Της Πόλυς Χατζημανωλάκη
Σε ένα διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, η ηρωίδα η Σεραϊνιώ παρακολουθεί με το τηλεσκόπιο του ναυτικού πατρός της την αντίζηλό της, τη Μαλαμώ. Δεν είναι μόνο αν η Μαλαμώ είναι ομορφότερη , αλλά ποιο είναι το μυστικό της τέχνης της, του κεντήματος. Πώς μπορεί σε ένα μικρό κομμάτι πανί να αποδώσει όχι τις "κλάρες, τα λουλούδια, τα πουλάκια, τα ρόιδα, τ’ αστεράκια, το φεγγάρι και τον ήλιο", αλλά το σύμπαν: “Πώς να φθάσει τις ν’ ανέλθει εις το ιδεώδες των παραμυθιών; Πώς να ζωγραφίσει κεντητά 'τον ουρανό με τ’ άστρα, τη γης με τα λουλούδια, τη θάλασσα με τα καράβια'”; Σκέψεις του συγγραφέως που υποστασιοπούνται στο πάθος της ηρωίδας να υποκλέψει το μυστικό της δημιουργίας, πώς θα μεταφέρει στο αχερόχρωμο πανί το παν. Και η Σεραϊνιώ το βρίσκει. Μπορεί στην κλίμακα του μικρού να αποδώσει το όλον μια και η αντίζηλος, είχε διαδοθεί, έβαινε προς το ιδεώδες: αρκούσε μια γωνία ουρανού, όση έπιανε το μάτι της, μια γωνία θαλάσσης, μια γωνία γης, και δυο κατάρτια. Το μυστικό της μικρής φόρμας, από τότε δεν πιστεύω πως έχει βρεθεί πιο μαγικός τρόπος να διατυπωθεί. Το διήγημα στην εποχή μας και στη χώρα μας προτιμάται από πολλούς συγγραφείς που ακολουθούν τη μαγική αυτή συνταγή και αποδίδουν αξιοθαύμαστα "εργόχειρα". Μαζί και το πρόσφατο "Μηδενική γωνία" της μαθηματικού Μαρίας Μαραγκουδάκη που κυκλοφόρησε τον περασμένο χρόνο από τις εκδόσεις Εύμαρος. Με ένα εξώφυλλο ακραίας σεμνότητας στα όρια της αφάνειας, είκοσι ένα μικρές ιστορίες με κοινό θέμα την απώλεια - τον απόλυτο, ατόφιο σπαραγμό της μνήμης και την ύπαρξης. Θα διόρθωνα αν μπορούσα, αν γινόταν ο αναγνώστης να αλλάζει το εξώφυλλο, και να χρωματίζει το θέμα, αφού μαγεύτηκε από τον ζωντανό παλμό του κειμένου: σπαράγματα μνήμης και ύπαρξης, στρίβοντας με τέχνη τη βίδα του συναισθήματος και τις αποστροφές της γλώσσας. Ντοπιολαλιές της Κρήτης διακρίνονται για το νοσταλγικό αυτί, από τα Χανιά της εποχής της Αντίστασης, στα παιδικά παιχνίδια των κοριτσιών στο Ηράκλειο, φωνές στακάτες των ηρώων σε διάφορες στιγμές και εκδοχές τους. Η απόγνωση, ο έρωτας, το πένθος, η μοναξιά, το πάθος με την πιο λεπταίσθητη απόδοση, την πιο βαθειά ενσυναίσθηση.
Πλήρης απομυθοποίηση της ειδυλλιακής εκδοχής, μιας Αρκαδίας που ενδεχομένως έχει κανείς για την ελληνική επαρχία. Ήρωες με πάθη, αντιφάσεις, απόγνωση, "καφκικοί" όπως τους έχει ονομάσει η Μαρία Στασινοπούλου. Το φροϋδικό "άπατο πηγάδι" με τη μαύρη τρύπα του θανάτου, η τόση εγγύτητα με τον θάνατο κοιτώντας τα μπλάβα μάτια του εχθρού στην αφήγηση του Κρητικού αντάρτη, η βορινή λοτζέτα και οι αναδρομές - αναστοχασμοί μιας γυναίκας χωρίς ψευδαισθήσεις για τον έρωτα και τον γάμο, τόσες και τόσες μικρές ιστορίες μπροστά στον καθρέφτη, στο λεωφορείο, στο κατάστρωμα του πλοίου, στην καθημερινή ζωή. Μικρός αφανής θησαυρός όχι μόνο για το βάθος και τη δύναμη του περιεχομένου αλλά και για τη μαστοριά της γραφής, ούτε σταγόνα αίμα δεν περισσεύει - κλισέ η αναφορά στον "Έμπορο της Βενετίας", αλλά δεν βρίσκω κάτι πιο αρμόζον για αυτήν την αρτιότητα.
Και μια προσωπική εξομολόγηση. Έτυχε να διαβάσω ένα από τα διηγήματα της Μαραγκουδάκη, την "Τσάκιση", τότε που προσπαθούσα να συνέλθω από τον συγκλονισμό της είδησης του θανάτου της εκλεκτής Αδριανής Δημακοπούλου, της αγαπημένης Ντάνιας, που ίσως έγινε περισσότερο γνωστή στα λογοτεχνικά κοινά χάρη στο επίμετρο που έγραψε για το βιβλίο της Μαργκρέτε Μπούμπερ - Νόυμαν, "Μίλενα από την Πράγα" (εκδ. Κίχλη 2016). Αυτό λοιπόν το χαρτάκι, που από "Υπέρ Υγείας" στα πρόσφορα μετατρέπεται σε "Υπέρ Αναπαύσεως" και το κείμενο της Μαραγκουδάκη - για την τσάκιση ανάμεσα στα δυο, όπως απευθύνεται σε αυτούς που κάνανε τον σάλτο και την πηδήξανε την τσάκιση, από την "υγεία" στην "ανάπαυση" , μου στοίχισε το άγριο συναίσθημα του πένθους, με έβαλε μαζί με τους πολλούς σε μια κοινότητα που συμπάσχει, σε ένα κοινό βάθος που βρίσκει διέξοδο στον αδύνατο σχεδόν λόγο της τέχνης, στο υπέροχο "μυρολόγι" της λογοτεχνίας.
Θεωρώ ότι το βιβλίο αυτό είναι ένα μικρό αριστούργημα και του αξίζει να διαβαστεί και να αγαπηθεί.
Μαρία Εμ. Μαραγκουδάκη
"Mηδενική Γωνία"
Εκδόσεις Εύμαρος, 2017
104 σελ., Τιμή 8,00 ευρώ
