Του Λέανδρου Πολενάκη
Ο Σλάβομιρ Μρόζεκ κατατάσσεται από τους μελετητές, γενικά, στην κατηγορία των συγγραφέων του “παραλόγου”. Σήμερα έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι δεν υπάρχει τέτοια γενική κατηγορία. Το “παράλογο” έχει τόσες εκφάνσεις όσες περίπου και οι συγγραφείς που το διαχειρίζονται. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο “σχολές”, το δυτικό παράλογο με ρίζα υπαρξιακή, μια διαμαρτυρία εναντίον του θεού για τον τρόπο που έφτιαξε τον κόσμο (κύριος εκπρόσωπος ο Σάμιουελ Μπέκετ), και το ανατολικό, με ρίζες κοινωνικοϊστορικές - μάλιστα το πολωνικό βλέπει την Ιστορία σαν ένα θηριώδες φιάσκο, μια παταγώδη αποτυχία. Ο Μρόζεκ είναι υπερβολικά Πολωνός και γι’ αυτό ακριβώς οικουμενικός. Όχι με την έννοια εθνικιστή Πολωνού, αλλά με την έννοια μέλους ενός ιστορικά απροσάρμοστου έθνους, κάτι που, βάσει του φυσικού νόμου, ισοδυναμεί με θάνατο. Όπως όταν οι Πολωνοί αντιμετώπιζαν τα γερμανικά τανκς με το ιππικό τους. Αυτό είναι ενδεχομένως βασικό “κλειδί” για να ερμηνεύσουμε το έργο του καλλιτέχνη, που ξεκίνησε ως ταλαντούχος σκιτσογράφος για να περάσει στις μεγάλες κωμικοτραγικές θεατρικές συνθέσεις, με κορυφαία το “Τάνγκο” (1964). Θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως έπος δονκιχωτικής απροσαρμοστίας - απροσδιοριστίας, η οποία στο βάθος κρύβει ένα τραγικό έλλειμμα πολιτικής. Για να φέρει νομοτελειακά, με την επανάληψη του ίδιου, την ολοκληρωτική καταστροφή στο τέλος.
Μπορούμε να διαβάσουμε, σε ένα πρώτο επίπεδο, τον Άρθουρ, νεαρό ήρωα του έργου και επίδοξο αναστηλωτή των φθαρμένων θεσμών, που αντιλαμβάνεται ως αποστολή του να αποκαταστήσει την τάξη και την ηθική ακεραιότητα στον κόσμο, ως έναν αποτυχημένο σύγχρονο, δυσπροσάρμοστο Άμλετ, που δεν μπορεί ούτε να σκοτώσει, ούτε να αποκαταστήσει μέσα του το πρότυπο του πατέρα. Επειδή δεν έχει μπορέσει προηγουμένως ούτε να δεχθεί ούτε να απορρίψει την εικόνα της μητέρας του… Αδυναμία διττή “τριγωνοποίησης”, που θα τον συντρίψει ανάμεσα στο πατρικό και το μητρικό Υπερεγώ του.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο διαβάζουμε την ιστορία (ή τον μύθο) του νεαρού ιππότη Αρθούρου σε μια γκροτέσκο εκδοχή, όπου η Ιστορία συλλαμβάνεται ως ένας παράλογος, απρόσωπος μηχανισμός που μπήκε σε κίνηση και δεν μπορεί πια να σταματήσει. Ένας μηχανισμός απόλυτος, που δεν είναι όμως υπερβατικός σε σχέση με τον άνθρωπο, αλλά μια (ποντικό)παγίδα που έστησε ο ίδιος για να πέσει μέσα της. Όπου ο ήρως δεν έχει άλλη επιλογή από το να υιοθετήσει τον ρόλο τού παλιάτσου και να τον παίζει ώς το τέλος (Γιαν Κοτ).
Σε ένα τρίτο επίπεδο το έργο μπορεί να διαβαστεί σαν δηλητηριώδες σχόλιο πάνω στη διαλεκτική της Ιστορίας και στα φάλτσα της, όταν η ποθούμενη και συνάμα αδύνατη επανάσταση δεν οδηγεί νομοτελειακά στην εγκατάσταση της αταξικής κοινωνίας, αλλά, παρά προσδοκίαν, διά της μέγιστης εντροπίας που γεννάει, στην εγκατάσταση της ωμής βίας.
Η δημιουργική σκηνοθεσία του Νίκου Χατζηπαπά (κίνηση Νατάσας Παπαμιχαήλ) στο Θέατρο Olvio όχι απλώς διακρίνει τα πιο πάνω επίπεδα του έργου, αλλά και τα αναπτύσσει στο οικείο τους μέγεθος δυναμικά και τηλεσκοπικά, το ένα μέσα από το άλλο. Με στόχευση τελική, που επιτυγχάνεται το κυρίαρχο πολιτικό στοιχείο. Με θαυμάσια ατμόσφαιρα, κλίμα “θρίλερ”, “φοβικούς” ρυθμούς, στην ωραία μετάφραση του Μάτεσι, τα ευρηματικά σκηνικά - κοστούμια της Έλλης Εμπεδοκλή, φωτισμούς του Νίκου Βούλγαρη και με ολοκληρωμένες υποκριτικές. Συναρπαστικός ο Δημήτρης Γκουτζαμάνης, δίνει τον Άρθουρ σε όλο του το φάσμα, οδό άνω-κάτω, τραγικό - κωμικό. Τον Ευγένιο “καρφώνει” μαστορικά με σφυριές δεξιοτέχνη ο πολύπειρος, πολύτιμος Γιάννης Καλατζόπουλος. Φτιάχνουν με τη χαρισματική Μαρία Βλάχου (Ευγενία) ένα τέλειο “δίδυμο”. Ο Δημήτρης Μαύρος ξεδιπλώνει μεθοδικά τον φαντασμένο Στόμιλ, η Νέλη Αλκάδη “φοράει” κατάσαρκα την Άλα, η Ειρήνη Γκρέκα (Ελεονόρα) είναι μέσα σε ό,τι κάνει και ο Έντι βρίσκει στον Αβραάμ Παπαδόπουλο τον “άνθρωπό του”.
