Ήταν τη δεκαετία του 1960 όταν στην τοποθεσία “Γριά Ελιά” του Ρεθύμνου ο μικρός μαθητής Ανδρέας Βούρβαχης ανακάλυψε στο πατρικό κτήμα με τις βελανιδιές ένα αγγείο που υπήρξε η αρχή για τον εντοπισμό και την ανασκαφή του Υστερομινωικού Nεκροταφείου Αρμένων από τον αρχαιολόγο Γιάννη Τζεδάκι, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Στη σημαντική αυτή νεκρόπολη, που ανασκάπτεται μέσα στο βελανιδόδασος έχοντας φέρει έως τώρα στο φως 220 τάφους και πολλά νέα δεδομένα, εγκαινιάζεται αύριο από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης η έκθεση “Διελεύσεις” με έργα των καλλιτεχνών Καλλιόπης Λεμού, Blind Adam (Θάνου Κυριακίδη), Αντώνη Βολανάκη και Μανούσου Χαλκιαδάκη με διάρκεια έως τις 10 Σεπτεμβρίου.
“Ο χώρος είναι μαγικός” μας λέει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Μουσείου Μαρία Μαραγκού, που θέλησε να εστιάσει “στη σχέση του παρόντος με το παρελθόν και το μέλλον. Η ζωή θα υπάρχει όσο θα αφήνουν τα σημάδια τους οι άνθρωποι" επισημαίνει και προσθέτει πως "τα έργα είναι σύγχρονα κτερίσματα που υπογραμμίζουν την ανθρώπινη ανάγκη του διαλόγου πάνω στη ζωή και τον θάνατο”.
Η γλύπτρια Καλλιόπη Λεμού μας μιλά ενθουσιασμένη για τον χώρο “με τις πολύ μικρές, μυστήριες τρύπες, που τις συναντάς κατεβαίνοντας έναν κατήφορο και φτάνεις εκεί όπου τοποθετούσαν τους νεκρούς. Ένας πάρα πολύ μυστικιστικός τόπος. Αυτή ήταν και η δυσκολία της εγκατάστασης έτσι ώστε να μην επέμβεις με τέτοιον τρόπο ώστε να σε απωθήσει ο χώρος.
Η επέμβαση θα έπρεπε να είναι ταπεινή, αλλά να έχει κι ένα σημάδι της προσωπικής επέμβασης. Οι βάρκες που εκθέτω τα τελευταία χρόνια είναι πολύ φορτισμένες, άλλωστε δεν κάνω τίποτα που να μη μου το λέει η καρδιά μου. Είναι και οι ρίζες μου μικρασιάτικες και ό,τι έχει να κάνει με τη μετανάστευση με συγκινεί πάρα πολύ. Η βάρκα με τα επτά φίδια στο Υστερομινωικό Nεκροταφείο Αρμένων είχε εκτεθεί στον Άγιο Παγκράτιο στο Λονδίνο το 2011 ως το τρίτο μέρος μιας τριλογίας που αφορούσε το ταξίδι μας στο σκοτάδι, δηλαδή το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο.
Θεώρησα ότι τα φίδια είναι πολύ συνδεδεμένα με την Κρήτη, σύμβολα του κύκλου της ζωής και της αναγέννησης. Η βάρκα που είναι τοποθετημένη κάτω από μια βελανιδιά, κοντά σε έναν ανοιχτό τάφο, μοιάζει σαν να ήταν από πάντα εκεί. Και τα φίδια είναι σαν να σου λένε πράγματα που ξέρεις από χιλιάδες χρόνια” σχολιάζει.
“Την πρώτη φορά που επισκέφθηκα τον χώρο με έπιασε δέος” αφηγείται ο εικαστικός Αντώνης Βολανάκης για το υστερομινωικό κοιμητήριο.
“Η κατασκευή των ίδιων των χώρων υποδοχής των σωμάτων είναι έργο υψηλής τεχνικής και τέχνης. Κοιτώντας τους λαξευτούς τάφους είναι σαν να έχεις μπροστά σου ένα σχεδιάγραμμα πολλαπλών ιστοριών, καθώς κάθε τάφος φιλοξενούσε πολλά σώματα, κάτι σοκαριστικό όταν ξέρεις ότι το χαμηλό προσδόκιμο ζωής της εποχής ήταν τα 20 ή τα 30 χρόνια.
Δημιούργησα κεραμικά πιάτα που τοποθέτησα στα ανοίγματα. Συνεχίζοντας την εργασία μου με τις γυναικείες αφηγήσεις, το πώς καταγράφεται δηλαδή η ιστορία από τη γυναικεία πλευρά και πώς παραδίδεται με έναν άλλον τρόπο. Πρόθεσή μου είναι αυτή της αγκαλιάς, οπότε αυτά τα κεραμικά είναι σαν να είναι αγκαλιές που επιζωγραφίζω. Οιωνοί κτερισμάτων που μοιάζουν να περιμένουν ένα φρέσκο φρούτο για τους νεκρούς, μέρος αυτών των ταπεινών προσφορών που έχουμε και στα σύγχρονα κοιμητήρια” επισημαίνει.
Έργα τους εκθέτουν επίσης ο Blind Adam (Θάνος Κυριακίδης), που πραγματεύεται μορφές που βρίσκονται σε όλους τους πολιτισμούς, και ο Μανούσος Χαλκιαδάκης με πήλινες κατασκευές που θυμίζουν τα μπαλόνια των πλοίων που προστατεύουν από τα χτυπήματα της στεριάς, η μετάβαση και ο διαχωρισμός, όπως επισημαίνει η Μαρία Μαραγκού.
