Της Ευγενίας Μπογιάνου
Η Αιγύπτια Γιασμίν Ελ Ρασίντι, καθηγήτρια σήμερα στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, η οποία αρθρογραφεί τακτικά για το “The New York Review of Books” και είναι επιμελήτρια του τριμηνιαίου περιοδικού “Bidoun” για τις τέχνες και τα γράμματα της Μέσης Ανατολής, στο «Χρονικό ενός τελευταίου καλοκαιριού» -σε πολύ καλή μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου-, με κοφτές προτάσεις, γρήγορο κινηματογραφικό ρυθμό και σιωπές το ίδιο αν όχι και περισσότερο εύγλωττες από τις λέξεις, χωρίζοντας το βιβλίο σε τρία άτυπα μέρη, έχοντας ως αφηγήτρια την ίδια ηρωίδα σε τρεις διαφορετικές στιγμές της ζωής της, καταγράφει με έναν τρόπο ωμό, θα έλεγα, και συγχρόνως εύθραυστο και διάφανο -όπως ακριβώς είναι και το βλέμμα του κοριτσιού- την πολυτάραχη, διαρκώς μεταβαλλόμενη ιστορία της πατρίδας της από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τις ημέρες μας, σε ένα βιβλίο που θέτει ερωτήματα με καταιγιστικούς ρυθμούς, τα οποία με τη σειρά τους εγείρουν νέα ερωτήματα, που πολύ δύσκολα μπορούν να απαντηθούν.
Στο πρώτο μέρος, που διαδραματίζεται στο Κάιρο το καλοκαίρι του 1984, η εξάχρονη αφηγήτρια ζει μαζί με την απόμακρη, αυστηρή και αινιγματική μητέρα της, μετά την εξαφάνιση, εν μία νυκτί, χωρίς καμιά εξήγηση, του αγαπημένου πατέρα -«Ο Μπαμπάς λείπει ταξίδι για δουλειές» λέει στον περίεργο να μάθει συμμαθητή-, εστιάζοντας το βλέμμα στα ήρεμα νερά του Νείλου, βλέποντας ανιαρά προπαγανδιστικά προγράμματα στην τηλεόραση με τον ήχο κατεβασμένο, με τη σιωπή να έχει πέσει γύρω της, με «τις ερωτήσεις που δεν διατυπώθηκαν ποτέ να είναι βαριές ανάμεσά μας», έχοντας εν σπέρματι, διαμορφώσει εκείνον τον χαρακτήρα που θα καθορίσει τα κατοπινά βήματά της και τις μετέπειτα επιλογές, με τις επιφυλάξεις να φαντάζουν «κληρονομικές» και προσπαθώντας να κατανοήσει όλα αυτά που, λίγο πολύ, έμειναν μέχρι τέλους ακατανόητα.
Στο δεύτερο μέρος, στη ζωή της εικοσάχρονης πλέον ηρωίδας, με την απουσία του πατέρα να τη βασανίζει ακόμη καθώς η μνήμη προσπαθεί να συγκρατήσει και να αναδημιουργήσει την εικόνα του, σημαντικό ρόλο παίζει η παρουσία του Θείου -«Στη ζωή ενεργούμε όπως ενεργούμε από φόβο» της λέει-, ο οποίος αρνείται πεισματικά να μπει ξανά στο σπίτι των πεθαμένων και του Ντίντο, του ακτιβιστή και παθιασμένου ξαδέλφου, που προσπαθεί να την αφυπνίσει πολιτικά, πράγμα που πολλές φορές, και εξαιτίας της διαφορετικής θέασης που έχουν για τα πράγματα, οδηγεί σε συγκρούσεις.
Ενήλικη πια, στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, με το μπλοκ όπου σημειώνει στο ένα χέρι και την κάμερα στο άλλο, προσπαθώντας και πάλι να κατανοήσει καταγράφοντας, με την ξαφνική εμφάνιση του πατέρα να είναι σχεδόν το ίδιο επώδυνη με την πρότερη απουσία, τις ερωτήσεις να «είναι κρεμασμένες πάνω μας, πάνω από τον καθένα», και το πνεύμα της ήττας να κατασταλάζει την παραίτηση μέσα τους, προσπαθεί να βρει τον δικό της βηματισμό, βρίσκοντας τη δύναμή της στην προσπάθεια θεωρητικοποίησης της εμπειρίας μέσα από το γράψιμο και τις ταινίες, με τα σκοτεινά νερά του Νείλου ως μοναδικό σταθερό και αμετάβλητο σημείο αναφοράς.
Από τις σελίδες της Ελ Ρασίντι περνάνε όλες οι αιματοβαμμένες αλλά και μεγαλειώδεις στιγμές που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της πολυπρισματικής πατρίδας της, η Ιστορία, φυσικά, είναι πανταχού παρούσα, είναι αυτή που διεισδύει, αλλοιώνει και καθορίζει τις «μικρές» ζωές των ανθρώπων που στροβιλίζονται γύρω από τα «μεγάλα» γεγονότα προσπαθώντας να κατανοήσουν, πολλές φορές καταβάλλοντας λυσσαλέα προσπάθεια, όλα τα πώς και τα γιατί. Αλλά όπως τόσο σπαρακτικά λέει κάποια στιγμή η ίδια η αφηγήτρια, «Δεν υπάρχει γλώσσα γι’ αυτό που ζούμε».
Yasmine El Rashidi, «Χρονικό ενός τελευταίου καλοκαιριού»
Εκδ. Κριτική
Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου
184 σελ. Τιμή:14,00 ευρώ
