Της Ελευθερίας Ράπτου
Το νέο έκανε γρήγορα τον γύρο του Διαδικτύου: Επώνυμη εταιρεία ρούχων, από τους ταγούς της διεθνούς μόδας, αποκάλυψε ότι καίει τα αποθέματα σε ρούχα και αξεσουάρ, ώστε το στοκ να μην πέσει σε «ακατάλληλα» χέρια ή, ακριβέστερα, σε μη ενδεδειγμένους χρήστες, κοινώς στην «πλέμπα».
Σε ανταπόδοση της καύσης η εταιρεία αποδίδει το ενεργειακό - θερμικό απόθεμα για την κάλυψη των αναγκών συγκεκριμένων περιοχών. Επομένως και τα προϊόντα αποτελούν αντικείμενο πόθου και η πολιτική ορθότητα περί της προστασίας του περιβάλλοντος καλύπτεται, με την ηθική να κάνει πατινάζ πάνω στη λαμπερή πασαρέλα.
Ακολούθησαν φυσικά και νέες αποκαλύψεις, σύμφωνα με τις οποίες η καύση του στοκ αποτελεί προσφιλή πρακτική και για άλλους επώνυμους και ιστορικούς οίκους μόδας. Η αξία του «επώνυμου» ενδύματος και των αξεσουάρ είναι σαν το χρηματιστήριο και, για όσους γνωρίζουμε το χρηματιστήριο της μόδας, η χρηματιστηριακή δύναμη ενός οίκου μόδας είναι δυνάμει blue chip σε μια πολύ σκληρή αγορά για να συγχωρεί μεγαλοψυχίες ή κοινωνικο-πολιτικές ανησυχίες.
Ο σπουδαίος Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Georg Simmel ανατέμνει χειρουργικά την ουσία της μόδας στο βιβλίο του "Die Mode"1. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: «H ουσία της μόδας έγκειται στο εξής: ότι πρέπει πάντα να την υιοθετεί μόνο ένα μέρος μιας ομάδας, ενώ το σύνολο μόνο να τείνει προς την υιοθέτησή της. Μόλις η μόδα καταφέρει να γίνει πλήρως αποδεκτή, δηλαδή μόλις εκείνο για το οποίο αρχικά έκαναν μόνο ορισμένοι, υιοθετηθεί χωρίς εξαίρεση από όλους, τότε δεν χαρακτηρίζεται πλέον ως μόδα. Κάθε εξάπλωση της μόδας την ωθεί κιόλας προς το τέλος της, αφού αυτή αναιρεί τη διακριτότητά της».
Η Coco Chanel το είπε πολύ πιο περιληπτικά, πιθανώς όμως το ίδιο φιλοσοφημένα, με τη διάσημη και διαχρονικά προσφιλή φράση της: «Για να είσαι στη μόδα πρέπει να είσαι ντεμοντέ».
Τάσεις της κοινωνίας
Η ακραιφνής νεωτερικότητα μπορεί να συμπυκνώνεται φαινομενολογικά με επιτυχία στη μόδα. Ακόμα και στην παρούσα συνθήκη, όπου οι νέες συλλογές δεν εκφράζονται κάθε σεζόν με ένα ηγεμονεύον ή αποκλειστικό στυλ, η πασαρέλα αποτελεί απήχηση της νεωτερικότητας που ζούμε την εκάστοτε στιγμή. Και πράγματι, μετά το ιστορικό τέλος του μεταμοντέρνου, η νεωτερικότητα είναι πια πολλαπλή και πολυπολική, με διαφορετικές ταχύτητες και εκφάνσεις σε κάθε κοινωνία ή στα κοινωνικά υποσύνολα.
Η altermodernity σε εθνικό, υπερεθνικό και διεθνές - παγκόσμιο επίπεδο εκφράζεται εύγλωττα διαμέσου της μόδας, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το δυτικό πρότυπο σε Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία και στις ανεπτυγμένες περιοχές της Ασίας (ακόμα και σε ορισμένα κράτη της Αφρικής σε επίπεδο ελίτ).
Η μόδα απηχεί τις τάσεις μιας κοινωνίας. Οι τάξεις, οι ομάδες, αφενός έρχονται κοντά και αφετέρου μπορούν και να διαχωριστούν με εργαλείο τη μόδα. Η παραστασιακή, θεατρική συμπύκνωση που εμφιλοχωρεί στη μόδα, στο ρούχο και μάλιστα σε αυτό «επώνυμης ραφής» αποτελεί και δυναμικό στοιχείο για κοινωνιολογική, οικονομική, πολιτιστική και εν τέλει πολιτική διερεύνηση της συγχρονίας μας.
Όταν λοιπόν οι εταιρείες προχωρούν σε καταστροφή των αποθεμάτων τους, διαφημίζοντας μάλιστα ότι το κάνουν για να μην πέσουν στα «λάθος» χέρια, το κάνουν με πλήρη συνείδηση του ψυχολογικού και οικονομικού παιχνιδιού. Όταν έχεις «χτίσει» το όνομα, το διατηρείς, παίζοντας το διαχρονικό παιχνίδι της ταξικότητας. Έξυπνη και αποδοτική μέθοδος αν αναλογιστούμε ότι οι μεγαλύτεροι τζίροι διεθνώς οφείλονται κυρίως σε εκείνους τους καταναλωτές των μεσαίων στρωμάτων αλλά και τους μικροαστούς, που επιθυμούν να είναι της μόδας και να ντύνονται με βάση κάποια διάσημη αναφορά.
Και είναι πολλοί αυτοί που θα αγοράσουν το αντικείμενο του πόθου, έστω και ας μην φτάνει ο μηνιαίος προϋπολογισμός, έστω και αν στερηθούν στη συνέχεια κάτι πιο ουσιαστικό. Στα χρόνια της κρίσης εξάλλου δεν επλήγησαν τα καταστήματα με τις «μάρκες», αντιθέτως κάποια έκαναν και σημαντικά ανοίγματα. Παράδοξο και όμως αληθινό.
Το αντικείμενο του πόθου
Η επιθυμία μιας ανακαινισμένης εικόνας του εαυτού, η παράσταση και όχι τόσο η υπόσταση κινούν τα νήματα της αισθητικής και της οικονομίας. Κινούν την πίστωση, ρυθμίζουν τη ζήτηση, ωθούν στην κατανάλωση. Οι μεγάλες και επώνυμες εταιρείες ενδυμάτων και οι μεσάζοντες είναι διπλά κερδισμένοι από τις οικονομικές αναταράξεις, εξάρσεις και υφέσεις στο διεθνές οικονομικό πεδίο.
Τα εργατικά χέρια της παγκοσμιοποίησης είναι φθηνά σε τρίτες χώρες, αλλά οι τιμές πώλησης παραμένουν στα ύψη στην επονομαζόμενη Δύση. Το πλεονάζον κέρδος θα διανεμηθεί εκεί όπου έχει σχεδιαστεί να κατανεμηθεί, αλλά σίγουρα όχι προς όφελος του μέσου καταναλωτή. Σε αυτόν θα μείνει η ικανοποίηση ότι πήρε το αντικείμενο του πόθου του, καθώς και η προσωρινή φαντασίωση μιας «άλλης» τρυφηλής ζωής, μιας ανακαινισμένης αυτο-εικόνας.
Η μόδα είναι τέχνη, είναι θέαμα, είναι εργαλείο για σκέψη και ανάλυση, είναι αλάνθαστος καθρέφτης, είναι δυνάμει διαχρονικό πολιτικό και οικονομικό βαρόμετρο και ερμηνευτικό εργαλείο. Ας την κατανοήσουμε.
1 Georg Simmel, "Η Μόδα", μτφ. Κ. Βασιλείου, επιμ. Β. Πατσογιάννης, εκδ. Πλέθρον
