Οι πρόσφυγες, η μνήμη, η Ιστορία και οι προσωπικές αφηγήσεις όσων ενηλίκων αλλά και παιδιών εκδιώχθηκαν από τον τόπο τους, ο ιστορικός ελληνικός και ο παγκόσμιος σημερινός εμφύλιος και οι επιπτώσεις τους στη ζωή των ανθρώπων, είναι η ραχοκοκαλιά που συνδέει δυο έργα και παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών που στη βάση τους έχουν την ίδια αγωνία για την τύχη και το μέλλον των ανθρώπων στους δύσκολους καιρούς.
"Καθώς η κατάσταση του προσφυγικού άλλαζε άρδην με το πέρασμα του χρόνου, το βιβλίο του Ντέιβιντ Έντγκαρ "Πεντηκοστή", που βρισκόταν πάντα στο μυαλό μου, μου έδινε σημάδια πως συνέχιζε να έχει μια αδιαπραγμάτευτη αξία στον παρόντα χρόνο. Αισθανόμουν ότι με αυτό το κείμενο δεν είχα τελειώσει".
Η σκηνοθέτις Αγγελική Γκιργκινούδη, δημιουργός εδώ και χρόνια της ομάδας Vice Versa που αποτελείται από μετανάστες και πρόσφυγες, παρουσιάζει από τις 23 Ιουνίου στον Παλαιό Ατμοηλεκτρικό Σταθμό της ΔΕΗ στο Νέο Φάληρο, και στο πλαίσιο του "Άνοιγμα στην πόλη" του Φεστιβάλ Αθηνών, την παράσταση "Πεντηκοστή", βασισμένη στο ομώνυμο έργο του 1994 με θέμα τη μετανάστευση, την κρατική βία, τις θρησκευτικές αντιπαλότητες, την τέχνη και την εκμετάλλευσή της από κύκλους συμφερόντων.
Μετανάστες στον ρόλο μεταναστών
Βρισκόμαστε σε μια χώρα της ανατολικής Ευρώπης τη δεκαετία του ‘90. Μια τοιχογραφία ανεκτίμητης αξίας, παρόμοια με τον "Θρήνο για τον Χριστό" του Τζιότο, γίνεται μήλο της έριδος μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, όταν στον ναό εισβάλλει μια ομάδα από 12 πρόσφυγες που κρατούν ομήρους και μοιράζονται τις ιστορίες και την αγωνία τους, καθώς περιμένουν την απάντηση στο αίτημά τους να τους επιτραπεί να πάνε σε χώρα της επιλογής τους.
"Καθώς ανάμεσα στα πρόσωπα του έργου ήταν μετανάστες και πρόσφυγες από 14 χώρες, σκέφτηκα να το ανεβάσω με ανθρώπους από τις χώρες αυτές. Γι’ αυτόν τον σκοπό, ψάξαμε, εκτός από επαγγελματίες ηθοποιούς, φοιτητές, μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς στα Πανεπιστήμια, μιλήσαμε με φορείς όπως το Εθνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, το Στέκι Μεταναστών και τη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης και έτσι δημιουργήθηκε ο πυρήνας της παράστασης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση προέκυψε και μια ακόμα πολύ ενδιαφέρουσα αντίθεση. Της συνύπαρξης ερασιτεχνών και επαγγελματιών" εξηγεί η σκηνοθέτις που με τη βοήθεια της Ζακίας Άκρα, που είναι μέλος της ομάδας από το 2009 και επιστημονική της σύμβουλος, διασκεύασαν το έργο έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στη σημερινή πραγματικότητα των προσφυγικών ροών. Έτσι η Πεντηκοστή ανεβαίνει με τη συμμετοχή 6 ηθοποιών, οι οποίοι συμπράττουν με 21 ερασιτέχνες από 15 χώρες όπως η Ελλάδα, η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Νιγηρία, η Τυνησία, το Καμερούν, το Αφγανιστάν, η Ινδία, η Ουκρανία, το Μπαγκλαντές, η Παλαιστίνη, η Αρμενία, η Αίγυπτος, η Συρία και το Κουρδιστάν.
"Μέσα από το έργο συνδέθηκαν οι ζωές μας"
Η Αγγελική Γκιργκινούδη αποκαλεί τρυφερά τα μέλη της ομάδας "παιδιά μου" και υποστηρίζει πως "είναι κάτι παραπάνω από μια θεατρική ομάδα. Έχουν συνδεθεί οι ζωές μας μέσα από το θέατρο. Έχουμε ζήσει πολλά μαζί. Έχουμε γελάσει πολύ, έχουμε κλάψει πολύ, έχουμε αντιμετωπίσει δυσκολίες, μα πάνω από όλα έχουμε αλληλοβοηθηθεί. Έχουμε φτάσει ως τα σύνορα! Γιατί κανένας πρόσφυγας δε φτάνει ως την Αθήνα σαν να πηγαίνει εκδρομή", σημειώνει με νόημα.
Μαρία Σάββα: Ο εμφύλιος μέσα από τα μάτια των παιδιών
"Στον πλανήτη σήμερα μαίνονται εμφύλιοι πόλεμοι το ίδιο άγριοι με τον Ελληνικό εμφύλιο. Η ιστορία του Ελληνικού εμφύλιου εκτός από τις πληγές που κρύβει στην κάθε οικογένεια, κινεί εμάς τους νεότερους να ανακαλύψουμε και να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμη του ανθρώπου, που σαν παιδί, πάλεψε για να επιβιώσει μέσα σε δύσκολες συνθήκες, και μας κάνει να ενδιαφερθούμε μέσω της ενσυναίσθησης γι’ αυτό που συμβαίνει σχεδόν δίπλα μας, στη Συρία και σε άλλες χώρες σήμερα".
Με αυτά τα λόγια η σκηνοθέτις Μαρία Σάββα, αναφέρεται στην αιτία της παράστασης "Το ξύπνημα της μνήμης- Παιδιά πρόσφυγες του ελληνικού εμφυλίου" που παρουσιάζεται στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο από την Εταιρεία Θεάτρου Παίκτες στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και του "Άνοιγμα στην πόλη", από τις 27 έως και τις 30 Ιουνίου.
Η σκηνοθέτις βασίστηκε στο βιβλίο: "Παιδιά του Ελληνικού Εμφύλιου - Πρόσφυγες και πολιτική της μνήμης" που έγραψαν οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν και Λόρινγκ Ντάνφορθ και το οποίο "διερευνά σε βάθος τα δύο προγράμματα εκκένωσης μέσα από τα οποία το 1948, στο αποκορύφωμα του ελληνικού Εμφυλίου, τριάντα οκτώ χιλιάδες παιδιά απομακρύνθηκαν από τα σπίτια τους που βρίσκονταν στα βουνά της βόρειας Ελλάδας. Το ΚΚΕ διοχέτευσε περίπου τα μισά σε παιδικούς σταθμούς που δημιουργήθηκαν για να δεχτούν τα παιδιά στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ η εθνική κυβέρνηση έβαλε τα υπόλοιπα σε οικοτροφεία - παιδουπόλεις της Φρειδερίκης, σε όλη την Ελλάδα. Αντλώντας υλικό από επίσημα αρχεία, προφορικές ιστορίες και εθνογραφική επιτόπια έρευνα, αναλύουν τη διαδικασία της εκκένωσης, την πολιτική διαμάχη που την περιέβαλε, το μεγάλωμα των παιδιών και την τύχη τους ως ενηλίκων αποκομμένων από γονείς και πατρίδα. Δίνουν επίσης τον λόγο σε ορισμένους πρόσφυγες, οι οποίοι ανακαλούν τις εμπειρίες των παιδικών τους χρόνων και τις προσπάθειες τους να χτίσουν μια νέα ζωή σε κοινότητες της διασποράς σ' ολόκληρο τον κόσμο.
Η παράσταση θα αναπτυχθεί στους εξωτερικούς χώρους της Γεωπονικής Σχολής στον Βοτανικό, "που θα επιτρέψει στους θεατές να κινηθούν σε ένα φυσικό περιβάλλον. Μέσα από εικαστικές παρεμβάσεις της σκηνογράφου Μαρίας Καραθάνου και ένα μουσικό τοπίο της Αγγελικής Τουμπανάκη, θα ξεδιπλωθούν μικρές δράσεις και ιστορικά σχόλια που θα οδηγήσουν τον θεατή στην κυρίως παράσταση στην αίθουσα του Γεωργικού Μουσείου. Εκεί ξετυλίγονται οι προσωπικές μαρτυρίες των τότε παιδιών - προσφύγων. Στην παράσταση χρησιμοποιήθηκε φωτογραφικό υλικό των αρχείων του Ερυθρού Σταυρού που περιέχονται στο βιβλίο της Τασούλας Βερβενιώτη "Αναπαραστάσεις της Ιστορίας. Η Δεκαετία του 1940".
"Βασιστήκαμε στις μαρτυρίες των παιδιών προσφύγων που αφηγούνται την ιστορία τους, πια όντας ενήλικες και σε ορισμένα ιστορικά σχόλια που αναλύουν την πολιτική κατάσταση εκείνης της εποχής και φωτίζουν τις αιτίες του εμφύλιου δράματος και τους λόγους που οδήγησαν στην απομάκρυνση των παιδιών από τις οικογένειες και τα σπίτια τους. Ουσιαστικά βλέπουμε με τα μάτια αυτών των παιδιών τα γεγονότα εκείνης της περιόδου από το ξέσπασμα του εμφύλιου και μετά", προσθέτει η Μαρία Σάββα χωρίς να προσπερνά την συγκίνηση που της προκαλούν "όλες οι προσωπικές μαρτυρίες", καθώς όπως σημειώνει "οι άνθρωποι αυτοί βίωσαν τα άγρια γεγονότα του εμφύλιου πολέμου ως παιδιά και τα σημάδια που φέρουν επάνω τους είναι ανεξίτηλα".
