Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
Δημήτρης Κοσμόπουλος: / Η ποίηση δεν είναι διοργάνωση καλλιστείων
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Δημήτρης Κοσμόπουλος: / Η ποίηση δεν είναι διοργάνωση καλλιστείων

"Η ποίηση δεν είναι διοργάνωση καλλιστείων, είναι υποστατική δίψα" υπογραμμίζει ο Δημήτρης Κοσμόπουλος. Η διαδρομή του στην ποίηση, τη δοκιμιογραφία, τη μετάφραση και η στάση του απέναντι στην τέχνη της γραφής και τα σημαίνοντα της εποχής επιβεβαιώνει το λεγόμενο. Όπως και η εμμονική, σχεδόν, σχέση του με μια πνευματικότητα που αντλεί από τις πηγές της νεοελληνικής και διεθνούς ποιητικής αλλά και τις γραφές του Ευαγγελίου. Στη νέα του ποιητική σύνθεση "Θέριστρον" (εκδ. Κέδρος), το ένατο κατά σειρά βιβλίο του, εξακολουθεί να ανασκάπτει την "κιβωτό με τζοβαϊρικά πολύτιμα", όπως αποκαλεί τον πλούτο της γλωσσας και της παράδοσης, και με δεινότητα δεξιοτέχνη να καταφεύγει, υπονομεύοντας ταυτόχρονα, στον έμμετρο στίχο, για να σημάνει και επισημάνει την αμετροέπεια και την πνευματική ένδεια της εποχής.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* "Θέριστρον" τι σημαίνει;

Χωρίς να εκζητώ δεκανίκια από "εξωτικές" λέξεις, αντιμετωπίζω τη γλώσσα μας στην ενιαία και πολυμέτωπη έκφανσή της. Μιλώ για τη γλώσσα στην έσχατη συγκινησιακή χρήση της, όπου υπάρχει η μέγιστη δυνατή συναίρεση της φερόμενης ουσίας -των σημαινομένων- με τα σημαινόμενα, με τις λέξεις. Από τη μεσαιωνική θύραθεν ποίησή μας η λέξη "θέριστρον" ταίριαζε απολύτως με το κλίμα της καινούργιας μου ποιητικής σύνθεσης. Σημαίνει το όργανο του θερισμού και "θερίστριον" σημαίνει τη θερινή ενδυμασία. Με δεδομένη τη φράση του δασκάλου μου και μείζονος λυρικού του 20ού αιώνα Γιάννη Ρίτσου ότι "ο ποιητής δεν ξεχωρίζει από τους συνανθρώπους, ο αληθινός ποιητής έχει το αριστοκρατικό αίσθημα της ομοιότητας με τους συνανθρώπους" δεν έκανα τίποτα άλλο παρά να τραγουδήσω το δικό μου θερισμό από τη φθορά του χρόνου. Και από την αναμέτρηση με το φάσμα του θανάτου που κάνει περισσότερο επιτακτικά τα ερωτήματα για το μυστήριο της ύπαρξης. "Υπόθεσες ψυχικές" που θα 'λεγε ο ιερομόναχος Διονύσιος στη Γυναίκα της Ζάκυθος.

* Ο θάνατος υπάρχει διαρκώς στο βιβλίο. Από ποια ανάγκη γεννήθηκε αυτή η σύνθεση;

Είναι δύσκολο να μιλά κανείς για τις γενεσιουργές αιτίες των ποιημάτων. Οι άνθρωποι κυνηγιούνται από τα βάσανά τους. Ο σταυρός αυτών των βασάνων όταν αναληφθεί με ταπείνωση και υπομονή οδηγεί στην ενότητα των πάντων. Στη δεδομένη στιγμή είχα να αναλογιστώ σύνολη τη ζωή μου και να αναμετρηθώ με το πλατύτερο ερώτημα του φάσματος του θανάτου. Οι θημωνιές που σωρεύτηκαν στο αλώνι του "Θερίστρου" είναι μια απόπειρα μελέτης θανάτου.

* Η καταφυγή σου στην πνευματικότητα του Ευαγγελίου είναι εμφανής στη σύνθεση.

