Στην πορεία προς ψήφιση από τη Βουλή είναι το νομοσχέδιο για τα Πνευματικά και Συγγενικά Δικαιώματα που ταλανίζει χρόνια τώρα τον κόσμο των δημιουργών και εκτελεστών της μουσικής. Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο έχει περάσει από χίλια μύρια κύματα. Με πλήθος από αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις αλληλοσυγκρουόμενων ομάδων ενδιαφερομένων, καθυστέρησε πολύ να ολοκληρωθεί.
Αν τα πράγματα εδώ, που έχουμε να κάνουμε με πνευματικές περιουσίες συγκεκριμένες (δημιουργών με συγκεκριμένο ονοματεπώνυμο), είναι περίπλοκα, δυσκολεύουν αφάνταστα, όσον αφορά τα δικαιώματα στην περιοχή της παραδοσιακής μουσικής.
Ο μέγιστος όγκος του μουσικού υλικού σε αυτήν την περίπτωση, αφορά τραγούδια, σκοπούς και ρυθμούς, που έφτασαν ώς εμάς έπειτα από μακροχρόνιες επεξεργασίες και εξελίξεις δια μέσου των αιώνων! Πράγματι, πρόκειται για συνθέσεις άγνωστων δημιουργών που δέχθηκαν προσθήκες, διασκευές, αλλά και μετατροπές, με αρχικές ρίζες στη βυζαντινή περίοδο, αλλά και στην αρχαιότητα. Κατηγοριοποιούνται, ανάλογα με την περιοχή από όπου προέρχονται και συχνά μοιάζουν με τραγούδια και μουσικές όμορων χωρών αλλά και συγγενικών πολιτισμών.
Έχουμε όμως φαινόμενα, σύμφωνα με τα οποία ένα κατά γενική παραδοχή παραδοσιακό τραγούδι, έχει κατοχυρωθεί επ΄ ονόματι κάποιου συγκεκριμένου δημιουργού της πρόσφατης εποχής. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, το «Ένας αητός καθότανε» μπορεί να έχει κατοχυρωθεί ως πνευματική περιουσία συγκεκριμένου στιχουργού και συνθέτη, που προφανώς γεννήθηκε εκατό χρόνια έπειτα από τη γέννηση του τραγουδιού.
Αυτή η παράνομη οικειοποίηση του μουσικού μας κοινού πλούτου ξεκινά με την ανάπτυξη της γραμμοφωνίας και δισκογραφίας, όταν οι εκτελεστές μουσικής κατοχύρωναν στο όνομά τους μουσικά διαμάντια ώστε να αυξήσουν το πενιχρό τους εισόδημα, που με κόπο εξασφάλιζαν από τις εμφανίσεις τους σε πανηγύρια, γάμους και άλλα κοινωνικά γεγονότα. Έπαιξαν ρόλο και οι δισκογραφικές εταιρείες σε αυτήν τη γενικευμένη παρανομία. Με τη θέσπιση των πρώτων διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας ενθάρρυναν τους μουσικούς της δημοτικής μουσικής, να κατοχυρώσουν τα τραγούδια ως δικά τους, εξασφαλίζοντας (για την εταιρεία) και αποκλειστικότητα. Σε αυτό βοήθησε και η παντελής έλλειψη τεκμηρίων, και η απουσία οποιασδήποτε καταγραφής. Η επιστήμη της μουσικολογίας δεν είναι ακόμα δυνατή και ολίγοι αρχίζουν να ασχολούνται με αυτήν. Αναφέρουμε εδώ την εργασία και τις μελέτες του σπουδαίου Φοίβου Ανωγειανάκη, τις έρευνες του Σίμωνα Καρρά, της Δόμνας Σαμίου αλλά και τη θεμελιώδη μελέτη του Samuel Baud-Bovy με τίτλο: «Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι». Μια εργασία που προέκυψε έπειτα από έρευνα πενήντα χρόνων στους τόπους όπου ακόμα τότε η δημοτική μουσική ήταν λειτουργικά δεμένη με την καθημερινή ζωή της κοινότητας και εκφυλιστικά στοιχεία δεν είχαν παρεισφρήσει στο σώμα της.
Υπάρχουν καταγγελίες λοιπόν σύμφωνα με τις οποίες για να παίξει ένα συγκρότημα παραδοσιακής μουσικής κάποια τραγούδια, θα πρέπει να καταβάλει και το σχετικό οικονομικό τίμημα, ώστε να πάρει την άδεια από τους κληρονόμους του μουσικού που κάποτε κατοχύρωσε το τραγούδι.
Τώρα πια που η δισκογραφία είναι σχεδόν ανύπαρκτη, έχει ατονήσει και αυτή η αυθαίρετη κατοχύρωση του μουσικού μας πλούτου. Είναι όμως υποχρέωση της Πολιτείας, των μουσικών της δημοτικής μας μουσικής, των επιστημόνων και ερευνητών να οργανωθεί ένα συστηματικό και καθολικό αρχείο παραδοσιακής μουσικής, αποδίδοντας και τυπικά, αλλά και ουσιαστικά, τα παραδοσιακά τραγούδια και τις μουσικές, στον νόμιμο κληρονόμο τους, δηλαδή τον ελληνικό λαό.
Καλούμε όλους τους ενδιαφερόμενους λοιπόν, να συστρατευθούν σε μια προσπάθεια για το ξεκαθάρισμα και την οργάνωση του τοπίου που αφορά τα δικαιώματα στην παραδοσιακή μουσική. Αν κάποιος έχει επιχειρήσει σε ένα τραγούδι ή σε κάποιον σκοπό μια διασκευή με σαφή χαρακτηριστικά, προφανώς έχει την ιδιοκτησία της συγκεκριμένης διασκευής -όχι του πρωταρχικού υλικού.
Αναμένουμε τη σύσταση μιας επιτροπής στην οποία θα συμμετέχουν όλοι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι. Το υπουργείο Πολιτισμού, που θα πρέπει και να πρωτοστατήσει, το Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, τα μουσικολογικά πανεπιστημιακά τμήματα Αθήνας και Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Λαϊκών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη, συλλογικότητες εκτελεστών, προσωπικότητες του χώρου αλλά και όποιος άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο μπορεί να συμβάλει εποικοδομητικά.
Πέρα από τα τεχνικά θέματα επιστημονικού και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος, σημαντικό είναι και το ηθικό μέρος της υπόθεσης. Οφείλουμε σεβασμό στη λαϊκή δημιουργία. Δεν είναι αποδεκτό να υφαρπάζεται το πνευματικό δικαίωμα ενός ολόκληρου λαού, το οποίο αφορά τον μουσικό πολιτιστικό πλούτο που παράχθηκε και διαμορφώθηκε μέσα από μια εξαιρετικά μακρά ιστορική και δημιουργική διαδικασία.
Πάνος Σκουρολιάκος, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής
