπούσαν μεγάλα θέματα της καθημερινής ζωής, ιδιαίτερα της νεότερης γενιάς, τα οποία δεν έχουν βρει ακόμη τους τρόπους να ξεπεράσουν τα επικοινωνιακά εμπόδια και να διατυπωθούν καθαρά και δυνατά στον δημόσιο διάλογο. Αλλά σ’ αυτές τις φωνές ακριβώς θα πρέπει να δώσουμε σημασία. Δεν είναι πολιτικές με την τυπική σημασία του όρου, είναι βαθιά πολιτικές στον βαθμό που το προσωπικό είναι και πολιτικό. Είναι φωνές πολιτισμού που μπορούν να ανανεώσουν τη δημοκρατία και τον πολιτικό λόγο. Σ’ αυτές τις φωνές οφείλουμε να δώσουμε σημασία και να τις αναδείξουμε στο στερέωμα της δημοκρατίας. Αυτή είναι η δική μας πολιτική του πολιτισμού. Γιατί χωρίς πολιτική του πολιτισμού, η πολιτική δημοκρατία κινδυνεύει να μείνει απελπιστικά περιορισμένη. Αποξηραίνεται και το πιο δημιουργικό κοινό χάνει το ενδιαφέρον του γι' αυτή. Και όχι μόνο αυτό. Η πολιτική δημοκρατία, για να ανταποκρίνεται στο όνομά της, για να είναι δηλαδή δημοκρατία, οφείλει να αφορά όλο το φάσμα της κοινωνίας και να δίνει φωνή έκφρασης στις αποκλεισμένες ομάδες του πληθυσμού. Και ο αποκλεισμός δεν είναι μόνο νομικός και οικονομικός, είναι επίσης και πρωτίστως πολιτισμικός.
* Να επιμείνουμε σ’ αυτό. Πώς η πολιτική δημοκρατία συναντάει την πολιτισμική σε μια περίοδο που το ακροδεξιό αφήγημα διαβρώνει όλο και μεγαλύτερα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας, που το bulling έχει μπει στο σχολείο, στο Διαδίκτυο, στον δημόσιο λόγο και που το πολιτικό σκηνικό φαίνεται να μην είναι διατεθειμένο, προς ώρας να ασχοληθεί με τέτοια ζητήματα;
Ως αντίδοτο. Ναι, η πολιτισμική δημοκρατία είναι το αντίδοτο όπου υπάρχει έλλειμμα του κράτους, όπου ο δημόσιος χώρος είναι εύθραυστος, περιορισμένος ή υπονομευμένος, όπου υπάρχουν διακρίσεις εις βάρος των ευάλωτων ομάδων, όπως είναι οι φτωχοί, οι λιγότερο εγγράμματοι, οι ηλικιωμένοι, οι απροστάτευτες γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες τους παιδιά, τα ΑμεΑ, οι Ρομά, οι πρόσφυγες, οι μετανάστες. Είναι αντίδοτο στον εκφοβισμό μέσα και έξω από το σχολείο, στη βία στα γήπεδα, στα ρατσιστικά και τα εγκλήματα έμφυλης βίας, στην κακοποίηση ανηλίκων. Ο πολιτισμός που μπορεί και ξέρει να φτάνει έως τα πεζοδρόμια του Αγίου Παντελεήμονα αλλάζει νοοτροπίες, είναι σαν την εισβολή οξυγόνου στον κλειστό χώρο. Είναι οξυγόνο και ελπίδα για το μυαλό. Το ακροδεξιό αφήγημα δεν μπορείς να το καταπολεμήσεις με ευχολόγια περί ανεκτικότητας, με εκπολιτισμό ή σχολιάζοντας πόσο κακό είναι, ούτε καταδικάζοντας τους φορείς του σαν αγράμματους, άξεστους κ.λπ. Αυτά δείχνουν ταξική περιφρόνηση και προκαλούν αντίδραση. Είναι σαν να θες να σβήσεις τη φωτιά ρίχνοντας πετρέλαιο.
* Μπορεί αυτή η σχέση πολιτικής και πολιτισμικής διαδικασίας να απασχολήσει επιχειρησιακά αλλά και επί της ουσίας ένα υπουργείο αν δεν επιχειρείται παράλληλα μια διαδικασία διάχυσής της πρωτίστως μέσα από το σχολείο ή ακόμα διαμέσου των μέσων ενημέρωσης και άλλων πολιτικών ή κοινωνικών θεσμών; Μήπως δηλαδή πρέπει να προηγηθεί ένα κεντρικό πολιτικό πλαίσιο για ένα πιο γόνιμο και μόνιμο αποτέλεσμα;
Θα ήταν σημαντικό αυτό, να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε την ανασυγκρότηση του πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας. Επίσης, να συνδέσουμε σε ένα κοινό σχέδιο την πολιτισμική διάσταση της εκπαίδευσης, του ψηφιακού πολιτισμού και των ΜΜΕ. Αυτό απαιτεί μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να σχεδιαστεί σε βάθος χρόνου. Απαιτεί ευρύτερη πολιτική συναίνεση, πρέπει να στηρίζεται σε έρευνες και κοινωνιολογικές μελέτες και σε ένα ευρύ φάσμα συνεργειών που θα προκύπτουν από όλα σχεδόν τα υπουργεία.
Έως τότε, και στην κατεύθυνση αυτή, μια πρώτη παρέμβαση κάνουμε με το νομοσχέδιο που έχουμε ετοιμάσει σχετικά με την περιφερειακή πολιτική του σύγχρονου πολιτισμού. Με αυτό, οι διευθύνσεις σύγχρονου πολιτισμού του υπουργείου που θα δημιουργηθούν σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας θα δικτυώσουν τους πολιτιστικούς οργανισμούς και φορείς και θα υποστηρίξουν επιχειρησιακά σχέδια για την ανάπτυξη των Περιφερειών. Πρέπει το ατροφικό και ταυτόχρονα υδροκεφαλικό μοντέλο που είχαμε επί δεκαετίες να μετατραπεί σε σύγχρονο και παραγωγικό.
Οι Περιφέρειες έχουν σημαντικά να προσφέρουν μέσα από τον ισότιμο διάλογο με το κέντρο, κάτι που θα επιτύχει το συμβούλιο περιφερειακής πολιτισμικής πολιτικής στο οποίο θα συμμετέχουν στη δεδομένη στιγμή. Επίσης, οι τομείς αιχμής στους οποίους σχεδιάζουμε παρεμβάσεις είναι τα παιδιά και οι νέοι (0-18 ετών) και οι ευάλωτες ομάδες, με δύο προγράμματα που θα κινητοποιήσουν τις τέχνες κατά των ανισοτήτων και διακρίσεων στις δύο αυτές ιδιαίτερα ευαίσθητες περιπτώσεις.
Η έρευνα του Παιδαγωγικού Τμήματος του ΕΚΠΑ μας έδωσε ορισμένα ευρήματα για τη μικρή συμμετοχή των παιδιών σε πολιτιστικές δραστηριότητες, αλλά αυτή είναι μόνο η αρχή. Είναι πολλά όσα πρέπει να γίνουν.
* Με ποιο σκεπτικό και μέσα σε ποιο γενικότερο πλαίσιο θέτετε ως κομβικό ζήτημα στη θητεία σας την πολιτισμική δημοκρατία;
Η γνώση, η πληροφόρηση και η συνειδητοποίηση, η αλληλεγγύη και η συνεργασία, που αποτελούν συστατικά της πολιτισμικής δημοκρατίας και διατρέχουν την κουλτούρα μιας κοινωνίας, διαμορφώνουν τους όρους του πολιτικού πεδίου, των συγκρούσεων, των προτάσεων, των συναινέσεων. Είναι εντέλει η υπόθεση εργασίας που μας υπαγορεύει τον τρόπο που η κοινωνία μπορεί να λειτουργήσει επιβάλλοντας τους δικούς της όρους στην πολιτική, έτσι ώστε να μην επιτρέπει στον αυταρχισμό να διαχέεται και να ετοιμάζει το έδαφος για την ακροδεξιά επέλαση.
* Σε ό,τι αφορά το υπουργείο Πολιτισμού, το σημερινό μοντέλο δημόσιας πολιτιστικής πολιτικής επικεντρώνεται στα, έργα όχι στο υποκείμενο, στον πρωταγωνιστή, όχι στον θεατή. Πώς μπορεί να αντιστραφεί αυτή η συνθήκη και να μετασχηματιστεί σε εφαρμοσμένη πολιτική;
Το υπουργείο Πολιτισμού έχει ευθύνη να διαφυλάξει την πολιτισμική κληρονομιά της χώρας. Αλλά και να τη φέρει σε δημιουργικό διάλογο με τον σύγχρονο πολιτισμό. Δεν φτάνει όμως αυτό. Το υπουργείο Πολιτισμού δεν φροντίζει μόνο το καλλιεργημένο κοινό, πρέπει να φροντίζει και το μη-κοινό. Τι σημαίνει μη-κοινό; Οι άνθρωποι που δεν πάνε στα μουσεία, που δεν παρακολουθούν θέατρο, που δεν διαβάζουν, που δεν παρακολουθούν συναυλίες. Γιατί; Γιατί δεν μπορούν, γιατί δεν έχουν τα μέσα πρόσβασης, γιατί δεν προσκαλέστηκαν, για έναν σωρό λόγους. Επομένως, στροφή από το μνημείο, το μουσείο και το έργο τέχνης στη διερεύνηση του κοινού και του μη-κοινού του. Πολιτισμική δημοκρατία είναι η συμπερίληψη του μη-κοινού.
* Ποιες συγκλίσεις πρέπει να επιχειρηθούν, να τεθούν σε προτεραιότητα για να μπορέσει η σημερινή πολιτιστική ατζέντα να ακολουθήσει αυτό το άλλο μοντέλο αντίληψης του πολιτισμού και διαχείρισης της πολιτιστικής πολιτικής;
Η πολιτική του πολιτισμού είναι ένα πεδίο συγκλίσεων για τη δημιουργία και κυρίως για την εμβάθυνση του προοδευτικού χώρου. Όχι ένα πεδίο τετελεσμένο και παγιωμένο, αλλά ένα πεδίο πειραματικό. Γιατί στον χώρο του πολιτισμού έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια της κρίσης πολλές ανακατατάξεις, επανεκτιμήσεις, κρίσεις, αναθεωρήσεις. Εκεί πρέπει να αναζητηθούν οι συμμαχίες. Πρέπει να αναδειχθούν νέα σημεία επαφής και αναφοράς, νέες γλώσσες επικοινωνίας, νέες πρακτικές, νέα ονόματα. Με λίγα λόγια, οι νέες συγκλίσεις θα πρέπει να αλλάξουν τον χάρτη του πολιτισμού όπως τον είχαμε γνωρίσει έως τώρα, περιθωριοποιώντας τις συμβατικές λογικές και δίνοντας χώρο στην έκπληξη και την αναδυόμενη κουλτούρα.
* Υπάρχει ο χρόνος μέχρι τις εκλογές να δούμε αλλαγές προς αυτή την κατεύθυνση και ποιες;
Ο χρόνος είναι πράγματι σύντομος και εργαζόμαστε εντατικά ώστε το ταχύτερο να ψηφίσουμε τα σχετικά νομοσχέδια. Για μένα, η προοπτική μιας ανανεωμένης, διορατικής αριστερής πολιτικής που θα προκύψει μέσα από τη συνάντηση του ΣΥΡΙΖΑ με τον προοδευτικό χώρο είναι η μόνη οραματική προοπτική για τη χώρα. Ανοιχτοί στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, οφείλουμε να συμμετέχουμε στο εγχείρημα με σοβαρότητα και πολιτική ευθύνη.
Δημόσια συζήτηση για την πολιτισμική δημοκρατία
Αμφιθέατρο Άλκης Αρυριάδης του ΕΚΠΑ (Πανεπιστημίου 30), Τετάρτη 27.2 5 μ.μ.
Στο πρώτο στρογγυλό τραπέζι ομιλητές είναι οι Μάρθα Μιχαηλίδου, καθηγήτρια στο Πάντειο, Νίκος Παναγιωτόπουλος, καθηγητής ΕΚΠΑ, Δημήτρης Σεβαστάκης βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής ΕΜΠ, και Γιάννης Σταυρακάκης, καθηγητής ΑΠΘ.
Στο δεύτερο στρογγυλό τραπέζι ομιλητές είναι οι Κατερίνα Γιάντσιου, ειδική γραμματέας Κοινωνικής Ένταξης Ρομά, Μήτσος Μπιλάλης καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πηνελόπη Πετσίνη, καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, και Νίκος Σουλιώτης, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
Η πολιτισμική δημοκρατία είναι το αντίδοτο όπου υπάρχει έλλειμμα του κράτους, όπου ο δημόσιος χώρος είναι εύθραυστος, περιορισμένος ή υπονομευμένος, όπου υπάρχουν διακρίσεις εις βάρος των ευάλωτων ομάδων. Είναι αντίδοτο στη βία, στον εκφοβισμό, τον ρατσισμό. Ο πολιτισμός που μπορεί και ξέρει να φτάνει έως τα πεζοδρόμια του Αγίου Παντελεήμονα αλλάζει νοοτροπίες. Το ακροδεξιό αφήγημα δεν μπορείς να το καταπολεμήσεις με ευχολόγια περί ανεκτικότητας, με εκπολιτισμό ή σχολιάζοντας πόσο κακό είναι, ούτε καταδικάζοντας τους φορείς του σαν αγράμματους, άξεστους κ.λπ. Αυτά δείχνουν ταξική περιφρόνηση και προκαλούν αντίδραση
Η προοπτική μιας ανανεωμένης, διορατικής αριστερής πολιτικής που θα προκύψει μέσα από τη συνάντηση του ΣΥΡΙΖΑ με τον προοδευτικό χώρο είναι η μόνη οραματική προοπτική για τη χώρα
Η πολιτική δημοκρατία, για να ανταποκρίνεται στο όνομά της, για να είναι δηλαδή δημοκρατία, οφείλει να αφορά όλο το φάσμα της κοινωνίας και να δίνει φωνή έκφρασης στις αποκλεισμένες ομάδες του πληθυσμού. Και ο αποκλεισμός δεν είναι μόνο νομικός και οικονομικός, είναι επίσης και πρωτίστως πολιτισμικός
