Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
Ο Τρυγητής των σχολείων
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο Τρυγητής των σχολείων

του Στρατη Μπουρναζου

Από παλαιοτάτων χρόνων, ο Ιούνης ήταν ο θεριστής, ο Ιούλης ο αλωνάρης, ο Αύγουστος ο συκολόγος και ο Σεπτέμβρης ο τρυγητής στην αγροτική κοινωνία. Όταν οι κοινωνίες μας άρχισαν να μπαίνουν στον ρυθμό της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ο Σεπτέμβρης έγινε, πέραν πάσης αμφιβολίας, ο μήνας των σχολείων: το νέο σχολικό έτος, ο αγιασμός, τα καινούργια βιβλία κ.ο.κ. Φέτος όμως έχουμε και άλλους --λιγότερους ρουτινιάρικους, μα και λιγότερους ευχάριστους-- λόγους, να το λέμε: μετατάξεις και «διαθεσιμότητα» καθηγητών στα σχολεία διαθεσιμότητα διοικητικών στα πανεπιστήμια, καταργήσεις ειδικοτήτων στα τεχνικά λύκεια, νέος νόμος για το λύκειο, ολοήμερα σχολεία που καταργούνται τα πανεπιστήμια που αναστέλλουν τη λειτουργία τους και, βέβαια, η απεργία διαρκείας των καθηγητών από αύριο: ένα φάσμα καταιγιστικό που κάνει αναντίρρητα τον Σεπτέμβρη του 2013 μήνα της παιδείας.

Ξεκινάω από το νομοσχέδιο (νόμο πλέον, αφού ψηφίστηκε την Τρίτη το βράδυ) για την «αναδιάρθρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης». Ας διακρίνουμε --σύμφωνα με όσα ξέρουμε από την κοινωνιολογία της εκπαίδευσης -- τέσσερα πεδία στα οποία μπορούμε να τον αποτιμήσουμε. Πρώτον, αυτά που εξαγγέλλει, το γενικό πνεύμα, όσα διακηρύσσει ότι προτίθεται να κάνει. Δεύτερον, εκείνα που πραγματικά κάνει, πέρα από τις εξαγγελίες, τα συγκεκριμένα μέτρα που προβλέπει. Τρίτον, αυτά που δεν κάνει, τα ζητήματα που αφήνει απέξω. Τέταρτον, η πραγματικότητα στην οποία θα εφαρμοστεί. Ένα σημείο ιδιαίτερα κρίσιμο: στον πρόσφατο νόμο για τα ναρκωτικά, έναν νόμο με πολλά θετικά, το κρίσιμο δεν ήταν οι αδυναμίες ή οι υστερήσεις του, αλλά ότι με τις δεδομένες συνθήκες (συρρίκνωση κονδυλίων, κατάρρευση των δομών ψυχικής υγείας και εν γένει των δομών πρόνοιας, συνωστισμός στις φυλακές) οι θετικές διατάξεις του θα μείνουν γράμμα κενό.

Και στα τέσσερα παραπάνω πεδία, ο νόμος και η κυβέρνηση παίρνουν πολύ κακό βαθμό. Θα εξηγήσω αμέσως το γιατί.

α) Η συνολική κατεύθυνση του νόμου. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ο νέος Μπουρντιέ, αλλά προσεκτικός αναγνώστης της αιτιολογικής έκθεσης για να αντιληφθεί την απουσία οράματος, μιας συνεκτικής κατεύθυνσης. Ετερόκλητες διατάξεις, πασπαλισμένες με τις γνωστές αβλαβείς γενικότητες («αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητας» των νέων, «ένα σχολείο φιλικό προς τον μαθητή και ευχάριστο» κλπ. κλπ.), αοριστολογίες («θα πρέπει, βέβαια, να τονισθεί, ότι θα ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες) μαζί με κάμποσες αντιδραστικούρες -- δεν ξέρω πώς αλλιώς να χαρακτηρίσω αποφάνσεις όπως: «Δεν είναι παιδαγωγικώς και ηθικώς αποδεκτό να επιβραβεύεται μέσα στο σχολείο η οκνηρία» (προφανώς, εικονογραφείται εδώ η αντίληψη του «ευχάριστου» σχολείου που λέγαμε παραπάνω…).

β) Τα συγκεκριμένα μέτρα. Συνοψίζοντας το πολυσέλιδο νομοθέτημα με λίγες λέξεις: Εξετάσεις, Εξετάσεις, Εξετάσεις. Αυτή είναι η βασική αντίληψη του συντάκτη: περισσότερες και αυστηρότερες εξετάσεις. Και είναι απολύτως βέβαιο, με βάση όλη την προγενέστερη εμπειρία, ότι η αντίληψη αυτή οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη αποστέωση και απαξίωση του λυκείου, στην ενίσχυση των πάσης φύσεως φροντιστηρίων, σε απώλεια του όποιου αυτόνομου ρόλου του, στον ακόμα εντονότερο ετεροπροσδιορισμό του και πρόσδεση στις εισαγωγικές για τα ΑΕΙ -- κι ας λέει η αιτιολογική έκθεση ότι θέλει να «προσδώσει παιδευτική αυτονομία» στο λύκειο!

γ) Τι δεν κάνει. Αρκεί μια ματιά στα μαθήματα για να αντιληφθούμε πόσο από το «νέο λύκειο» απουσιάζουν οι ανάγκες της κοινωνίας του 21ου αιώνα. Φυσικά, είναι μια μεγάλη συζήτηση ποιες είναι αυτές οι ανάγκες, ποιος τις καθορίζει, ποιους εξυπηρετούν κ.ο.κ. Ωστόσο, με όποιο κριτήριο και αν καθορίσουμε αυτές τις ανάγκες, είναι σαφές ότι οι δύο ώρες ξένης γλώσσας, οι δύο (προαιρετικές) ώρες πληροφορικής και η μία ή δύο ώρες «ερευνητικής εργασίας», σε σύνολο 35 ωρών απεικονίζουν μια αντίληψη μακριά από τις υπαρκτές πραγματικότητες: τόσο της ανοιχτής γνώσης και της πληροφορίας (κατά τη γνώμη μου, και τις ανάγκες της αγοράς!), όσο και μιας κοινωνίας σε βαθιά κρίση.

δ) Η πραγματικότητα στην οποία θα λειτουργήσει αυτό το «αναδιαρθρωμένο λύκειο» είναι συντριπτική, σε δύο μέτωπα. Το πρώτο είναι τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί: με εκπαιδευτικούς κακοπληρωμένους, απαξιωμένους και συκοφαντημένους, με κενά στα σχολεία, με ισοπεδωμένα κονδύλια, ο κλοιός είναι ασφυκτικός. Θα σταθώ σε ένα μόνο σημείο: εν μια νυκτί, πάνω από 2.000 εκπαιδευτικοί τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, καθώς καταργήθηκαν οι ειδικότητές τους, 46 συνολικά, στα ΕΠΑΛ (μηχανοτεχνίτες, βρεφονηπιοκόμοι, νοσηλευτές, κομμωτικής, ιατροί, γραφικών τεχνών κ.ά.). Πέραν του ότι η απόφαση είναι αντισυνταγματική, αυθαίρετη, ανάλγητη, παιδαγωγικά είναι σκανδαλώδης: οι 46 αυτές ειδικότητες δεν καταργήθηκαν με κανένα παιδαγωγικό ή άλλο εκπαιδευτικό κριτήριο, απλώς επειδή έπρεπε να βρεθούν 2.000 άνθρωποι να καταργηθούν, και οι θέσεις τους και αυτοί οι ίδιοι, σύμφωνα με τις τροϊκανές επιταγές (ταυτόχρονα οι ειδικότητες αυτές, «μη απορροφήσιμες από την αγορά», κατά το Υπουργείο, παρέχονται από αντίστοιχα ιδιωτικά κέντρα…

Το δεύτερο επίπεδο, συνολικότερο και συντριπτικότερο, είναι της κοινωνίας, μιας κοινωνίας σε βαθιά κρίση, οικονομική και βιοτική. Αν σε παλιότερες εποχές ο πολλαπλασιασμός και η σκλήρυνση των εξετάσεων σήμαινε, κυρίως, όσα είπαμε παραπάνω (αποστέωση του λυκείου, ενίσχυση των φροντιστηρίων) στη σημερινή συγκυρία θα σημάνει και κάτι ακόμα, πολύ σημαντικό: την αύξηση των μαθητών που εγκαταλείπουν το λύκειο. Το 1999, η «μεταρρύθμιση Αρσένη», σε ριζικά διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, σήμανε πολλαπλασιασμό της μαθητικής διαρροής· σήμερα που όλο το βιοτικό-κοινωνικό πλέγμα ευνοεί ούτως ή άλλως τη διαρροή, ο νόμος θα της δώσει μια γενναία ώθηση.

Η κυβέρνηση, αντί να αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση ως ένα μοχλό υπέρβασης της κρίσης, έστω με τα δικά της αξιακά και ιδεολογικά μέτρα, τη βυθίζει στην πιο βαθιά στην κρίση, τη χρησιμοποιεί για ευτελείς επικοινωνιακούς λόγους συσπείρωσης του δεξιού ακροατηρίου. Θυμίζω, απλώς, τις αποστροφές Σαμαρά, προς τον μητροπολίτη Άνθιμο, στη ΔΕΘ, εναντίον εκείνων «που προσπαθούσαν να ξαναγράψουν τη σχολική ιστορία μας με απίστευτες στρεβλώσεις» και τους «ενοχλεί η «θρησκευτική παράδοση της Ορθοδοξίας» (βλ. σχετικά, Κωστής Παπαϊωάννου, Δημήτρης Χριστόπουλος, «Μια εκπαιδευτική τερατογένεση», Η εφημερίδα των συντακτών, 12.9.2013 http://www.efsyn.gr/?p=110677). Σταματάω εδώ, με ένα τελικό σχόλιο· αντιγράφω: «Δυστυχώς, την ιδέα της δημοκρατικής εκπαίδευσης που καταπολεμά τις κοινωνικές ανισότητες κάθε μορφής έχει αντικαταστήσει σταθερά και συστηματικά η ιδέα της αριστείας. Παρακολουθούμε την αναβίωση, από τα σκονισμένα ντουλάπια του 19ου αιώνα, της ξεπερασμένης ιδεολογίας του κοινωνικού δαρβινισμού, στην οποία προσχωρούν πρόθυμα θύματα οι γονείς ανυποψίαστων δωδεκάχρονων παιδιών, με συνεχή φροντιστήρια και όλο και πιο δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος. […] Σε αυτή τη "φυσική επιλογή" [με τον πολλαπλασιασμό των εξετάσεων και των αναγκαίων φροντιστηρίων] επιβιώνουν οι πλουσιότεροι και όχι οι "άριστοι"». Διαπίστωση που με τρομάζει, όχι μόνο λόγω της ευθυβολίας της, αλλά και επειδή δεν την άκουσα από εακίτες ή συσπειρωσάδες, μαζί με το σύνθημα «Όχι παιδεία για λίγους κι εκλεκτούς, αγώνας ενάντια στους ταξικούς φραγμούς»· τυ γράφει μια από τις εγκυρότερες ιστορικούς της ελληνικής εκπαίδευσης, που διακρίνεται μάλλον για τη νηφαλιότητα παρά την ακρότητά της (Χριστίνα Κουλούρη, «Η παιδεία σε καθεστώς "έκτακτης ανάγκης"», περ. Χρόνος: http://www.chronosmag.eu/index.php/l-pe-s-ths-g.html).

***

Με όλα αυτά, και πολλά ακόμα, κατά νου, δεν χρειάζεται νομίζω να εξηγήσω γιατί δεν μπορούμε παρά να υποστηρίζουμε ολόθερμα την απεργία των καθηγητών που ξεκινάει αύριο. Αν ο πρώτος λόγος είναι η υπεράσπιση αυτού καθαυτού του δικαιώματος στην απεργία (που καταπατήθηκε με την πολιτική επιστράτευση του καλοκαιριού) και ο δεύτερος είναι ότι οι καθηγητές έχουν όλο το δίκιο με το μέρος τους (για τα μισθολογικά, τη διαθεσιμότητα, τις αυθαίρετες μεταθέσεις, το σχολείο συνολικά) ο τρίτος, και πολύ σοβαρός, είναι ότι η απεργία τους --και εξ υποκειμένου και εξ αντικειμένου-- αφορά την κατεδάφιση της δημόσιας παιδείας, την απαξίωση του δημόσιου σχολείου, τη συρρίκνωσή του ως κοινωνικού αγαθού. Και αυτό αφορά και τους καθηγητές και τους γονείς και τους μαθητές και πολλούς άλλους· τον κόσμο όλο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL