Η ταινία «Δουνκέρκη» του Κρίστοφερ Νόλαν που προβάλλεται και στην Ελλάδα από την περασμένη Πέμπτη έχει προκαλέσει ήδη πολλές συζητήσεις, καθώς εστιάζει σε μια "καμπή" του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που δεν έχει αναλυθεί επαρκώς. Η ιστορία της Δουνκέρκης αφορά τη διάσωση εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών των Βρετανών και των συμμάχων που είχαν περικυκλωθεί από τους Γερμανούς, μετά την κατάρρευση του γαλλικού μετώπου, τον Μάιο του 1940, στο ξεκίνημα του πολέμου. Μετά τη φοβερή ήττα, που συνοδεύτηκε από πανικό, αποσοβήθηκε η πανωλεθρία και η αιχμαλωσία μιας ολόκληρης στρατιάς, από τη μία μεριά λόγω της διαταγής του ίδιου του Χίτλερ να σταματήσει η προέλαση των γερμανικών δυνάμεων προς τη Δουνκέρκη και από την άλλη εξαιτίας της τεράστιας κινητοποίησης των Βρετανών, που επιστράτευσαν όλα τα διαθέσιμα μικρά σκάφη για να προσεγγίσουν τα αβαθή νερά της περιοχής και να μεταφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερους στρατιώτες στην απέναντι πλευρά της Μάγχης. Ο Νόλαν στην ταινία του συμπυκνώνει τον χρόνο της δραματουργικής εξέλιξης στην ξηρά και η "μία εβδομάδα" έρχεται να "δέσει" με τα όσα συμβαίνουν σε μία μέρα σε ένα μικρό σκάφος, ενώ η δράση της αεροπορίας ("μία ώρα") διαστέλλεται, έτσι ώστε να υπάρχουν επικαλύψεις, καθώς παρακολουθούμε τα ίδια γεγονότα από διαφορετική οπτική γωνία. Οι Γερμανοί είναι μια σκιώδης "φυσική παρουσία" στην ταινία, δεν ενδιαφέρουν τον σκηνοθέτη (και σεναριογράφο) οι συνηθισμένες σκηνές μάχης αλλά θέλει να αναδείξει την "αγωνία για την επιβίωση", όπως έχει δηλώσει κατ’ επανάληψη στις συνεντεύξεις του για την προώθηση του φιλμ. Αποφεύγει έτσι το κρίσιμο ερώτημα που απασχολεί τους ιστορικούς εδώ και δεκαετίες: Για ποιο λόγο ο Χίτλερ άφησε ουσιαστικά τους Βρετανούς να αποχωρήσουν από την Ευρώπη, με περιορισμένες απώλειες; Ο Γερμανός στρατηγός Γκουντέριαν θεωρούσε πως η διαταγή του Χίτλερ να σταματήσει η γερμανική προέλαση προς τη Δουνκέρκη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα γερμανικά λάθη στο δυτικό μέτωπο. Για το ίδιο θέμα ο στρατηγός Ρούνστεντ είχε πει πως "άλλαξε την πορεία του πολέμου". Ο ιστορικός του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Λίντελ Χαρτ, που συζήτησε το θέμα με πολλούς Γερμανούς στρατηγούς μετά τη λήξη του πολέμου, γράφει πως ο Χίτλερ ήταν βέβαιος ότι εάν αφήσει τους Βρετανούς να αποχωρήσουν από την Ευρώπη, δεν θα επιστρέψουν ξανά, έτσι ώστε να στραφεί ανενόχλητος προς την Ανατολή, για την "επιχείρηση Μπαρμπαρόσα". Άλλωστε, λίγο αργότερα, σε ομιλία του στο Ράιχσταγκ, θα κάνει συγκεκριμένες προτάσεις ειρήνης στη Βρετανία, τις οποίες ο Τσώρτσιλ θα απορρίψει.
Ο Νόλαν, βέβαια, ενώ παρακάμπτει με ελάχιστες φράσεις μέσα στην ταινία όλα αυτά τα κρίσιμα ζητήματα "υψηλής στρατηγικής" που σφραγίζουν το σφαγείο του πολέμου, για να επικεντρωθεί στον "απλό, φοβισμένο άνθρωπο", υποκύπτει στον πειρασμό, στο κλείσιμο της ταινίας, να βάλει αποσπάσματα από την ομιλία του Τσώρτσιλ στις 4 Ιουνίου στη Βουλή, όταν πια είχε ολοκληρωθεί η εκκένωση της Δουνκέρκης ("...Θα πολεμήσουμε στις παραλίες, θα πολεμήσουμε στους δρόμους, θα πολεμήσουμε στους λόφους... Ποτέ δεν θα παραδοθούμε. Ακόμη κι αν αυτό το Νησί ή ένα μεγάλο μέρος του υποκύψει, τότε η Αυτοκρατορία μας πέρα από τις θάλασσες, οπλισμένη και φυλασσόμενη από τον βρετανικό στόλο, θα συνεχίσει τη μάχη μέχρι, με το θέλημα του Θεού, ο Νέος Κόσμος με όλη την ισχύ του να προχωρήσει στη διάσωση και την απελευθέρωση του Παλιού...").
Θα ήταν, άραγε, υπερβολή να ζητούσαμε από τον Νόλαν την ίδια συνέπεια με εκείνη που είχε επιδείξει ο Τέρενς Μάλικ, μετατρέποντας την οπτική των απλών στρατιωτών σε ποιητική ελεγεία, στη "Λεπτή κόκκινη γραμμή" του 1998;
Τα εγκώμια για τη "Δουνκέρκη" και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού προετοιμάζουν το έδαφος για μια "οσκαρική" επιβράβευση σε λίγους μήνες. Ωστόσο, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, το Χόλιγουντ δεν ενθουσιαζόταν εύκολα με τις πολεμικές ταινίες και υπήρξε πάντοτε φειδωλό στα βραβεία προς αυτή την κατηγορία. Ελάχιστες είναι οι εξαιρέσεις όλες αυτές τις δεκαετίες: Το αντιπολεμικό «Πλατούν» του Όλιβερ Στόουν βραβεύτηκε ως καλύτερη ταινία το 1986, ο «Ελαφοκυνηγός» του Μάικλ Τσιμίνο το 1978, ο «Πάτον» του Φράνκλιν Σάφνερ, σε σενάριο Κόπολα, το 1970, και πιο πρόσφατα το "Hurt Locker" της Κάθριν Μπίγκελοου (2008).
Μένει βέβαια το ερώτημα, που ήδη κάποιοι οξύνοες αρθρογράφοι έθεσαν στο εξωτερικό, πώς σχετίζεται η συγκεκριμένη παραγωγή με τη συγκυρία του Brexit, τις ανησυχίες για το ετοιμόρροπο "κοινό ευρωπαϊκό μας σπίτι"... Ο Μαρκ Φερό έχει δείξει προ πολλού ότι περίφημες ιστορικές ταινίες, όπως π.χ. ο «Αλέξανδρος Νιέφσκι», του 1938, μέσα από την οποία το σοβιετικό καθεστώς καλούσε σε εθνική συσπείρωση ενόψει της ναζιστικής απειλής, μας μιλούν περισσότερο για την ιστορική στιγμή κατά την οποία παράγονται και όχι για αυτή στην οποία αναφέρονται: «Διηθούν το παρελθόν μέσα από την επιλογή των θεμάτων, τις αισθητικές προτιμήσεις της εποχής τους, τις αναγκαιότητες της παραγωγής (...), τα ασυναίσθητα ολισθήματα του δημιουργού. Εδώ έγκειται η αληθινή ιστορική πραγματικότητα των ταινιών αυτών και όχι στο πώς αναπαριστούν το παρελθόν». Θέλετε άλλο παράδειγμα; Η περίφημη "Μάχη του Αλγερίου" (1966) του Τζίλο Ποντεκόρβο επαναφέρει αριστουργηματικά στο προσκήνιο την εξέγερση των Αλγερινών εναντίον των Γάλλων (κατά τη δεκαετία του ’50), και προβάλλεται σε μια συγκυρία που τα απελευθερωτικά κινήματα εξαπλώνονται σαν πυρκαγιά σε ολόκληρο τον πλανήτη...
