Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.2°C21.2°C
3 BF 71%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
17 °C
13.6°C19.4°C
2 BF 78%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.4°C
3 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.7°C24.8°C
6 BF 33%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.8°C18.5°C
0 BF 82%
ΠΟΛΥ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚA / Ο εκ θεάτρου κινηματογράφος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΠΟΛΥ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚA / Ο εκ θεάτρου κινηματογράφος

Του Πάνου Σκουρολιάκου*

Το θέατρο, κρατώντας εκείνα τα στοιχεία που το καθορίζουν και το διαφοροποιούν από τις άλλες τέχνες, εξελίσσεται διαρκώς. Εμπνέει, διαμορφώνει και ακόμη γίνεται η αιτία να γεννηθούν νέες μορφές τέχνης. Μια από αυτές και η πιο σπουδαία είναι ο κινηματογράφος.

Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη δυνατότητα «φυλάκισης» της εικόνας καταρχάς και καταγραφής και προβολής μιας δράσης στη συνέχεια, γεννήθηκε η ανάγκη να οργανωθεί αυτή η δράση και να προταθεί στον θεατή, σαν ένα «θέατρο» που απεικονίζει ρεαλιστικά ένα νέο είδος αφήγησης.

Εδώ η εικόνα παίζει πια καθοριστικό ρόλο. Ο θεατής, με τη βοήθεια της εστίασης σε μια λεπτομέρεια που προτείνει ο σκηνοθέτης, έρχεται σε επαφή με μια νέα οπτική τής θέασης. Αυτή τη λεπτομέρεια, της ελάχιστης διαφοροποίησης στο βλέμμα για παράδειγμα, δεν μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς στο θέατρο. Εκεί ο θεατής επιλέγει ό,τι τον ελκύει αισθητικά ή διανοητικά. Στον κινηματογράφο, το μάτι του θεατή είναι αυστηρά το μάτι της κάμερας.

Ο πρωτοπόρος της νέας τέχνης George Melies θεωρούσε ότι με τον κινηματογράφο θα μπορούσε να χειριστεί καλύτερα τα θεατρικά τρυκ και «μικρά θαύματα» που υπήρχαν ήδη στο οπλοστάσιο του θεατρικού εν πολλοίς είδους του music hall. Αυτό λοιπόν που απαιτούσε «σκηνική ταχυδακτυλουργία», στο σινεμά μπορούσε κανείς να το πετύχει με το μοντάζ. Από πολύ νωρίς, η νέα τέχνη ήρθε να εξελίξει κατά έναν τρόπο το θέατρο και ταυτόχρονα να εξασφαλίσει την καλλιτεχνική αρτιότητα. Η δυνατότητα επανάληψης μιας σκηνής για το καλύτερο αποτέλεσμα, ξεπερνούσε το θέατρο, όπου ένα λάθος ή μια κουρασμένη παράσταση γίνεται ζωντανά και δεν υπάρχει η δυνατότητα διόρθωσης.

Με την πρόοδο του κινηματογράφου, προκύπτει η ανάγκη οργάνωσης της αφήγησης μέσω ενός σεναρίου με σαφή όρια γύρω από τη διαπραγμάτευση και την εξέλιξη του θέματος. Εδώ αναζητήθηκαν συγγραφείς προερχόμενοι από τον χώρο του θεάτρου ή της λογοτεχνίας, η οποία ως είδος έχει παλαιούς δεσμούς με το θέατρο. Μεταφέροντας αυτοί οι δημιουργοί τα καλύτερα στοιχεία του θεάτρου στον κινηματογράφο, τον μπόλιασαν και με την ανάλογη θεατρικότητα. Στην εικόνα του, στον τρόπο διαχείρισης του θέματος, στη χρήση και άλλων τεχνών όπως η σκηνογραφία και ενδυματολογία, η μουσική κ.λπ. Στη νέα τέχνη, καθοριστικό στοιχείο αποτέλεσαν οι εκ θεάτρου προερχόμενοι ηθοποιοί. Εδώ όμως, έπρεπε να διαφοροποιήσουν την υποκριτική τους τέχνη. Ο «θεατρικός» τρόπος παιξίματος που ήταν απαραίτητος για να φτάσει η θεατρική σκηνή παντού στην μεγάλη αίθουσα ή πολύ περισσότερο στο υπαίθριο θέατρο καταγραφόταν από την κάμερα, που εστίαζε στο πρόσωπο, ως ψεύτικος, τραβηγμένος, «θεατρινίστικος». Έπρεπε να οργανωθεί λοιπόν ένας νέος τρόπος υποκριτικής έκφρασης πιο λιτός, άμεσος και ευθύβολος, αυτός που ονομάζουμε «κινηματογραφικό παίξιμο».

Ο Patrice Chereau, ένας από τους πιο διακεκριμένους σκηνοθέτες, που μεγαλούργησε και στα δύο είδη, έχει εκφράσει την απόλυτη πεποίθησή του πως είτε κάνεις σινεμά είτε θέατρο, κάνεις την ίδια δουλειά. Διηγείσαι ιστορίες, με διαφορετικά βέβαια εργαλεία και πάντα μέσω των ηθοποιών.

Στη χώρα μας, η σχέση εξάρτησης θεάτρου - κινηματογράφου ήταν πάντα πολύ δυνατή. Στα πρώτα κινηματογραφικά έργα («Δάφνις και Χλόη» κ.ά.), η παρουσία του θεάτρου είναι εμφανέστατη. Αλλά και αργότερα, το θέατρο πλούτιζε τον κινηματογράφο, όχι μόνον με ηθοποιούς και άλλους συντελεστές, αλλά και με θέματα για ταινία. Από τα μέσα του περασμένου αιώνα, όλες οι μεγάλες θεατρικές επιτυχίες, όταν ολοκλήρωναν τον κύκλο των παραστάσεών τους στην Αθήνα και συνέχεια σε περιοδείες στην επαρχία, με τη μετατροπή του θεατρικού κειμένου σε κινηματογραφικό σενάριο, γυρίζονταν ταινία, που συνήθως ακολουθούσε τη θεατρική επιτυχία επάξια. Έτσι ασχολήθηκαν με την κινηματογραφική σκηνοθεσία πολλοί θεατράνθρωποι, με κορυφαίο τον Αλέκο Σακελάριο.

Αλλά και στη δεκαετία του '70, ο «Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος» (ΝΕΚ) θέλησε να κάνει σαφή τον διαχωρισμό ανάμεσα στο παλιό και το νέο, το ποιοτικό και το εμπορικό, στηριζόμενος στο υλικό του θεάτρου. Στην προσέγγιση των φιλμικών κειμένων του ΝΕΚ υπάρχει δυνατή η έννοια της θεατρικότητας. Και αργότερα, στη δεκαετία του '80, που επιχειρήθηκε μια στροφή στην εμπορικότητα (με ευτελείς εν πολλοίς επιλογές), πάλι το θεατρικό στοιχείο ήταν καθοριστικό. Όπως και την περίοδο μετά το 2000, όπου η εμπορικότητα αναζητήθηκε στην κινηματογράφηση του τηλεοπτικού προϊόντος, μιας και οι τηλεοπτικές σειρές χρησιμοποίησαν ισχυρά δάνεια από το θέατρο. Σπουδαίες είναι ακόμα και οι ταινίες εκείνες που φιλμογράφησαν κορυφαία έργα του θεάτρου μας («Ιφιγένεια», «Τρωάδες» κ.λπ.).

Ο ελληνικός κινηματογράφος λοιπόν, σε όλη την πορεία του μέχρι σήμερα, στήριξε την εξέλιξή του στα υλικά της πιο αρχαίας παραστατικής τέχνης. Το θέατρο. Μοιραία είναι προφανώς και η συμπόρευση των δυο αυτών τεχνών, είτε εμφανίζεται ως στενή είτε ως πιο χαλαρή, και στο άμεσο τουλάχιστον μέλλον.

* Ο Π. Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL