Η παντοδυναμία και η πτώση. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πόλους κινείται το βραβευμένο με το βραβείο Renaudot μυθιστόρημα του Olivier Guez «Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε».
Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η βιβλιογραφία πάνω στην οποία «πάτησε» ο συγγραφέας, κάνοντας επισταμένη έρευνα για τον βίο και το έργο του «άοκνου δανδή κανίβαλου» με τον οποίο ασχολείται, γράφοντας ένα μυθιστόρημα που στηρίζεται πάνω σε πραγματικά γεγονότα, δίχως άλλες μυθοπλαστικές προσθήκες, καταφέρνοντας να αποδώσει πολύ ανάγλυφα το κλίμα της ιστορικής περιόδου, αλλά και βυθίζοντας τον αναγνώστη στην «καρδιά του σκότους» ενός αμετανόητου συμβόλου της πιο αιμοσταγούς και βάρβαρης πτυχής της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.
Παρ' όλο που ακολουθεί βήμα - βήμα τις ψυχολογικές διακυμάνσεις του ήρωά του, δίνοντας βάση ειδικά στις σελίδες όπου περιγράφει την πτώση του, στην ανθρώπινη διάστασή του, καθώς τον βλέπουμε εντελώς μόνο και φοβισμένο μέχρι θανάτου να περιμένει το τέλος του, καταφέρνει να αναδείξει τη γεμάτη σιγουριά και έπαρση αλαζονεία του, την αλαζονεία ενός δολοφόνου, μη αφήνοντας να διαφανεί ούτε ίχνος συμπάθειας ή κατανόησης γι’ αυτόν.
Οι Χέλμουτ Γκρέγκορ, Πέτερ Χοχμπίχλερ, Βόλφγκανγκ Γκέρχαρντ, θείος Πέδρο, Γιόζεφ Μένγκελε είναι ο απόλυτα αρνητικός ήρωας, «ο πρίγκηπας του ευρωπαϊκού σκότους», αυτός που «έχει διαμελίσει, βασανίσει, κάψει παιδιά. Ο γόνος καλής οικογένειας που έστειλε τετρακόσιες χιλιάδες ανθρώπους στους θαλάμους αερίων σφυρίζοντας ανέμελα», πεισματικά προσηλωμένος και μαζί κρυμμένος πίσω από μια απολύτως απεχθή ιδεολογία, μεταμορφώνοντας, μαζί με άλλους, την Ευρώπη σε «κοιλάδα των δακρύων».
Η αφήγηση είναι γρήγορη, στακάτη, παραστατική, τα γεγονότα εξελίσσονται μπροστά στα μάτια μας, μυρίζουμε τη μυρωδιά του φόβου του Μένγκελε όταν στο συγκλονιστικό δεύτερο μέρος του βιβλίου, τον βρίσκουμε να χάνει μέρα τη μέρα άλλο ένα κομμάτι του άλλοτε παντοδύναμου εαυτού του, περιπλανώμενος, καταδικασμένος σε μια ζωή «ερημίτη, κυνηγημένου ζώου», υπόδουλος της ίδιας του της ύπαρξης. Πεισματικά αμετανόητου, παρ' όλα αυτά. Ένας άνθρωπος που ως την ύστατη ώρα, παλεύει μόνο για τη σωτηρία του σαρκίου του, σίγουρος, ακόμη και μπροστά στις επίμονες αγωνιώδεις ερωτήσεις του γιου του, πολλά χρόνια μετά τα ειδεχθή του εγκλήματα, για το δίκιο των πράξεών του. Αλλά ο Μένγκελε δεν είναι μόνος του. Υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος γύρω του, το ίδιο φανατικός και αμετανόητος, το ίδιο νοσταλγός του φασιστικού παρελθόντος.
Το 1949 καταφεύγει στην Αργεντινή του Περόν, τόπο φιλοξενίας πολλών αυτοεξόριστων ναζί. Εκεί, όπου επί δέκα χρόνια ζει ζωή χαρισάμενη, αλλά και αργότερα, στην Παραγουάη και στη Βραζιλία όπου αναγκάζεται να καταφύγει όταν ο κλοιός σφίγγει γύρω του, βρίσκει πάντα πρόθυμους ακολούθους με ισχνή μνήμη -την εύνοια και τη φροντίδα της οικογένειάς του δεν τις έχασε ποτέ- που του διευκολύνουν αλλά και του σώζουν όταν χρειάζεται τη ζωή. Έτσι ο Μένγκελε, παρ' όλο το ανθρωποκυνηγητό που εξαπολύεται για τη σύλληψή του, δεν εντοπίζεται ποτέ. Ο εχθρός ωστόσο κατοικεί ήδη μέσα του. Του διαβρώνει τα σωθικά, τον μεταμορφώνει σε αυτό που πάντα σιχαινόταν: σε έναν αδύναμο άνθρωπο που μασάει συνεχώς τρίχες από το μουστάκι του για να αντέξει τη μοναξιά της ύπαρξής του. Που φορά την απελπισία κατάσαρκα. Όπως ακριβώς του αξίζει. Είναι άραγε αρκετό αυτό ως εκδίκηση για τα τόσα δεινά, στα οποία υπέβαλε με απαράμιλλη ψυχρότητα χιλιάδες ανθρώπους; Δύσκολα τα ερωτήματα, ακόμη πιο δύσκολες οι απαντήσεις.
Olivier Guez, «Η εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε»
Εκδ. Κριτική
Μετάφραση: Ευγενία Γραμματικοπούλου
312 σελ. Τιμή: 15 ευρώ
