Κείμενο - φωτογραφίες:
ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Το 1121, ο Βέρβερος δάσκαλος και θεολόγος Ιμπν Τουμάρτ, έχοντας ενοποιήσει τη φυλή των Μασμούντα στον Άτλαντα και αναλάβει το αξίωμα του πνευματικού και στρατιωτικού ηγέτη του κινήματος των Αλμοαδών (από το αλ Μούβα ιντούν, δηλαδή «μονοθεϊστές») που ίδρυσε, δημιούργησε την αυτοκρατορία που θα ονομαστεί Χαλιφάτο των Αλμοαδών.
Νωρίτερα, τον 11ο αιώνα, Δυτικό Μαγκρέμπ και Ανδαλουσία, με Αλγέρι, Φεζ, Βαλένθια, Κόρδοβα, Σεβίλλη και Λισσαβώνα, αποτελούσαν επικράτεια της αυτοκρατορίας των Αλμοραβιδών, των αλ - Μουραμπατίν, δυναστείας επίσης βερβέρικης με πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας από το 1040 έως το 1062 την Αγμάτ, στο σημερινό Μαρόκο. Το 1062 η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε 30 χιλιόμετρα μακρύτερα, στο Μαρακές. Σύντομα έγινε εμπορικό και θρησκευτικό κέντρο, όμως τα κυριότερα κτήριά του ισοπεδώθηκαν όταν κατελήφθη το 1147 από τους Αλμοάδες για να ξαναχτιστεί επιβλητικότερο. Οι Αλμοάδες δημιούργησαν την περίφημη «Κόκκινη Πόλη» (την παλιά πόλη ή μεδίνα του Μαρακές) από το χρώμα των τειχών και των κτηρίων, περιβαλλόμενη από φοίνικες. Κέντρο της πόλης η οποία απετέλεσε την πρωτεύουσα των Αλμοαδών από το 1147 στην Μπαρμπαριά, όπως έμεινε γνωστή η επικράτεια των Βέρβερων στο Μαγκρέμπ -και ενώ πρωτεύουσά τους στην Ανδαλουσία ήταν η Σεβίλλη και για έναν χρόνο η Κόρδοβα- ήταν η Τζεμάα ελ Φνα.
Η μουσική ακούγεται σχεδόν ασταμάτητα στην κεντρική πλατεία του Μαρακές
Το Μαρακές έπεσε τον Σεπτέμβριο του 1269 μετά από πολιορκία, και με τη δολοφονία του Ιντρίς αλ Βατίκ από έναν σκλάβο κατελύθη το χαλιφάτο των Αλμοαδών για να το διαδεχθεί το βερβερικό σουλτανάτο των Μαρινιδών. Αυτό μετέφερε την πρωτεύουσα στην Φεζ, η οποία το 1170 ήταν με 200.000 πληθυσμό η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου, παραμένοντας πρωτεύουσα του Μαρόκου ώς το 1912, οπότε τη διαδέχθηκε το Ραμπάτ. Μαρακές, Φεζ και Ραμπάτ μαζί με την Μεκνές θα αποτελέσουν έτσι τις τέσσερεις «αυτοκρατορικές πόλεις» του Μαρόκου.
Γνώρισα το Μαρακές καλοκαίρι, φθινόπωρο και χειμώνα και η Τζεμάα Ελ Φνα ήταν πάντα το ίδιο γραφική. Η προέλευση του ονόματος δεν έχει επιβεβαιωθεί. Τζεμάα σημαίνει σύναξη. Άλλοι ερμηνεύουν το «φνα» ως «θάνατο» και άλλοι ως «αυλή», εξηγούμενη ως «σύναξη θανάτου», καθώς μεταφορικά θεωρείτο «άκρη του Κόσμου», είτε ως «σύναξη στην αυλή», πιθανότατα στην αυλή κάποιου τζαμιού εποχής Αλμοραβιδών που καταστράφηκε, είτε, το πιθανότερο, ως «σύναξη των νεκρών» καθώς στο μέσον του 11ου αιώνα ήταν τόπος δημόσιων εκτελέσεων.
