Live τώρα    
19°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
16.2°C20.7°C
2 BF 53%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
17 °C
15.2°C17.7°C
1 BF 74%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.0°C18.0°C
2 BF 59%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.9°C15.9°C
0 BF 55%
ΜΕΤΑΘΥΜΙΚΑ / Περί Μοντερνισμού στη μεταμοντέρνα Ελλάδα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΜΕΤΑΘΥΜΙΚΑ / Περί Μοντερνισμού στη μεταμοντέρνα Ελλάδα

Σύμφωνα με το Λεξικό Μπαμπινιώτη, ο όρος Μοντέρνα τέχνη αναφέρεται «στο σύνολο των καλλιτεχνικών ρευμάτων στη ζωγραφική, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική και τις γραφικές τέχνες, που αναπτύχθηκαν από τα τέλη του 19ου και καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αι., και τα οποία χαρακτηρίζονται από τάση προς απόρριψη των παραδοσιακών, ακαδημαϊκών μορφών και συμβατικοτήτων και υιοθέτηση καινοτομιών για τη δημιουργία τέχνης σύμφωνης με τις σύγχρονες οικονομικές, κοινωνικές και πνευματικές συνθήκες». Αν και στόν ορισμό δεν αναφέρεται η λογοτεχνία, εντούτοις ο πρώτος που αναζήτησε την ουσία του νεώτερου Μοντερνισμού, όπως τον εννοούμε σήμερα, είναι ο γάλλος ποιητής Μπωντελαίρ.

Το ουσιαστικό Μοντερνισμός μεταφράζει τη γαλλική λέξη Modernité που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Gάλλο ποιητή το 1863, στα αισθητικά μελετήματά του για τη μοντέρνα ζωγραφική με αφορμή τον ζωγράφο Κονσταντέν Γκυ. Επιχειρώντας να ορίσει το ωραίο στην εποχή του, ο Μπωντελαίρ ξεκινάει από τον ορισμό του Σταντάλ: «Το ωραίο είναι υπόσχεση ευτυχίας». Οχι, αντιτείνει ο ποιητής, διότι η ευτυχία, η ευδαιμονία αλλάζει ανάλογα με της απαιτήσεις κάθε συγκεκριμένης εποχής. Είναι αδύνατο να συλλάβουμε τη φύση του ωραίου κατά τρόπον απόλυτο, τονίζει ο Μπωντελαίρ. Και προχωρεί στη διατύπωση της εξής πρωτάκουστης για τον καιρό του άποψης: Το ωραίο είναι δισυπόστατο, σύγκειται από δύο ετερώνυμα στοιχεία, από το αιώνιο, το απαράλλακτο που δύσκολα προσδιορίζεται, και από το σχετικό, το περιστασιακό που δεν είναι άλλο από την εποχή την ίδια, με τις μόδες, την ηθική και το πάθος της. Κατά τον Μπωντελαίρ λοιπόν, το αιώνιο είναι πάντα συνάρτηση του παρόντος και γι’ αυτό ο αυθεντικός καλλιτέχνης αναζητά αυτό που κάνει τον καιρό του μοντέρνο, διαφορετικό, επίκαιρο. Μόνο το σήμερα μπορεί να πλάσει το ωραίο, το οποίο δεν προϋπάρχει ως πλατωνική ιδέα, αλλά αισθητοποιείται σε κάθε διαφορετικό παρόν. Χωρίς την ιδιαιτερότητα της παρούσας στιγμής που ενεργοποιείται (επικαιρότητα ή actualitas), δεν μπορεί να υπάρξει ωραίο, παρά μόνο ως ιστορική γνώση: το αρχαίο ή το χριστιανικό ιδεώδες του ωραίου, στη γλυπτική, τη ζωγραφική, την ποίηση κ.λπ.

Έτσι, αποβαίνει ανέφικτη η αισθητική συγκίνηση από τα παλαιά έργα. Τα προγενέστερα αριστουργήματα μιλούν για την επιτυχία που συνάντησαν στο δικό τους παρόν. Η επιτυχία τους μπορεί μεν να συντηρεί τη συναίσθηση του Ωραίου, πλην όμως η αισθητοποίησή του δεν είναι δυνατό να επαναληφθεί παρά μόνο υπό ακαδημαϊκή μορφή. Καμιά παρελθούσα υλοποίηση του Ωραίου δεν μπορεί να προβληθεί ως κανόνας και πρότυπο. Δεν μένει κατά συνέπεια παρά μία και μόνο προοπτική, η συνεχής και ακατάπαυστη ανακάλυψη του ωραίου εδώ και τώρα, έως ότου το έργο του παρόντος περιπέσει και αυτό με τη σειρά του στην κατηγορία της παλαιάς κληρονομιάς, που θαυμάζεται μεν στα μουσεία, δεν επιτρέπει όμως την προσωπική εμπειρία του ωραίου.

Μοίρα του μοντερνισμού, γράφει ο Μπωντελαίρ, είναι να μετατρέπεται συνεχώς σε παλαιότητα, καθότι μόνον ο χρόνος καθαγιάζει. Άρα και μοίρα κάθε μοντέρνου εγχειρήματος είναι η ίδια η υπέρβασή του. Έτσι, καμία εποχή του παρελθόντος πλέον δεν μπορεί να αποτελέσει θεμελιώδη αντίθεση, όπως συνέβαινε με τους προγενέστερους μοντερνισμούς, είτε αυτοί απέρριπταν, είτε αφομοίωναν. Το μυστικό του Μοντερνισμού που ζήσαμε και ζούμε ακόμη είναι ότι δεν υπάρχει τίποτε εκτός μοντερνισμού, είτε είμαστε συντηρητικοί, είτε προοδευτικοί.

Μοντερνισμός, τονίζει ο Μπωντελαίρ, είναι το μεταβατικό, το προσωρινό και εφήμερο, το τυχαίο. Αυτό αποτελεί το ήμισυ της τέχνης, το άλλο ήμισυ είναι το αιώνιο και αναλλοίωτο της ιστορικής συνείδησης που καλλιεργούμε ως προς το ωραίο των προγενέστερων εποχών. Δεν υφίσταται όμως ιδεώδες Ωραίου. Το κλασσικό έν και αναλλοίωτο έχει χαρακτήρα τετελεσμένου παρελθόντος.

Μοντερνισμός λοιπόν είναι η αέναη αναγέννηση του Ωραίου. Αυτού έγκειται η αυθεντικότης κάθε μοντέρνου έργου. Και επειδή δεν μπορεί λογικώς να υπάρξουν συγκεκριμένα πρότυπα ωραίου, τα οποία θα όφειλε να ακολουθήσει ο καλλιτέχνης, γι’ αυτό και δεν έχει αξία κανένα είδος αναπαραγωγής του παρελθόντος. Το αυθεντικό έργο θυμίζει, χωρίς να θυμίζει τίποτε συγκεκριμένα. Αντιθέτως, τα μέτρια έργα θυμίζουν πάντα κάτι συγκεκριμένο από τα προγενέστερα. Πράγμα που διαπιστώνεται συχνά στις μεταφράσεις, ιδίως των κλασσικών που εξακολουθούν κατά κανόνα να αποδίδονται με γνώμονα τα ποιητικά ευρήματα μιας συγκεκριμένης εποχής.

Αναλλοίωτο στοιχείο του αιώνιου είναι ακριβώς η ποιητικότης του εφήμερου που συλλαμβάνεται κάθε φορά στο εδώ και τώρα. Με τη διαφορά ότι η ποιητικότης μπορεί κάλλιστα να είναι η πεζολογία του Καβάφη φερ’ ειπείν, όπως είναι η πεζολογία του Γάλλου Φρανσίς Πόνζ.

Και ακριβώς, ό,τι σπουδαίο έχουμε στη νεοελληνική ποίηση π.χ. εμφανίζεται ως αυτόφωτο, ως ξεχωριστό και απόμακρο, λες και δεν ξεφύτρωσε μες από τις ορατές συνέχειες: Σολωμός, Κάλβος, Καβάφης, Σικελιανός, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Εμπειρίκος. Τα έργα αυτά δεν ξεκινούν από την παράδοση, ξεκινούν κατευθείαν από το παρόν τους και φέρνουν στο φως την παράδοση. Τα μέτρια έργα χρησιμοποιούν την παράδοση και γι’ αυτό άλλωστε κόπτονται για το «ποιοτικό», όπως ακριβώς συμβαίνει με τα ποιοτικά αγαθά της μόδας λάιφ στάιλ.

Έως ότου κατανοηθεί ο απόκρυφος δρόμος του, ένα σοβαρό νέο ποίημα λόγου χάρη πρέπει να προκαλεί πάντα το επιφώνημα: μα αυτό δεν είναι ποίηση! Και να γιατί δεν είναι ν’ απορεί απορεί κανείς, όταν αναλογίζεται ότι άνθρωποι που διάβαζαν αρχαίους λυρικούς, και μάλιστα στο πρωτότυπο, αδυνατούσαν να χωνεύσουν τον Καβάφη.

Για τον Μπωντελαίρ όμως το ωραίον διαχωρίζεται από την έννοια του αληθούς, που ανήκει στο χώρο της λογικής επαλήθευσης και των εφαρμογών της. Σε αντίθεση με τα ποιήματά του, η σκέψη του Μπωντελαίρ είναι κατά βάθος δέσμια του ιστορικισμού της εποχής. Θα χρειασθούν τα σπουδαία καλλιτεχνικά έργα του 20ού αι. και η επεξεργασία μιας νέας ερμηνευτικής για να ξεπερασθεί ο ιστορικισμός και να εμπεδωθεί η κατανοήση του τρόπου με τον οποίον ξεδιπλώνεται η αλήθεια μέσω του ποιητικού νοήματος. Αντί της ιδεαλιστικής αισθητικής με τα αδιέξοδά της, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αι. εμπεδώνεται η ερμηνευτική της ιστορικότητας, δηλαδή του νοήματος πέραν της διακρίσεως παλαιού και νέου. Μολαταύτα, δικαίως ο Μπωντελαίρ θεωρείται ως ο πρώτος μοντερνιστής, με την έννοια ότι πρώτος αυτός συνέλαβε ποιά είναι η ιδιαιτερότητα του Μοντερνισμού, όπως τον εννοούμε σήμερα: δηλ. ότι ορίζεται σε σχέση με τον ίδιο τον εαυτό του και όχι σε αντιπαράθεση με ένα συγκεκριμένο παρελθόν εκτός της δικής του σφαίρας. Κάθε μοντέρνο φαινόμενο περιπίπτει ταχύτατα στην κατηγορία του παλαιού. Καμία εποχή του πρόσφατου ή πιο απομακρυσμένου παρελθόντος δεν κρατά τα σκήπτρα της ιδέας του Ωραίου και του Αληθούς. Αποκαλύπτονται σε κάθε αυθεντικό έργο του παρόντος. Προορισμός κάθε μοντερνισμού λοιπόν είναι η παλαίωση, που μας κάνει να σκεπτόμαστε αιωνίως το Ωραίον και το Αληθές.

Σήμερα μιλάμε για μεταμοντερνισμό, και αναφερόμαστε στην περίοδο που αρχίζει γύρω στη δεκαετία του ’70 και συνεχίζεται κακήν κακώς έως τις μέρες μας, με χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι όλα είναι αποδεκτά και άρα απολύτως σχετικά. Δίδεται υπερβολική έμφαση στην τεχνολογία και την κοινωνική συμμετοχή στην Τέχνη, ενώ τα ίδια τα έργα από πνευματικής απόψεως είναι ως επί το πλείστον νηπιακού επιπέδου. Αλλά η λέξη «μεταμοντερνισμός» δεν απαντά στο Λεξικό Μπαμπινιώτη.

Έως ότου κατανοηθεί ο απόκρυφος δρόμος του, ένα σοβαρό νέο ποίημα πρέπει να προκαλεί πάντα το επιφώνημα: μα αυτό δεν είναι ποίηση! Δεν είναι ν’ απορεί απορεί κανείς, όταν αναλογίζεται ότι άνθρωποι που διάβαζαν αρχαίους λυρικούς, και μάλιστα στο πρωτότυπο, αδυνατούσαν να χωνεύσουν τον Καβάφη

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL