"Σε μια εποχή που η δημοκρατία βάλλεται πολλαπλώς, που ο κοινοβουλευτισμός επιχειρείται από συγκεκριμένες πλευρές να υπονομευτεί και να καταδικαστεί, ενώ την ίδια στιγμή από άλλες φωνές υπερτονίζεται η ανεπάρκεια και ενίοτε η συμψηφιστική, προβληματική πρόσληψή του, είναι αναγκαίο να αναδείξουμε το βάθος και τη σημασία των δύο αυτών μεγεθών -της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού- να αποκαταστήσουμε με εφόδια την ιστορικότητα και την κριτική ματιά τη φήμη τους, να συμβάλουμε έμπρακτα στην καλλιέργεια μιας πολιτικής, πολιτιστικής κουλτούρας για τα κοινά" λέει η ιστορικός Νίκη Μαρωνίτη διαγράφοντας με σαφήνεια τον ρόλο του ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία στην ιδιαίτερα ανήσυχη περίοδο που διανύουμε.
Έχοντας μόλις πριν από μερικές ημέρες συμπληρώσει ένα χρόνο στο τιμόνι του ιδρύματος ως γενική γραμματέας του, η αν. καθηγήτρια Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο μιλάει για τη λειτουργία και τη συμβολή του στη δημόσια σφαίρα, εξηγεί τους κατευθυντήριους άξονες των δράσεων και των παρεμβάσεων που το εκτίναξαν δυναμικά στην καρδιά της συζήτησης ζητημάτων αιχμής για την εποχή μας, τον πολιτισμό και τη δημοκρατία.
* Πώς ήταν αυτός ο χρόνος που βρίσκεστε στο τιμόνι του ιδρύματος; Τι βρήκατε και πού στρέψατε τις προτεραιότητες σας;
Ήταν ένας χρόνος εξαιρετικά πυκνός, γεμάτος από δράσεις, με πολλή διοικητική και παράλληλα δημιουργική δουλειά. Ένας χρόνος απαραίτητος αφενός για να εξοικειωθώ με το ίδρυμα, την ιστορία, τις παραδόσεις, με τον τρόπο λειτουργίας του στην καθημερινότητα, με τις αδράνειές του, αφετέρου να μπορώ πλέον με αυτήν την πολύ βασική γνώση να συμβάλω κι εγώ στον σχεδιασμό μιας προοπτικής και ενός αναπτύγματος που έχει δρομολογηθεί δυναμικά τα τελευταία τρία χρόνια.
Ήταν λοιπόν ένας εξαιρετικά χρήσιμος χρόνος, ένας χρόνος ευθύνης και συνεχούς πρόκλησης. Ευτυχώς δεν υπήρξε μοναχικός, καθώς είχα στη διάθεσή μου τη συμβολή και την αρωγή του επικεφαλής του ιδρύματος, δηλαδή του πρόεδρου της Βουλής -που είναι και πρόεδρος του θεσμού- του γενικού γραμματέα, της Εκτελεστικής Επιτροπής, της Επιστημονικής Επιτροπής και βεβαίως τη συμμετοχή του ίδιου δυναμικού του ιδρύματος. Πρόκειται επομένως για μια εμπειρία, συμμετοχική και συντροφική.
Βρήκα ως παρακαταθήκη πολλά και καλά πράγματα, βρήκα όμως και εκκρεμότητες και ελλείψεις. Έμοιαζε αναγκαίος, με άλλα λόγια, ένας γενικού χαρακτήρα εκσυγχρονισμός και εξορθολογισμός. Οι προτεραιότητες τέθηκαν με βάση αυτά τα δυο αιτούμενα: πώς κανείς ανταποκρίνεται στο κλείσιμο των εκκρεμοτήτων, στην κάλυψη ελλείψεων και απουσιών, πώς αναδιαμορφώνει τομείς που θέλανε λίγη περισσότερη πλαισίωση και φροντίδα, όπως ήταν η οργάνωση και λειτουργία στο εσωτερικό του ίδιου του θεσμού και πώς μπορεί, παράλληλα, να σκεφτεί ακριβώς μία προοπτική, μια περαιτέρω ανάπτυξη του ιδρύματος.
Αυτό το ανάπτυγμα είχε εξάλλου άμεση σχέση και με την ευρύτερη στόχευση της Βουλής, την εξωστρέφεια και την απεύθυνση στην κοινωνία και μέσα από δράσεις πολιτιστικές, επιστημονικές, κοινωνικές. Παραδείγματος χάριν, πώς ανοίγεται κανείς σε περισσότερα γνωστικά αντικείμενα, σε μεγαλύτερο γεωγραφικό πλάτος, πώς κατεβαίνει και πώς διαχέεται το έργο του στην κοινωνία, πώς συνομιλεί με άλλες δημόσιες πολιτισμικές πολιτικές, δεδομένου ότι όχι απλώς δεν επιθυμεί να λειτουργεί ως ένα αυτοαναφορικό ίδρυμα, αλλά αντιθέτως στοχεύει ακριβώς στη μεγαλύτερη δυνατή ποιοτική εξωστρέφεια.
* Περάσατε από μια αυτοαναφορικότητα του ιδρύματος σε μια επιτάχυνση των δραστηριοτήτων του;
Όχι, θα έλεγα ότι συμβάλαμε, τολμήσαμε μια σειρά από βήματα, προκειμένου το ίδρυμα να περιορίσει τον όποιο βαθμό αυτοαναφορικότητας διέθετε και να γίνει γνωστό στον κόσμο μέσα από την ποικίλη, ανοικτή και «ανήσυχη» δραστηριότητά του. Δεν απουσίαζαν προφανώς οι δράσεις στο παρελθόν, αλλά αυτές δεν προβάλλονταν επαρκώς, δεν συνδυάζονταν μεταξύ τους και ιδίως δεν αντιστοιχίζονταν με τον φορέα υλοποίησής τους.
Το σύνολο του ιδρύματος ως ένα σπονδυλωτό σώμα δεν ήταν ιδιαίτερα αναγνωρίσιμο και «προσιτό». Άρα βασική στόχευση ήταν να απαντήσουμε σε αυτή την πρόσκληση / πρόκληση και να προβάλουμε την ταυτότητα του ιδρύματος ως πολιτιστικού φορέα που αντλώντας έμπνευση από τους καταστατικούς του στόχους -τη διάδοση των αρχών του κοινοβουλευτισμού και της δημοκρατίας- καλλιεργεί και ευνοεί τον διάλογο πολιτικής και πολιτισμού.
* Εκτός από το επικοινωνιακό κομμάτι, εντάχθηκαν και στοχεύσεις κοινωνικοπολιτικής κατεύθυνσης;
Όχι ακριβώς, μπήκαν στρατηγικές στοχεύσεις. Η ανάγκη να αναπτυχθούν συνεργασίες, συνέργειες για να πραγματοποιηθούν εκθέσεις, εκδηλώσεις, να δρομολογηθούν παλιές και νέες εκδόσεις, να εκπονηθούν έρευνες, να σχεδιαστούν εκπαιδευτικά προγράμματα, να συντονιστούν δράσεις γύρω από εμβληματικές θεματικές, οι οποίες παραμένουν ανοικτές, έτοιμες να δεχθούν γόνιμες συμπληρώσεις.
Όλες οι δράσεις μας κινούνται γύρω από -και φωτίζουν κάθε φορά- ένα εμβληματικό θέμα, τόσο στην ιστορικότητά του όσο και στο επίμαχο παρόν του. Επομένως νομίζω ότι αυτό που περισσότερο ανέδειξε το ίδρυμα προς τα έξω δεν είναι μόνο η πολλαπλότητα των δράσεων, είναι η σύνδεση μεταξύ τους και η δυνατότητα αυτές οι δράσεις να νοηματοδοτούν και να υποστηρίζουν ένα συνολικό πολιτιστικό / πολιτικό εγχείρημα.
Να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία και τον κοινοβουλευτισμό
* Ποιος οφείλει να είναι ο ρόλος του συγκεκριμένου ιδρύματος την περίοδο που διανύουμε;
Ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός, καταστατικά, ακριβώς λόγω των ιδρυτικών σκοπών και της
οργανικής σύνδεσής του με τη Βουλή. Ρόλος που καθίσταται συγκυριακά, σε μια εποχή πολλαπλής κρίσης, πιο απαιτητικός, πιο αναγκαίος. Δηλαδή σε μια εποχή που η δημοκρατία βάλλεται πολλαπλώς, που ο κοινοβουλευτισμός επιχειρείται από συγκεκριμένες πλευρές να υπονομευτεί και να καταδικαστεί, ενώ την ίδια στιγμή από άλλες φωνές υπερτονίζεται η ανεπάρκεια και ενίοτε η συμψηφιστική, προβληματική πρόσληψή του, είναι, νομίζουμε, αναγκαίο ως ίδρυμα να αναδείξουμε το βάθος και τη σημασία των δύο αυτών μεγεθών -της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού-, να αποκαταστήσουμε, με εφόδια την ιστορικότητα και την κριτική ματιά, τη φήμη τους, να συμβάλουμε έμπρακτα στην καλλιέργεια μιας πολιτικής, πολιτιστικής κουλτούρας για τα κοινά.
* Πώς οριοθετείτε την εξωστρέφεια; Με ποιο σκεπτικό οργανώνονται οι εκθέσεις σας; Ας πούμε γιατί τώρα η έκθεση για τον Πλουμπίδη, γιατί τώρα η έκθεση για τα κινήματα ειρήνης της δεκαετίας του 1980;
Η εξωστρέφεια έχει μια σειρά από νοήματα, από περιεχόμενα. Εγώ την αντιλαμβάνομαι καταρχήν ως ένα άνοιγμα σε περισσότερα γνωστικά πεδία απ' αυτά της Ιστορίας ή των πολιτικών επιστημών, που κατά κύριο λόγο στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του ιδρύματος κυριαρχούσαν.
Διάσταση της εξωστρέφειας που αποτυπώνεται με τον πρόσφατο εμπλουτισμό της με πεδία όπως αυτά της συγκριτικής φιλολογίας, της κριτικής της λογοτεχνίας, των σπουδών φύλου, της αρχιτεκτονικής, καθώς και με την ενίσχυση της Ιστορίας και της πολιτικής θεωρίας. Επομένως η εξωστρέφεια πραγματοποιείται με το άνοιγμα σε περισσότερα γνωστικά πεδία και παράλληλα στο εσωτερικό των πεδίων, σε θεματικές που μπορεί να θεωρούνται πιο τολμηρές, σχετικά «έκκεντρες» ως προς την ταυτότητα του ιδρύματος.
Τόσο η έκθεση για τον φεμινισμό της μεταπολίτευσης όσο και αυτή για τα κινήματα ειρήνης στη δεκαετία του '80, είτε άμεσα είτε έμμεσα στον ίδιο ορίζοντα και σε ομόλογη πολιτική στρατηγική φιλοξενούνται. Την ίδια στιγμή η εκπόνηση ενός ιστορικού λεξικού κοινοβουλευτικών κομμάτων, η έκθεση που ετοιμάζουμε για το φθινόπωρο του 2019 με κεντρικό θέμα την ιστορία του ελληνικού κοινοβουλευτισμού, καθώς και η ψηφιακή έκθεση που θα αφορά τη δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα, εμπίπτουν καθαρά στους στόχους του ιδρύματος.
* Η εξωστρέφεια έχει φέρει αποτελέσματα; Ο κόσμος σας έχει πλησιάσει;
Στις προσπάθειες που κάναμε να πλησιάσουμε το ευρύτερο κοινό φάνηκε ότι υπήρχε θερμή ανταπόκριση. Το πιστοποιούν η υποδοχή των εκθέσεών μας στην Αθήνα και ιδίως το ενδιαφέρον για μεταφορά τους στην περιφέρεια, η αύξηση των συνεργειών σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο, η ζήτηση των εκδόσεών μας και ειδικότερα τα ολοένα αυξανόμενα αιτήματα για δωρεά βιβλίων μας σε βιβλιοθήκες σχολείων και συλλόγων, η ενίσχυση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορούν απομακρυσμένα σχολεία, σχολεία δεύτερης ευκαιρίας και ΕΠΑΛ, η ζεστή παρουσία του κόσμου στις τακτικές εκδηλώσεις μας.
* Το ταμείο σας είναι εύρωστο;
Πορευόμαστε όπως ορίζει ο υπάρχων οργανισμός του φορέα, με οικονομική βάση ιδίως την τακτική ετήσια επιχορήγηση από τη Βουλή (ύψους 650.000 περίπου τον χρόνο) η οποία έχει να κάνει με μισθούς, ασφαλιστικές εισφορές, φόρους, πάγια έξοδα συντήρησης, υποστήριξη δράσεων κ.λπ. Κάθε έτος εξάλλου ο απολογισμός του έτους που παρήλθε και ο προϋπολογισμός του επόμενου ανεβαίνει στη Διαφάνεια, καθώς και τα όποια έσοδα από την κίνηση των εκδόσεών μας.
Η σχέση ΜΜΕ και πολιτικής
* Με την επόμενη δράση σας, το συνέδριο "Ενημέρωση και Δημοκρατία", που οργανώνετε από την Πέμπτη έως το Σάββατο στο Μέγαρο Μουσικής, μπαίνετε σε μια ακόμα διακεκαυμένη ζώνη των ημερών μας. Πώς το αποφασίσατε και τι επιδιώκετε;
Το συνέδριο έρχεται ως συνέχεια των δύο προηγούμενων συνεδρίων που σχετίζονταν το 2016 με την κοινωνική και πολιτική εκπροσώπηση και τις προκλήσεις της δημοκρατίας στον 21ο αιώνα και το 2017 με την πολυδιάστατη σχέση τέχνης και δημοκρατίας. Το φετινό συνέδριο είναι πράγματι στην αιχμή της επικαιρότητας και αφορά ένα εμβληματικό ζήτημα που εμπίπτει στη διαλεκτική σχέση της πολιτικής με τον πολιτισμό.
Για ένα τόσο «καυτό» -επιτρέψτε μου τον όρο- και εμβληματικό ζήτημα θέλουμε να σχεδιάσουμε έναν διάλογο νηφάλιο, πολυφωνικό, που θα φιλοξενήσει στις συνεδρίες του επιστήμονες, ερευνητές και ανθρώπους των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, της μάχιμης δημοσιογραφίας.
Η πρώτη προϋπόθεση λοιπόν είναι ότι δεν μιλάμε μόνο θεωρητικά, αλλά θα μιλήσουμε και για την πράξη. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι να βάλουμε τα ερωτήματα στο τραπέζι, να αναδείξουμε τη συνθετότητά τους, να τολμήσουμε έναν διάλογο με άξονα τη σχέση Τύπου και πολιτικής λειτουργίας, τα όρια της κριτικής και της λογοκρισίας στα ΜΜΕ, τη σημασία των νέων μέσων ενημέρωσης, τη δυναμική τους εμβέλεια, τον ρόλο της ιδεολογίας και της προπαγάνδας κ.λπ. Θέτουμε στο τραπέζι τα ερωτήματα που προβληματοποιούν το πολυπρισματικό αυτό θέμα και ανοίγουμε αυτόν τον διάλογο στην κοινωνία.
* Διοργανώνετε πλέον πλήθος εκθέσεων και εκδηλώσεων. Το ίδρυμα είναι παρόν στη δημόσια σφαίρα. Ωστόσο υπάρχει μία κριτική, δειλή ακόμα, ότι περιορίζεστε στον ρόλο μιας γκαλερί.
Θα απαντούσα ότι είναι επιπόλαιη και άδικη. Οι δράσεις μας είναι ποικίλες και προϋποθέτουν έρευνα, τεκμηρίωση, προετοιμασία, στρατηγική υλοποίησης, δηλαδή τουλάχιστον ένα οκτάμηνο εντατικής, συλλογικής δουλειάς. Οι εκθέσεις μας δεν σταματούν στα εγκαίνιά τους, αλλά πλαισιώνονται από εκδηλώσεις, εμπνέουν βιωματικά προγράμματα και ξεναγήσεις, φιλοξενούν εκδηλώσεις, οι οποίες συχνά καταλήγουν σε ομόλογες εκδόσεις.
Αν κάποιος πει ότι είμαστε γκαλερί, σημαίνει ότι δεν γνωρίζει, δεν έχει ακούσει, κι εκεί ενδεχομένως χρειάζεται περισσότερη δουλειά στο επίπεδο της δημοσιότητας, ότι μέσα στο 2018 βγάλαμε 13 βιβλία, διοργανώσαμε 14 εκδηλώσεις, εκπονήσαμε εκπαιδευτικά προγράμματα με πολύ μεγάλη επισκεψιμότητα, συμβάλαμε στη σταδιακή συγκρότηση ερευνητικών μελετών, μετείχαμε σε αρκετές μεγάλες διοργανώσεις. Υπάρχει μια παραγωγή σε όλους τους τομείς που αγκαλιάζουμε, μακάρι να αγκαλιάσουμε κι άλλους.
* Στο ίδρυμα ανήκει και το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης στον Γράμμο, σε μια εμβληματική για τη σύγχρονη Ιστορία περιοχή, το οποίο η αλήθεια είναι ότι δεν πολυακούγεται. Στον βωμό της εθνικής συμφιλίωσης ποια πολιτική ακολουθείτε;
Το πάρκο πράγματι δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, παρ' όλο που είναι αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας του ιδρύματος. Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν γίνονται δράσεις. Γίνονται, και μάλιστα σημαντικές, καθώς και πολλή δουλειά στο επίπεδο των ξεναγήσεων. Αυτό που λείπει είναι μια συστηματική πλαισίωση των δράσεων, τωρινών και μελλοντικών, και μια πολιτική προβολής του πάρκου. Είναι πολύ δύσκολο να κινητοποιήσει κανείς κόσμο σε ένα σχετικά απομακρυσμένο μέρος, εξαιρετικά όμορφο και πάρα πολύ σημαντικό όχι μόνο από ιστορικής πλευράς, αλλά και από άποψη φυσικού κάλλους, οικολογικού / περιβαλλοντολογικού κεφαλαίου.
Η συμφιλίωση αποτελεί ιδρυτική επιδίωξη του ΠΕΣ, όπως φανερώνει και ο τίτλος του. Η συμφιλίωση όμως δεν συνεπάγεται τη λήθη των δύσκολων ή τραυματικών στιγμών της Ιστορίας, μήτε βέβαια την αποσιώπησή τους. Επιτυγχάνεται μέσα από την κατανόηση αυτών των περιόδων, μακριά από εύκολες καταδίκες η ωραιοποιήσεις, μέσα από την κριτική προσέγγιση του παρελθόντος και παρόντος, εντέλει δηλαδή ως αφετηρία ενός γόνιμου αναστοχασμού (ιστορικού, κοινωνικού, πολιτικού) και διαλόγου μεταξύ ειδικών και πολιτών: αυτός είναι ο βασικός στόχος του ΠΕΣ.
Εξάλλου η Ιστορία είναι σύνθεση και η σύνθεση έχει δυσκολίες, αλλά αυτή είναι και η γοητεία της. Δεν απαντάει “ναι” ή “όχι”, δεν προσδιορίζεται από αποκλειστικές ή μονοδιάστατες βεβαιότητες, αλλά θέτει ερωτήματα, τα οποία μένουν ανοιχτά, και συνεχίζουν να ερευνώνται, και συνεχίζουν να δίνονται ενδεχομενικές απαντήσεις. Άρα για τη δημιουργία της σύνθεσης απαιτείται διάλογος ανοικτός, νηφάλιος, τεκμηριωμένος και το αιτούμενο της εθνικής συμφιλίωσης βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού του στοιχήματος.
Σύνθεση δε σημαίνει στρογγύλεμα
* Έχει έρθει η εποχή, είναι έτοιμη η κοινωνία να δεχτεί ένα τέτοιου είδους διάλογο για έναν τόπο όπου έχει χυθεί τόσο αίμα, για μια περίοδο που έχει βαφτεί με αίμα;
Η κοινωνία στην πλειονότητά της μπορεί να δεχτεί έναν τέτοιο διάλογο. Η υποδοχή του κοινού στο έργο που προσφέρεται στο πάρκο, όπως μας μεταφέρει και όπως είδαμε ο επιστημονικός υπεύθυνος, είναι μια κατά κανόνα θερμή υποδοχή και όχι εμπαθής, που εισπράττει τις γνώσεις και την πλαισίωση με αφορμή ποικίλης υφής τεκμήρια και είναι ανοιχτή στον διάλογο. Οι τραυματισμένες, διαιρεμένες μνήμες προφανώς είναι πολύ δύσκολο να εξαλειφθούν, όμως το σημαντικό είναι να γίνει κατανοητό ότι η Ιστορία δεν ταυτίζεται ως λειτουργία με η μνήμη, ότι οι μνήμη είναι ένα από τα υλικά που συνθέτουν, ποιούν μεταξύ άλλων, τις ιστορικές ερμηνείες. Έργο του ιστορικού είναι να κάνει τη σύνθεση. Σύνθεση δεν σημαίνει ούτε συμψηφισμό ούτε στρογγύλεμα.
* Ωστόσο υπάρχει μια ανοιχτή συζήτηση στην ιστορική κοινότητα για τον τρόπο με τον οποίο αφηγούμαστε την Ιστορία, αν στρογγυλοποιούμε την αφήγηση της Ιστορίας προκειμένου να πετύχουμε την εθνική συμφιλίωση. Ως ιστορικός πώς τοποθετείστε;
Ένα πολύ μεγάλο στοίχημα της επιστημονικής Ιστορίας είναι πως αυτή συνομιλεί με τη δημοφιλέστερη δημόσια Ιστορία. Το στρογγύλεμα δεν νομίζω ότι γίνεται κυρίως από τους επαγγελματίες ιστορικούς. Γίνεται -και είναι λογικό που γίνεται- στη λεγόμενη δημόσια σφαίρα. Από την άλλη για αρκετά χρόνια, ευτυχώς έσπασε αυτή η πρακτική, οι ιστορικοί, έως ένα βαθμό, όλη αυτή τη συναισθηματικά φορτισμένη συζήτηση που διεξαγόταν στη δημόσια Ιστορία την άφηναν έξω από το δικό τους έργο, έξω από τα αμφιθέατρα, έξω από τα ερευνητικά τους κέντρα, έξω από τις συζητήσεις στις οποίες κατά κανόνα συμμετείχαν.
Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχουμε σαφή διαφοροποίηση. Έχουμε προγράμματα πια δημόσιας Ιστορίας, σε μεταπτυχιακό έχουμε ευρύτατες συζητήσεις γόνιμες, έχουμε προβληματοποιήσει τη σχέση αυτή.