Η πλατεία, από τις ξακουστότερες πλατείες ολόκληρης της αφρικανικής ηπείρου, περιβάλλεται από εμπορικά καταστήματα, καφέ, εστιατόρια, τράπεζες και τουριστικά είδη αποτελώντας σχεδόν όλο το 24ωρο πόλο έλξης τουριστών. Ολόγυρα βρίσκονται ξενοδοχεία, εστιατόρια, τράπεζες και αξιοθέατα, οι κυριότεροι δρόμοι όπως η Avenue Mohammed V και η Rue Bab Agnaou, η Place de Foucault, το τζαμί Κουτούμπια με τον ομώνυμο κήπο από όπου ξεκινούν οι άμαξες. Στα βόρεια βρίσκεται η είσοδος για το σουκ.
Η "εμπειρία" της Τζεμάα ελ Φνα παραμένει ανολοκλήρωτη χωρίς πρόχειρο φαγητό σε κάποιον από τους δεκάδες πάγκους της
Ιδιαίτερο χρώμα στην πλατεία δίνουν δεκάδες πωλητές φρέσκου πορτοκαλοχυμού, πρακτικοί οδοντίατροι που κάνουν εξαγωγές δοντιών, παραμυθάδες που διηγούνται ιστορίες, γητευτές φιδιών και Βέρβεροι που χορεύουν υπό τους ήχους τυμπάνων. Παραφωνία στην «παραμυθένια» ατμόσφαιρα αποτελούν οι επίμονοι μικροπωλητές. Το μυστικό είναι να μην πέσει το βλέμμα σου στο δικό τους. Θα σου φορτωθούν να αγοράσεις, να φωτογραφηθείς με ταλαιπωρημένες αλυσοδεμένες μαϊμούδες ή φίδια, να ποζάρουν για να τους φωτογραφίσεις και κατόπιν να ξεκινήσει το παζάρι καθώς χρεώνουν αρχικά σχεδόν στο δεκαπλάσιο από όσο θα κλείσει η τιμή. Κράχτες σε τραβούν να φας στα εστιατόριά τους. Η αγένεια της «αρπαχτής» σε αντίθεση με το ήρεμο πολιτισμένο περιβάλλον του σουκ παραδίπλα. Αυτό όμως δεν αλλοιώνει τη φαντασμαγορία. Παντού μυρίζεις αρώματα. Και ολόγυρα πουλάνε σουβενίρ, ρούχα, μπαχαρικά και ταζίν, το παραδοσιακό πήλινο σκεύος με το χαρακτηριστικό κωνικό καπάκι, που χρησιμοποιείται στη Βόρεια Αφρική για σιγοψήσιμο του φαγητού, συνήθως κρέατος με λαχανικά, ξηρούς καρπούς και μπαχαρικά ή για το ομώνυμο φαγητό με κρέας, δαμάσκηνα, τζίντζερ, κίμινο, μέντα, κανέλα, πάπρικα, κουρκουμά, καυτερή πιπεριά και την καυτερή χαρίσσα, που τρώγεται συνοδεία κουσκούς και αραβικής πίτας.
Το κακό είναι ότι όλοι σε πιέζουν να αγοράσεις. Βαριέμαι να λέω συνεχώς "no". Στο σουκ οι ποιότητες είναι καλύτερες και έχεις και τον χρόνο να διαλέξεις χωρίς τις πιεστικές προτροπές και το δήθεν «σκόντο» του πλανόδιου. Κάποτε είδα κάποια ντόπια να εμφανίζεται από το πουθενά, να αρπάζει το χέρι μιας τουρίστριας που χάζευε κάτι χορευτές και να αρχίζει να της ζωγραφίζει το χέρι. Μέχρι να συνέλθει από την έκπληξη η τουρίστρια, η Μαροκινή απαιτούσε με φωνές και αυστηρό ύφος να της πληρώσει τη χέννα.
Σταθερά, στις βόλτες μου στην πλατεία, βρίσκομαι να κάνω σλάλομ ανάμεσα σε δεκάδες πάγκους με φαγητό δρόμου, κεμπάπ, κρέατα, ψάρια. Εδώ απέκτησα ταλέντο "παπαράτσι". Αλίμονο αν σε δουν ντόπιοι να φωτογραφίζεις καρέ με τους ίδιους μέσα. Θα σου ζητούν επιτακτικά να τους πληρώσεις. Θέαμα είναι και οι τουρίστες που τραβούν φωτογραφίες από μπαλκόνια καφέ και εστιατορίων τρώγοντας ταζίν. Εκεί όπου καταλήγω και εγώ συνήθως να πιω τσάι μέντας. Όλοι εδώ όταν λένε «τσάι», εννοούν «μέντα».
