Του Λέανδρου Πολενάκη
Κατέθετα στο προηγούμενο σημείωμα τις εντυπώσεις μου από το διεθνές Θεατρικό Συνέδριο / Φεστιβάλ Πράγας 2018 και συνεχίζω σήμερα. Έλεγα ότι κοινό σημείο, συνισταμένη όλων των παραστάσεων που παρακολουθήσαμε ήταν η προσπάθεια επαναπροσέγγισης, μέσω του θεάτρου, της ευρωπαϊκής ιδέας και επανάκτησης του ευρωπαϊκού προσώπου της χώρας μετά τις ιστορικές της περιπέτειες. Ή σαν να πέφτουν τίτλοι τέλους στην περίοδο του “Θεάτρου του Παραλόγου” που κυριαρχούσε ως πρόσφατα στη χώρα, με πολύ σπουδαίους εκπροσώπους, όπως ο Χάβελ, ο Χόχουτ, ο Κούντερα. Και να αναζητείται ο δρόμος προς έναν δυτικότροπο θεατρικό “Ορθό Λόγο”. Με κύριο μέσο τους πολύ καλά εκπαιδευμένους ηθοποιούς.
Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι το ιδιότυπο ανατολικό “παράλογο” εκπορευόταν κυρίως από ένα αίσθημα ιστορικής κόπωσης των λαών, αλλά και από την ανάγκη υπέρβασης της λογοκρισίας που επέβαλλαν τα αυταρχικά καθεστώτα. Η ανάγκη αυτή σήμερα δεν υφίσταται πλέον, με αποτέλεσμα το θεατρικό ιδεολογικό κενό που επιχειρείται να καλυφθεί με τη μαζική προσφυγή στα “Φώτα” της Δύσης. Κατά την άποψή μου, το αντίθετο του “Παραλόγου” δεν είναι απαραιτήτως τα “Φώτα” της Δύσης και ο μάλλον εξαντλημένος “Ορθός Λόγος” της, αλλά, πιο πολύ, ο “Κοινός Λόγος”, του ανεξάντλητου Ηράκλειτου. Προς αυτήν την κατεύθυνση είδαμε να γίνονται ανοίγματα.
Σε κείμενο του Λάτσεντε Μπέστιεν, σκηνοθεσία του Μίχελ Χάμπα, είδαμε μια άκρως ενδιαφέρουσα ανάλυση της μπρεχτικής μεθόδου μέσα από την παράσταση του “Καλού ανθρώπου του Σετσουάν”, διανθισμένη με ερμηνευτικά σχόλια, προερχόμενα κυρίως από θεωρητικά κείμενα του ίδιου του Μπρεχτ. Τέσσερις έξοχες γυναίκες ηθοποιοί μας ξεναγούν στον κόσμο του Μπρεχτ. Κόσμο του έρωτα, της φαντασίας, του γυναικείου σώματος - λόγου και της επιθυμίας για ζωή που σφύζει, πέρα από τα στημένα εμπρός μας σκιάχτρα δύναμης, εξουσίας, δόξας, πλούτου, φήμης, ψευδο-ανάγκης. Αναδύεται έτσι ο αυθεντικός Μπρεχτ που απολαμβάνει την υλικότητα του Σαίξπηρ και τη λαϊκότητα της αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Η παράσταση μας δείχνει πώς λειτουργεί στην πράξη η περίφημη “αποξένωση”, που δεν διαφέρει διόλου από μια αριστοτελική κάθαρση, όπως την ερμήνευσαν η Δύση και ιδιαίτερα ο γερμανικός ιδεαλισμός. Εν ολίγοις, μοιάζει εδώ η σκηνοθεσία να μας προτείνει να δούμε τον Αριστοτέλη μέσα από τα μάτια του Μπρεχτ και αντίστροφα. Που αμφότεροι μας ζητούν να μη μετέχουμε στα εκάστοτε παθήματα των ηρώων, αλλά στη σημασία όπου διεκπεραιώνονται (περαίνονται), δι' ελέου και φόβου, με την (τραγική) μίμηση πράξης.
Είδαμε, ακόμη, την παράσταση “UP”. Μουσικοχορευτικό “σόου” για έναν ηθοποιό και ανατρεπτική stand up κωμωδία που εξετάζει τη σκληρότητα της συνθήκης του να πρέπει να είσαι “εκεί”, προσπαθώντας να κάνεις το κοινό να γελάσει χωρίς την προστατευτική πανοπλία ενός κανονικού ηθοποιού, κείμενο, διαλόγους, πλοκή, σκηνικά, συμπαίκτες κ.ά. Σε σκηνοθεσία του Πετρ Γιαρτσέφσκι, μουσική του Γιαν Σίκι, με τον εξαιρετικό περφόρμερ - κλόουν Ρόμπερτ Γιάντς στον μοναδικό ρόλο. Όπου ένας άσημος Τσέχος ηθοποιός καλείται να αντικαταστήσει έναν διάσημο Αμερικανό κλόουν που απρόβλεπτα δεν εμφανίστηκε... Και ο Ρόμπερτ Γιαντς, τη νύχτα που περίμενε να ξεκινήσει μια καριέρα ηθοποιού, καταλήγει αυτοσχεδιάζοντας να παίζει ως τραγικωμωδία την ίδια τη ζωή του. Ο εξαιρετικός, θα το επαναλάβω, Ρόμπερτ Γιαντς μάς θύμιζε σε πολλά τον χαρισματικό, πρόωρα χαμένο Αμερικανό ηθοποιό Ρίτσαρντ Μπέιζχαρτ (για τους νεότερους, ο ακροβάτης 'Μάτο' στη “Στράντα” του Φελίνι).
Ακόμη μία μουσικοθεατρική σύλληψη, οι “Λίστες του απείρου”, όπου παρατίθενται σημειολογικά, από τις πιο κοινές σειρές, όπως τα γράμματα του αλφαβήτου, ώς τις λιγότερο γνωστές όπως οι πρώτοι αριθμοί, μια ιδέα βασισμένη σε σύνθεση αποσπασμάτων του Ουμπέρτο Έκο, του Καλβίνο και άλλων, σε σκηνοθεσία του Γιούρι Αντάμεκ, με εξαίσιες μουσικές του Τσέχου Μάρτιν Σμόλκα, όψη της Ιβάνα Καναουσέροβα, φωτισμούς της ίδιας και του Γιαν Καλίβοντα. Πρόκειται για μια συνάντηση μουσικής, λόγου, σιωπής, στάσης, κίνησης, ρυθμών, που εκπλήσσει με τη λεπτολόγο ωρολογιακή της ακρίβεια, ιδανικά υλοποιούμενη από 14 ηθοποιούς οι οποίοι υποδύονται, κατά κάποιον τρόπο, τους δεσμώτες - ίσκιους ενός υποθετικού πλατωνικού σπηλαίου.