Στέκομαι επιφυλακτικός στη λέξη "καταφυγή". Δεν πρόκειται για ένα ιδεολογικό καταφύγιο που με επιθυμητικές παραισθήσεις, όπως θα έλεγε ο Φρόιντ, επαναπαύει την ψυχική ταραχή. Πρόκειται για τη λάμψη του όρους Θαβώρ, για την οποία, έγραφε ο Ελύτης, είμαστε όλοι διψασμένοι. Μ' άλλα λόγια το Ευαγγέλιο, η εκκλησιαστική υμνογραφία και η πατερική θεολογία, δίνουν σ' εμένα κατακάθαρο νερό που ξεδιψά το βαθύτερο αίτημα όλων μας για την εσωτερική μεταμόρφωση. Η μεταμόρφωση των ανθρώπων και των πραγμάτων είναι το πρώτον κινούν της ποιητικής δημιουργίας από καταβολής κόσμου.

* Αισθάνεσαι ότι είμαστε σε μια πορεία μεταμόρφωσης ως κοινωνίες και ως πολιτισμός;

Δυστυχώς, είμαστε στο μεταίχμιο της εκτροπής προς μια μετάλλαξη κακοήθους μορφής. Ο Παναγιώτης Κονδύλης μας προειδοποιούσε από τη δεκαετία του '80 κιόλας, ότι η μεταμόρφωση και η επανεύρεση του νοήματος στο συλλογικό και στο προσωπικό πεδίο δεν υφίστανται εάν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι "όλα τα μεγάλα ζητήματα που θέτει η παράδοσή μας είναι ανοιχτά" ζητώντας τη συζήτηση πάνω σ' αυτά. Προϋποθέσεις σοβαρού δημόσιου διαλόγου επί του αιτήματος αυτού δεν υπάρχουν. Καμιά αλλαγή δεν μπορεί να συμβεί στο κοινωνικό πεδίο εάν δεν μεταμορφωθεί η ψυχή των ανθρώπων. Η κραταιά ως θάνατος αγάπη του Ευαγγελίου μπορεί να μας κάνει αληθινά ακτήμονες και υπάρχοντες διά του άλλου και μόνον όταν είμαστε αληθινά ακτήμονες μπορούμε να πραγματώσουμε την κοινοκτημοσύνη. Το έξω δεν μας φταίει, έλεγε ο Νίκος Καρούζος, το προς τα έξω μας φταίει.

* Ωστόσο αυτή τη συνθήκη μπορεί να την αναζητήσει κανείς στη γνώση, στην ποίηση, στην ιδεολογία. Δεν είναι θέσφατο το Ευαγγέλιο.

Για να νοηματοδοτηθεί η εσωτερική μεταμόρφωση, όπως επισημαίνει ο Βιτγκενστάιν, έχουμε χρεία μιας πηγής νοήματος, έξω από την ανθρώπινη συνθήκη που έχει αποτύχει. Αυτό δεν σημαίνει αναίρεση της ανθρώπινης ελευθερίας, αντιθέτως σημαίνει καλλιέργεια μιας σχέσης που αποκαθιστά την ανθρώπινη ελευθερία.

* Παπαδιαμάντης, Κρυστάλλης, Μητροπάνος, δημοτικό τραγούδι, έχουν τη δική τους θέση στα ποιήματα του "Θέριστρον".

Ο καθένας επινοεί τους προγόνους του. Η επινόηση σημαίνει βαθύτερη σχέση και επίγνωση εκείνων οι οποίοι αποτελούν αυτό που έλεγε ο ποιητής "το αόρατο καθεστώς των πατέρων", ακόμα κι αν είναι συγκαιρινοί μας. Συνομιλώ με τον τόπο, τα πνευματικά καταπιστεύματα και μεγέθη που τα εξέφρασαν, βλέποντας τη γλώσσα και την πατρίδα μου όχι ως τοπίο του Γιορκσάιρ ή της αμερικανικής ερήμου, αλλά ως αυτό που είναι. Κιβωτός με τζοβαϊρικά πολυτίμητα.

* Έχεις Facebook;

Ας υπάρχουν και κάποιοι που ανθίστανται στην τηλεοπτική παράκρουση της εικόνας. Όταν το μεγάλο μάτι της οθόνης δεν το βλέπουμε, αλλά μας βλέπει, η ποιητική πράξη απαιτεί εργώδη αφάνεια στον αντίποδα των 15 δευτερολέπτων "διασημότητας", την οποία χαρίζει η νεκροφάνεια των ακκιζομένων με φωτογραφίες και γραπτά για τον εαυτό τους. Τέτοια μέσα αποτελούν καθ' αυτά το μήνυμα. Η ποίηση δεν είναι διοργάνωση καλλιστείων. Είναι υποστατική δίψα.

* Και ο στίχος, έμμετρος ή ελεύθερος;

"Η μορφή είναι η εφαρμοσμένη ηθική του καλλιτέχνου" έγραψε ο Τέλος Άγρας στο δοκίμιό του για τον Καρυωτάκη. Πολύς θόρυβος γίνεται. Και συσκοτίζει. Η εμμετρότητα ξεκινά άμα τη εμφανίσει της ποιητικής μου εργασίας. Μαζί με τις "ελεύθερες" και καταλογάδην μορφές.

* Χρησιμοποιείς αλλά διαρκώς υπονομεύεις τον έμμετρο στίχο.

Δεν μπορώ να κρίνω το ποιητικό αποτέλεσμα της εργασίας μου. Η άγνοια και η συνεπάγωγη λήθη δημιουργούν περιχαρακώσεις που προξενούν καγχασμό. Η λυρική παρακαταθήκη της γλώσσας μας αλλά και των δυτικών γραμματειών είναι ενιαία κατορθώματα δημιουργικής έκφρασης. Ειδικώς στην ελληνική ποιητική παράδοση, από την οποία αργόσυρτα μέσα από τις τομές, τις αναιρέσεις, κάθε νέο ρίγος στο μέτωπο της έκφρασης βγαίνει από προηγούμενο. Να θυμηθούμε την οργανική σχέση με τις έμμετρες μορφές των μεγάλων της μοντερνιστικής παράδοσης (Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος, Εγγονόπουλος, Παπατσώνης κ.ά.), με την ποίηση του Παλαμά και των ποιητών του μεσοπολέμου. Ο πρωτοπόρος του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, Έλιοτ στα δοκίμιά του για την ποίηση τονίζει ότι δεν υπάρχει ελεύθερος στίχος. Και επεξηγεί ότι ο στίχος είναι συγκεκριμένη στοίχιση των λέξεων στους αντίποδες της εργαλειακής χρήσης της γλώσσας. Αφήνω που σύγχρονοι ποιηματογράφοι λησμονούν ότι το Waste Land, το κορυφαίο έργο του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, είναι γραμμένο σε έμμετρη μορφή.

Σήμερα αναπτύσσονται δύο πόλοι που βολεύουν με την μηχανιστική τους άκοπη και ανίδρωτη "άνεση": Ο πρώτος πόλος έχει να κάνει με τον πολτό μιας άμετρης παραληρηματικής στιχοποιημένης έκφρασης η οποία θεωρεί εαυτήν μοντερνιστική αποδεικνύοντας ότι δεν έχει ιδέα από την εσωτερική ρυθμική και προσωδιακή τάξη του στίχου στους μεγάλους του μοντερνισμού. Ο άλλος πόλος, που έρχεται ως αντίδραση απέναντι σε αυτή τη λεκτική πιτυρίδα, φέρνει στο προσκήνιο μια άγονη μιμητική αναπαραγωγή παλαιών παραδοσιακών μορφών. Σε ό,τι με αφορά, επικαλούμενος τον Μπωντλαίρ, θεωρώ ότι αν καταργήσεις στίχο και προσωδιακή τάξη, δεν υπάρχει ποίημα. Η έγνοια μου απέναντι στο μανιχαϊκό δίπολο του κορεσμού που περιέγραψα είναι να επανεφεύρουμε την ευρωστία του ελεύθερου στίχου. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από μετοχή στην εμμετρότητα και την προσωδία σε μια σύγκριση δημιουργική με τις κατακτήσεις του μοντερνιστικού στίχου.

Δεν μπορεί κανείς να γίνει Πικάσο ή Καντίνσκι χωρίς να γνωρίζει σχέδιο ή χρώμα (γαλάζια περίοδος του Πικάσο), χωρίς να γνωρίζει μυστικά του μέτρου και της προσωδίας, εργαλεία της ποιητικής τέχνης. Η τεχνική είναι άλλωστε μέρος του οράματος. Όχι ρετσέττα προς αναμηρυκασμόν.

Ο καθένας επινοεί τους προγόνους του. Η επινόηση σημαίνει βαθύτερη σχέση και επίγνωση εκείνων οι οποίοι αποτελούν αυτό που έλεγε ο ποιητής "το αόρατο καθεστώς των πατέρων", ακόμα κι αν είναι συγκαιρινοί μας

Δεν μπορεί κανείς να γίνει Πικάσο ή Καντίνσκι χωρίς να γνωρίζει σχέδιο ή χρώμα (γαλάζια περιόδος του Πικάσο), χωρίς να γνωρίζει μυστικά του μέτρου και της προσωδίας, εργαλεία της ποιητικής τέχνης. Η τεχνική είναι μέρος του οράματος. Όχι ρετσέττα προς αναμηρυκασμόν

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL