Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
ΠΟΛΥ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ / Η κούκλα που μεσολαβεί...
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΠΟΛΥ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ / Η κούκλα που μεσολαβεί...

Του Πάνου Σκουρολιάκου*

Ερευνητής του πλούτου του θεάτρου άοκνος, ο Βάλτερ Πούχνερ συμβάλλει όσο λίγοι στη θεωρία του παρέχοντας τεκμήρια αλλά και έμπνευση για την πρακτική εξέλιξή του. Γεννημένος στη Βιέννη, ήρθε στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1970 για να ερευνήσει το θέατρό μας και να εξελιχθεί ως ένας από τους πιο σπουδαίους επιστήμονες και πανεπιστημιακούς δασκάλους.

Στο βιβλίο του «Το παραδοσιακό λαϊκό θέατρο στην Ελλάδα και τη Βαλκανική», ανάμεσα στα άλλα, μας δίνει και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις ρίζες του έντεχνου κουκλοθεάτρου στην πατρίδα μας, αλλά και στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο. Αναζητώντας τις ρίζες του ελληνικού «Φασουλή», λοιπόν, ανατρέχει σε εθιμικές μορφές κουκλοθεάτρου επισημαίνοντας τελετουργικές μορφές ενταφιασμού ειδώλων σε περιόδους ανομβρίας για την πρόκληση της ευεργετικής για ανθρώπους και καλλιέργειες βροχής.

Τεκμηριώνει τις πληροφορίες γι’ αυτές τις τελετουργίες μέσα από πλήθος επιστημονικών καταγραφών που αφορούν τον γεωγραφικό χώρο που εκτείνεται από τα Καρπάθια μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος και έως τα βάθη της Μικράς Ασίας. Είναι η ευρεία περιοχή όπου συναντώνται δύο διαφορετικές κουλτούρες θεάματος. Το δυτικό κουκλοθέατρο και το ανατολίτικο θέατρο σκιών. Αλληλοεπηρεάζονται και εξελίσσονται παράλληλα διαμορφώνοντας η κάθε μια το δικό της πρόσωπο.

Στη Ρουμανία (τη χώρα που εξέλιξε περισσότερο από άλλες στην περιοχή το είδος, περνώντας με αξιώσεις από τις τελετουργίες στο έντεχνο κουκλοθέατρο), αλλά και στη γειτονική της Βουλγαρία, στις 9 Μαΐου εφόσον υπήρχε ανομβρία, γυναίκες και κορίτσια θρηνούσαν και ενταφίαζαν στη γη ή έριχναν στο ποτάμι μια κούκλα από πηλό (με τονισμένα τα γεννητικά όργανα) παρακαλώντας για την έλευση της ευεργετικής βροχής.

Ανάλογα με την περιοχή, υπάρχουν διαφοροποιήσεις στην όλη τελετουργία. Η κούκλα ήταν τοποθετημένη σε μια σανίδα στολισμένη με λουλούδια. Αγρυπνούσαν πλάι της οι συμμετέχοντες στην τελετουργία παριστάνοντας πως βρίσκονται σε κανονική κηδεία, ενώ στις περιπτώσεις που δεν υπήρχε ποτάμι κοντά την έριχναν σε λίμνη ή πηγάδι και στόλιζαν τον «τάφο» με έναν σταυρό από βέργες. Αν αργούσε παρ’ όλα αυτά να βρέξει, τελούσαν ακόμα και μνημόσυνο επιμένοντας, μέσω της τελετουργίας, στην επίκληση της βροχής.

Συναντώντας το έθιμο αυτό στη Σερβία αλλά και στην Βεσσαραβία, καταγράφονται παραλλαγές των ειδώλων. Αλλού είναι πήλινα, αλλού μπορεί να είναι μια «μεταμφιεσμένη» σκούπα. Αξία συμβολική όμως έχει το γεγονός ότι ο ξηρός πηλός ή το ξερό ξύλο πεθαίνουν μέσα στο νερό (ποτάμι, λίμνη, πηγάδι).

Υπάρχει και άλλο έθιμο πρόκλησης βροχής στη Βαλκανική. Είναι η «Πεπερούνα», όπου ένα κορίτσι ντυμένο στα πράσινα παρακαλεί για το έλεος του Θεού και, για τούτο, το παιδί είναι ορφανό ή τσιγγανόπουλο.

Στον ελλαδικό χώρο και συγκεκριμένα στην Ήπειρο, την άνοιξη, ένα είδωλο, ο «Ζαφείρης», αγιάζεται στην εκκλησία, στολίζεται με λουλούδια, κηδεύεται με ένα «δικό του» μοιρολόι και ενταφιάζεται. Εμφανέστατη είναι εδώ η αρχαιοελληνική καταγωγή του εθίμου - τελετουργίας. Τα λουλούδια ιδιαίτερα μας φέρνουν στον νου τα έθιμα της τελευτής, όπου δίδονταν στον πεθαμένο να πάρει μαζί του στο ταξίδι του στον Άδη άνθη και φρούτα.

Παρόμοιο έθιμο συναντάμε και στην Πελοπόννησο με την ονομασία «Φουσκοδέντρι». Οι μετακινούμενοι Σαρακατσάνοι, τη Μεγάλη Παρασκευή, ενταφίαζαν τον Χριστό ως ένα είδωλο (ένα κομμάτι ξύλο ή δύο διασταυρούμενα ξύλα), ενώ μια γυναίκα τραγουδούσε το μοιρολόι της Παναγίας. Συνειρμοί εδώ γεννιούνται για την έντεχνη μεταφορά του θρήνου της μητέρας του Χριστού στο θρησκευτικό δράμα «Χριστός Πάσχων», όπου ο άγνωστος συγγραφέας του έχει ενσωματώσει μεγάλα κομμάτια από τις «Βάκχες» του Ευριπίδη.

Στην Αίγινα, την ημέρα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, κατασκευάζουν μια κούκλα με τονισμένα τα γεννητικά όργανα, το «Λειδινό», την περιφέρουν μέσα στην πόλη και τελικά την ενταφιάζουν. Στον Πόντο ο Ελληνισμός είχε τη δική του παρόμοια τελετή. Ενταφίαζαν στην ύπαιθρο ένα πήλινο είδωλο μια Κυριακή ανάμεσα στο Πάσχα και την Πεντηκοστή, το θρηνούσαν, μοίραζαν κόλλυβα και στη συνέχεια η τελετή εξελισσόταν σε γλέντι και συμπόσιο.

Πριν ακόμα φτάσουμε λοιπόν στο σημερινό καλλιτεχνικό κουκλοθέατρο για μικρούς και μεγάλους, η κούκλα χρησίμευσε ως συμβολικός μεσολαβητής για τις ανάγκες της ίδιας της ύπαρξης και συνέχειας της ζωής. Είναι καθαρό πως αυτές οι τελετουργικές ταφές και καταστροφές ειδώλων έρχονται από πολύ παλιά.

Υιοθετήθηκαν από τον χριστιανικό κόσμο και κινούμενες ανάμεσα σε διάφορες μορφές, είτε σε παγανιστικό είτε σε χριστιανικό πλαίσιο, ζητούν από το άγνωστο ή από το Θείο τη συνδρομή του για τη συνέχιση του κύκλου της ζωής μέσα στη φύση. Όταν η φύση παρεκκλίνει από τον αέναο αναζωογονητικό της κύκλο, ο άνθρωπος ζητά την επαναφορά της στον ορθό δρόμο μέσω της κατάνυξης, του παιχνιδιού ή της παρωδίας. Είτε μέσω και των τριών αυτών μαζί, ταυτόχρονα.

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL