Του Λέανδρου Πολενάκη
Ως εισαγωγή στο πολυδύναμο έργο του Έντγκαρ Άλαν Πόε, μεταφέρω κάποια αποσπάσματα της ενδιαφέρουσας μελέτης του Γιώργου Κοροντζή:
«Συμβαίνει κάποτε τα πράγματα να μη γίνονται όπως έπρεπε να γίνουν, το φως της ημέρας να μην διαλύει τη νύχτα, οι εφιάλτες να μην τελειώνουν, η 'άλλη πλευρά' να συνεχίζει την τυραννική παρουσία της παρά τις επιταγές της 'λογικής' και της 'πραγματικότητας'. Σε κάθε ζωή, ακόμα και στην πιο τέλεια ρυθμισμένη, υπάρχουν σχισμές, ίσως αδιόρατες, ίσως ηθελημένα αγνοημένες, που αποκαλύπτουν κάτι άλλο, τη νυχτερινή πλευρά της ζωής, τις εξαιρέσεις, τις εκδηλώσεις της ανησυχητικής πορείας των πραγμάτων, της φθοράς, της τρέλας, της αρρώστιας, του θανάτου, τα παντοδύναμα σκοτάδια του κόσμου (...) Ο Πόε αφιέρωσε όλο του το έργο στη μελέτη αυτών των εξαιρέσεων. Δημιούργησε έναν κόσμο ονειρικό και μαύρο, απόκρυφο και αδύνατο, αντίστροφο του πραγματικού. Η λογοτεχνία και η τέχνη γενικότερα δεν έχουν άλλο νόημα αν δεν δημιουργούν σαν παράξενος καθρέφτης ένα αρνητικό του κόσμου που μας περιβάλλει (...) Έτσι, ο χρόνος που φεύγει, η νοσταλγία για όσα δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ, η μαγεία του ονείρου, η έλξη του εφιάλτη, η γεωμετρία του εγκλήματος, η μυστική και απειλητική γοητεία της ποίησης αποτελούν μέρος αυτών που οι άνθρωποι θέλουν να ξεχάσουν και ο ποιητής θέλει να τα θυμάται για να περισώσει τη νυχτερινή όψη της ζωής που χάνεται στις κοινωνίες του κέρδους και στην τυπικότητα των θεσμών. Αυτή η συνειδητή επιλογή δεν έχει σχέση ούτε με τον 'ρομαντισμό' που του απέδωσαν ούτε με την αισθητική του 'ωραίου', ούτε πολύ περισσότερο με την ψυχαναλυτική ερμηνεία (...) Ο Πόε αντιμετωπίζει το έργο τέχνης σαν ένα σκοτεινό, αινιγματικό αντικείμενο, τη μόνη δυνατή εμφάνεια του αρνητικού εκτυπώματος του όντος...» (Πηγή, περ. «Διαβάζω», τ. 112, 1985).
Από τη δική μου πλευρά, θέλω να επισημάνω ένα ακόμη στοιχείο. Ο Πόε συλλαμβάνει και εκθέτει πρώιμα στο έργο του τις βασικές αρχές της Συστημικής Ανάλυσης, που αναπτύχθηκε ως επιστημονικός κλάδος στον 20ό μόλις αιώνα, επηρεάζοντας τις αντιλήψεις μας για τη ζωή και για την τέχνη. Επειδή καταλαβαίνουμε πια ότι δεν μιλάμε για τις εξαιρέσεις του κανόνα, όπως ώς τώρα πιστεύαμε, αλλά για τον ίδιο τον κανόνα της εξαίρεσης. Όπου η σύμπτωση είναι κανονικότητα και το αντίστροφο. Στην επιπόλαιη σοφιστική των Νέων Καιρών, ο Πόε απαντάει με ένα έξοχο σόφισμα: Αν υπάρχει το μη ον, τότε αξιωματικά δεν είναι μη ον. Αν το μη ον δεν υπάρχει, πάλι αξιωματικά, δεν μπορεί να είναι ούτε μη ον. Και στις δύο περιπτώσεις εντάσσεται στην κλίμακα του όντος, ως αρνητική βαθμίδα του. Αυτή είναι η ανεστραμμένη οντολογία του Πόε, ο κανόνας της εξαίρεσης. Σε μια παρέκβαση της νουβέλας του «Το κλεμμένο γράμμα», διαβάζουμε: «Είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι όσα αληθεύουν στη λεγόμενη 'καθαρή άλγεβρα' αποτελούν γενικές ή αφηρημένες αλήθειες. Τα μαθηματικά αξιώματα δεν αποτελούν αξιώματα γενικής αλήθειας. Αυτό που αληθεύει στη σχέση μορφής και ποσότητας είναι συχνά εντελώς λάθος όσον αφορά την ηθική, για παράδειγμα. Στη χημεία επίσης, αυτό το αξίωμα δεν υπάρχει. Στην τελευταία συνήθως δεν ισχύει ότι το σύνολο των μερών ισούται με το όλον. Στην εξέταση του κινήτρου αποτυγχάνει γιατί δύο κίνητρα με ορισμένη αξία το καθένα δεν έχουν απαραίτητα, όταν προστίθενται, ίση αξία με τον άθροισμα των επί μέρους αξιών τους...»
Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς, παρακολουθήσαμε, σε σκηνοθεσία της Violet Louise (Λουίζα Κωστούλα), μια δημιουργική σύνθεση από κείμενα του Πόε, δεμένη αρμονικά με ηλεκτρονική μουσική, με ήχους και πολυμέσα, με την έντονη σωματικότητα των δύο εκλεκτών συντελεστών που την υλοποιούσαν: Λουίζα Κωστούλα και Αγλαΐα Παππά. Ένα διαδραστικό μυθόδραμα, συνδυάζοντας θέατρο, συναυλία και εικαστική εγκατάσταση (φωτισμοί Σάκης Μπιρμπίλης, κοστούμια Λίλιαν Ξυδιά), με τους ηθοποιούς να λειτουργούν άλλοτε ως αφηγητές, άλλοτε ως ραψωδοί, προσφέροντας ένα πολυθέαμα νέο και συγχρόνως «παλαιό», που άνοιγε για όλους εμάς με φαντασία και τόλμη τη μόνη οδό διαφυγής από τα δίχτυα μιας «εξωπραγματικής» όσο και αληθινής πραγματικότητας.