Θα έλεγα λοιπόν ότι τα "αρνητικά" της δημόσιας Ιστορίας είναι τα στρογγυλέματα, η εμπάθεια, οι στερεοτυπικές εμμονές -γιατί προφανώς είναι άλλου τύπου ο διάλογος και για άλλους λόγους
που γίνεται σε ένα blog και με άλλους όρους γίνεται σε ένα συνέδριο, δεν θα μπορούσε να πει κανείς ότι θα 'πρεπε να είναι το ίδιο. Από εκεί και πέρα σε ενδιαφέρει να γνωρίζεις ως ιστορικός, πρέπει να είσαι σε εγρήγορση σε σχέση μ' αυτό που ακούγεται. Να αναγνωρίζες με άλλα λόγια τις πολλαπλές χρήσεις της Ιστορίας και να τις συζητάς κριτικά. Έχει μεγάλη σημασία να ξέρει κανείς πως απευθύνεται αναλόγως με το κοινό που έχει, και δε μιλώ καθόλου με μια ελιτιστική λογική. Θεωρώ ότι η δημοκρατία ή ο εκδημοκρατισμός με την ιστορία πάνε χέρι με χέρι.
* Η εμπειρία από τις εκδηλώσεις που σχετίζονται με την Ιστορία τι σας έχει δείξει;
Η ανταπόκριση του κοινού, το γεγονός ότι βιβλία με ιστορικά θέματα πουλιούνται περισσότερο, δείχνει ότι η κοινωνία πράγματι θέλει να μάθει, θέλει να ακούσει. Δεν ξέρω βέβαια πόσο διατεθειμένη είναι απέναντι στις αλλαγές και τις ειρωνικές προκλήσεις της Ιστορίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο τρόπος με τον οποίο κάνει κανείς αυτή τη συζήτηση πρέπει να είναι υποχωρητικός, έξω από τα πιστεύω του και τη μέθοδό του. Σημαίνει ότι είμαι έτοιμος να μιλήσω για το παρελθόν χωρίς να κλείσω τη συζήτηση για το παρελθόν. Αυτό το σημείο θέλει παραπάνω καλλιέργεια.
Να θέτουμε ερωτήματα, όχι έτοιμες απαντήσεις
* Αυτό σχετίζεται με τη διείσδυση του ακροδεξιού αφηγήματος σε όλο και μεγαλύτερα κομμάτια της κοινωνίας;
Ναι, γιατί εδώ πλέον μιλάμε κατεξοχήν για τις ιδεολογικές και πολιτικές χρήσεις της Ιστορίας, όπως σωστά επισήμανε πρόδρομα ο Φ. Ηλιού. Το Διαδίκτυο προφανώς είναι ένας χώρος που ευνοεί αυτές τις πολλαπλές χρήσεις - και όχι πάντοτε τόσο φανερά, αλλά και υπόγεια. Εκεί πάλι ο τρόπος για να ασκήσεις ένα κριτικό πνεύμα απέναντι σ' αυτού του τύπου τις φωνές, τις φωνές ανελευθερίας, τις μονοδιάστατες, τις μονολιθικές, τις ξενοφοβικές, τις αυταρχικές, είναι να αναδείξεις τη συνθετότητα των ιστορικών προβλημάτων, διαδικασιών και φαινομένων και όχι να περιοριστείς στην «αυτονόητη» καταδίκη τους. Ο δικός μας στόχος είναι να θέτουμε ερωτήματα, να δίνουμε ερεθίσματα και όχι έτοιμες απαντήσεις.
* Σε δύο χρόνια συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Πώς θα συνεισφέρει το ίδρυμα στην επέτειο;
Θα συνεισφέρουμε με βάση το τρίπτυχο "Ιστορία, Αρχεία, Μνήμη". Στόχος μας είναι αφενός να εκδώσουμε μια σειρά εμβληματικών απομνημονευμάτων ή ιστοριογραφικών πονημάτων, επιμελημένων και πλαισιωμένων, με διευθυντή σειράς το μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής, συγγραφέα και δημοσιογράφο Παντελή Μπουκάλα.
Αφετέρου να εκπονήσουμε, σε συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, προγράμματα που είτε βασίζονται στην ανάδειξη αρχειακού υλικού (αυστριακά, οθωμανικά τεκμήρια, μελέτη προσώπων που μετείχαν στις εθνοσυνελεύσεις και στο Βουλευτικό) είτε καταγράφουν κατάλοιπα εμβληματικών τόπων μνήμης της Επανάστασης σε Αθήνα, Μεσολόγγι, Τρίπολη, Ναύπλιο, Ερμούπολη. Ο τρίτος άξονας περιλαμβάνει τη διοργάνωση ημερίδων και ενός συνεδρίου για τη σχέση της Επανάστασης με τη δημοκρατία.
* Θεωρείτε ότι πρέπει να αναδιατυπωθεί το αφήγημα της επανάστασης;
Θεωρώ ότι πρέπει να ξαναγίνει μια συζήτηση ή να τροφοδοτηθεί η συζήτηση που γίνεται για την Ελληνική Επανάσταση με τα ερωτήματα που έχουν μπει εδώ και χρόνια από την εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία, ειδική και γενική. Επίσης νομίζω ότι οφείλουμε να αποδεχτούμε πόσο σημαντικό είναι να ιδωθεί αυτή η επανάσταση όχι μόνο ως μείζον ελληνικό, αλλά και ως ευρωπαϊκό, διεθνές ιστορικό συμβάν.
* Να αποδομήσουμε και τους μύθους γύρω από την Επανάσταση;
Για να αποδομήσουμε τους μύθους, πρέπει να ξέρουμε πώς αυτοί έχουν δομηθεί. Αν δεν καταλάβουμε πώς δομούνται και για ποιο λόγο έχουν αυτή την εξαιρετική αντοχή μέσα στον χρόνο, δεν θα τους αποδομήσουμε, απλώς θα τους ξορκίσουμε ή θα τους καταδικάσουμε παροντικά. Επομένως να τους συζητήσουμε, γιατί και οι μύθοι είναι ύλη της Ιστορίας και όχι μόνο της ελληνικής, αλλά όλων των εθνικών ιστορικών. Έχει σημασία να δούμε και τη «δοσολογία» αυτών των μύθων και στερεοτύπων στην ιστορική ύλη και να αναστοχαστούμε.
* Η ιδιότητα της ιστορικού σας βοήθησε στο ίδρυμα;
Με βοήθησε πολύ. Κυρίως ως προς τη μέθοδο, την οποία καλοί δάσκαλοι μου καλλιέργησαν, με βασικό τον Γιώργο Δερτιλή, που είναι μια πολύ σημαντική μορφή. Δεν με βοήθησαν μόνο σε ένα επίπεδο γνώσεων που μπορεί να διαθέτει κανείς, αλλά κυρίως από άποψη μεθόδου και ματιάς. Ο τρόπος που αντιμετωπίζει κανείς το παρελθόν δεν είναι ως κατι κλεισμένο σε ένα ντουλάπι που το έχουμε είτε για να το θυμόμαστε είτε για να το ξεχνάμε είτε και για τα δύο. Αλλά είναι αποστειρωμένος. Αντίθετα, το παρελθόν αποτελεί συγκροτητική ύλη του παρόντος και της προοπτικής. Μ' αυτή την έννοια με βοήθησε πολύ η ιστορική προπαιδεία μου.
* Και το όνομα Δημήτρης Μαρωνίτης;
Προφανώς είναι πολλά πράγματα μαζί, είναι ένα δώρο, μία πυξίδα πορείας, αλλά και ένα “φορτίο”.
* Ο Βασίλης Καρύδης σας λείπει;
Όταν χάνονται τόσο κοντινοί και αγαπημένοι άνθρωποι, αισθάνεται κανείς μια δύστοκη μοναξιά.
