«Γνώρισα τον Στέφανο Λαζαρίδη το 1998, όταν πήγα για τις σπουδές μου στην Αγγλία και έως τον θάνατό του υπήρξε ο μέντοράς μου στον χώρο της όπερας. Είχαμε μια σχέση δασκάλου και μαθητευόμενου σε μεγάλη χρονική διάρκεια και εύρος πραγμάτων".
Ο εικαστικός Αντώνης Βολανάκης θυμάται τον άνθρωπο και τον δημιουργό Στέφανο Λαζαρίδη, διεθνή Έλληνα σκηνογράφο και σκηνοθέτη, με αφορμή την έκθεση που εγκαινιάζεται απόψε στις 6 μ.μ. στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η έκθεση “Στέφανος Λαζαρίδης: κυνικός ρομαντικός”, είναι αφιερωμένη στο έργο του ανθρώπου που διετέλεσε και καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Οι δυο τους συνεργάστηκαν σε οκτώ παραγωγές που ανέβηκαν στην Όπερα της Αγγλίας, αλλά και στην τότε Πειραματική Σκηνή της ΕΛΣ.
"Ο Στέφανος Λαζαρίδης υπήρξε ένας φοβερά ευφυής, εργατικός, με αίσθημα ευθύνης και απαιτητικός με τον εαυτό του, δημιουργός. Ως άνθρωπος είχε ένα φοβερό χιούμορ, ευγένεια, και ένα βαθύ ένστικτο, με την έννοια ότι αντιλαμβανόταν τα πράγματα στις πολλαπλές τους διαστρωματώσεις. Το λιγότερο που μπορούσε να πει κανείς ήταν ότι υπήρξε χαρισματικός», αναφέρει ο Α. Βολανάκης.
Η έκθεση που πραγματοποιείται στο Αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, έως και τις 10 Μαρτίου, καθημερινά, με ελεύθερη είσοδο από τις εννέα και μισή το πρωί έως τις εννέα το βράδυ, είναι εμπνευσμένη από τον κύβο, το λάιτ μοτίφ που συναντά κανείς περισσότερο στο έργο του Λαζαρίδη. Έτσι σε κύβους-δωμάτια, αναπτύσσονται οι σημαντικές συνεργασίες του με σκηνοθέτες θεάτρου και όπερας, καθώς και δικές του σκηνοθεσίες.
Πρόκειται για την πρώτη σε παγκόσμιο επίπεδο ατομική παρουσίαση του καλλιτεχνικού έργου του σπουδαίου Έλληνα σκηνογράφου που ανέδειξε το εύρος της σκηνογραφίας σε δραματουργικούς εικαστικούς χώρους, θέτοντας σε βάθος ερωτήματα και αποφεύγοντας τις διακοσμητικές λύσεις, στις σημαντικότερες σκηνές όπερας της Ευρώπης αλλά και σε μεγαλύτερους χώρους, όπως στάδια, όπου σχεδίασε ιστορικές παραστάσεις διαρρηγνύοντας την παραδοσιακή αντίληψη για τον σχεδιασμό.
"Έκανε ένα ουσιαστικό άνοιγμα στον σχεδιασμό της όπερας - κυρίως στην Εθνική Όπερα της Αγγλίας. Η όπερα ως είδος τέχνης αντιμετωπιζόταν ως ένα μουσειακό είδος στο οποίο οι συντελεστές είχαν μια νατουραλιστική ματιά, καταγράφοντας ιστορικά και χωροχρονικά αυτό που συνέβαινε, κάνοντας δηλαδή αναπαράσταση. Αυτό που έκανε ο Στέφανος ήταν να φέρει την όπερα στο εδώ και τώρα , θέτοντας καινούργιες ερωτήσεις και παίρνοντας τα παραδοσιακά στοιχεία του θεάτρου, της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας της σκηνογραφίας και τα ανέτρεπε με έναν τέτοιο τρόπο που σε έβαζε σε μια διαδικασία διερώτησης σε σχέση με το ποιο είναι το πίσω κείμενο από μια συγκεκριμένη παράσταση, αναζητώντας την εκδοχή. Όταν έκανε την Τόσκα με τον Μίλερ που είχε αναφορά στον φασισμό και ξεσηκώθηκε η Ιταλία, ήταν μια μεγάλη πολιτική δήλωση. Ο Λαζαρίδης είχε κάνει τόσα πολλά και ωραία σκάνδαλα!"
Ο Στέφανος Λαζαρίδης επί το έργον...
Η έκθεση διαθέτει παιγνιώδη χαρακτήρα και ολοκληρώνεται με φωτογραφίες από τη δική του εικαστική έρευνα, σκηνοθετικές σημειώσεις πάνω σε κείμενα και δείγματα από επιστολογραφία.
Εμμένοντας στον μοντερνισμό του Λαζαρίδη, ο Βολανάκης εξηγεί πως «πάρα πολλοί ανακαλύπτουν την όπερα σε πιο μεγάλη ηλικία αλλά καθώς μεγαλώνουμε γινόμαστε μάλλον πιο συντηρητικοί. Όταν ένα κοινό επαναπαύεται ότι θα δει μια παράσταση που δεν θα το ταράξει, μπαίνει σε μια διαδικασία καλλιέπειας που χαϊδεύει τις αισθήσεις του. Αυτό ο Στέφανος δεν το έκανε. Με την έννοια ότι αυτό που συνέβαινε στην σκηνή ήταν μια συνθήκη η οποία μας ταρακουνά την καρέκλα και αλλάζει λίγο τις ισορροπίες, αλλάζοντας την προοπτική στον χώρο αλλά και τη σωματικότητα των τραγουδιστών. Τον Λαζαρίδη τον ενδιέφερε πολύ η live art, η ερμηνεία των πρωταγωνιστών. Ο ίδιος δημιουργούσε τους χώρους και επί της ουσίας συνσκηνοθετούσε".
Η έκθεση αναπτύσσει ένα οπτικό χρονολόγιο ξεκινώντας από την αρχή της καριέρας του διεθνούς σκηνογράφου, με ζωγραφικές μελέτες σκηνικών και σχέδια κοστουμιών, όπου διαφαίνεται η επιρροή της μαθητείας του πλάι στον επίσης διεθνή Νικόλα Γεωργιάδη, και συνεχίζει με έργα μικτής τεχνικής, κολάζ και τρισδιάστατες μακέτες υπό κλίμακα, καθώς και με βίντεο από παραστάσεις και συνεντεύξεις του. Τον Λαζαρίδη τον ενδιέφεραν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε το έργο και οι λόγοι που οδήγησαν τον εκάστοτε συνθέτη στην επιλογή του θέματος, ώστε να κατανοήσει καλύτερα τους στόχους κάθε όπερας. Έτσι δημιουργούσε παραγωγές που αντιμετώπιζαν την όπερα ως σκηνικό θέαμα και όχι μονάχα ως τραγούδι. Η εξοικείωσή του με μεγάλης κλίμακας θεάματα αξιοποιήθηκε και στον χώρο της ποπ μουσικής, όπως στην εντυπωσιακή περιοδεία του βρετανικού συγκροτήματος Duran Duran το 99 στις ΗΠΑ, μια από τις πρώτες του είδους, την οποία σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε.
Για το πώς ο Αντώνης Βολανάκης επέλεξε να στείλει τον δικό του χαιρετισμό στον μεγάλο δάσκαλο, απαντά: “Επέλεξα τον κύβο καθώς είναι το κυρίαρχο μοτίβο που χρησιμοποιεί ο Λαζαρίδης στις όπερές του. Ο κύβος μπορεί να εμπεριέχει, να κρύψει, να αποκρύψει , να ανοίξει, να μετακυλήσει, και ο σχεδιασμός θυμίζει σαν ένα μεγάλο χέρι να έχει "σπείρει" τους κύβους στο ΚΠΙΣΝ. Ο κύβος είναι το πρωταρχικό στοιχείο του σπιτιού, της εστίας, ανθρώπινη κατασκευή. Είναι μια έκθεση που την έχουμε σχεδιάσει από κοινού με πολύ κόσμο που δούλεψε πολύ δημιουργικά. Όλη η σύνθεση είναι σε κλίμακα και ύψος που μπορούν να απολαύσουν τα έργα και τα παιδιά" καταλήγει ο γνωστός εικαστικός που θα κάνει προγραμματισμένες ξεναγήσεις την Κυριακή 11.2 στις 12 μ., Τρίτη 20.2 στις 7.00 μ.μ., Τετάρτη 1.3 στις 7.00 μ.μ. και Σάββατο 10.3 στις 7.00 μ.μ.
