Στην Αθηνά Βογιατζόγλου
Ας δούμε μερικά ακόμη στοιχεία της σχέσης του Καβάφη με τον Σιμωνίδη, μέσα από τις αναφορές των ποιημάτων του στην Συμαΐδα, διά του Ιουλιανού.
Το πρώτο από τα δώδεκα ποιήματα του Καβάφη όπου αναφέρεται ο Ιουλιανός, γράφεται το 1896. Ας προσέξουμε τις χρονολογίες: ο Σιμωνίδης σίγουρα δεν πέθανε το 1867 στην Αλεξάνδρεια, όπως ο ίδιος σκηνοθέτησε τον θάνατό του, προφανώς για να σβήσει τα ίχνη του, διοχετεύοντας τη σχετική είδηση στην Αγγλία -όπου ήταν διάσημος- και συγκεκριμένα στο περιοδικό "Athenaeum", με ψευδώνυμη επιστολή που στέλνεται από την Αλεξάνδρεια.
Κατά πάσα πιθανότητα, ο Σιμωνίδης δεν πέθανε ούτε στο Δυρράχιο, όπως έγραψαν οι "Times" του Λονδίνου το 1890, αφού κι αυτή η είδηση φαίνεται διοχετευμένη από τον ίδιο. Μάλλον έφυγε κι από το Δυρράχιο, και επειδή δεν ήταν ευπρόσδεκτος ούτε στο Άγιο Όρος ούτε στην Μονή Σινά, αφού είχε αφαιμάξει τις βιβλιοθήκες τους, η μόνη του επιλογή, όπως έχει υποστηριχθεί, ήταν το μοναστικό συγκρότημα των Μετεώρων, με την επίσης πλούσια βιβλιοθήκη χειρογράφων, αφού μόνο σε ένα τέτοιο περιβάλλον θα ήθελε να πεθάνει - με τον Όλυμπο ν’ αχνοφαίνεται στο βάθος του ορίζοντα... Πόσο έζησε, άρα πότε πέθανε εκεί; Το έτος 1896, που γράφεται το ποίημα του Καβάφη, πλησιάζει πολύ, και πειστικά, στον θάνατο του Σιμωνίδη.
Μάλιστα, το ποίημα φέρει τον τελικό τίτλο "Ο Ιουλιανός εν τοις μυστηρίοις" (έχοντας αρχικά δοκιμάσει τον τίτλο "Εις τα Ελευσίνια μυστήρια"), και ο Καβάφης σκηνοθετεί την κατάβαση του Ιουλιανού στον Άδη. Σε αυτό το ποίημα, ο Ιουλιανός δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό που παραπέμπει στον αυτοκράτορα, άρα μπορεί να θεωρηθεί μετωνυμία του Σιμωνίδη, ή θα μπορούσαν να είναι και οι δύο εν ταυτώ. Στον Άδη, λοιπόν, ο ήρωας του ποιήματος, "μέσα στο σκότος, μέσα στης γης τα φοβερά τα βάθη", συναντά των "σοφιστών και φιλοσόφων" την οικεία συντροφία του, ενώ μπροστά του εμφανίζονται, σαν οπτασίες, "σαν άυλες μορφές" (άλλη μια αναφορά στην "Συμαΐδα", σελ. 6), "της ένδοξης Ελλάδος οι μεγαλύτεροι θεοί".
Αλλά επειδή οι μορφές των Ολυμπίων θεών φέρουν χριστιανικό φωτοστέφανο, ο καταβάς εις Άδην τρομάζει προς στιγμήν και κάνει το σταυρό του, και εξ αυτού τρομάζουν κι οι μορφές...
Κι εδώ έχουμε το εγχείρημα της συνύπαρξης, εις την πόλιν των ιδεών, όλων των απόψεων, όλων των εποχών. Όπως στον Ιουλιανό: το θρήσκευμα που πρότεινε είχε θεό μιθραϊκό (Ήλιος - Μίθρας), θεολογία νεοπλατωνική και εκκλησιαστική οργάνωση χριστιανική. Όπως στον Σιμωνίδη: στην Απολλωνιάδα σχολή, εκτός από τους φιλοσόφους, τους επιστήμονες και τους καλλιτέχνες, μετέχουν και οι χριστιανοί αρχιερείς. Όπως στην Γαλλική Επανάσταση: καθιερώνεται ημέρα λατρείας του Υπέρτατου Όντος, με τον καθένα να του δίνει τη δική του σημασία, στους δε ναούς του τίθεται η επιγραφή "Ο θάνατος είναι η αρχή της αθανασίας". Όπως στην ποίηση του Καβάφη: όλες οι εποχές και όλες οι ιδέες, όλες οι πολιτισμικές συσσωματώσεις έχουν τη θέση τους, συνομιλούν με τις υπόλοιπες, σε μια συνθήκη δημοκρατική και αυτόχρημα συγχρονική.
Όταν, τώρα, ο δικός του θάνατος πλησιάζει (καρκίνο είχε, και το ήξερε), ο Καβάφης, με το τελευταίο του ποίημα, "Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας", επιλέγει να δώσει ένα τόσο σαφές στίγμα για τον λόγο της πολυετούς ενασχόλησής του με τον Ιουλιανό, μιλώντας, κυριολεκτικά πάνω στο κρεβάτι του θανάτου, για την Απολλωνιάδα Σχολή. Περί της οποίας βέβαια εγνώριζε καλώς, αφού υπάρχουν βάσιμες φιλολογικές ενδείξεις ότι στη βιβλιοθήκη του είχε την "Συμαΐδα". Μάλιστα ο Αλέκος Σεγκόπουλος έχει καταθέσει την μαρτυρία, η οποία όμως δεν έχει ακόμη διασταυρωθεί, πως η "Συμαΐς" ήταν το βιβλίο που κρατούσε στα χέρια του ο Καβάφης όταν πέθανε, και μάλλον την τοποθέτησαν στο φέρετρό του...
(Την επόμενη Κυριακή, το τελευταίο μέρος)
ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
