Θυμάμαι τον Αντώνη που καθόταν στην άκρη της τάξης, τρίτο θρανίο, προς την πόρτα, στο 4ο Δημοτικό Σχολείο της μικρής μας πόλης, της Ξάνθης. Δεν θυμάμαι τη φωνή του, θυμάμαι όμως τη συστολή και την «άηχη» παρουσία του. Ο κόσμος των αγοριών ήταν για τα κορίτσια της τάξης μου, τότε στην τρίτη δημοτικού, λίγο - πολύ αδιάφορος. Αλλά, πάντα όπως σε κάθε τάξη, υπάρχουν οι «σιωπηλοί», οι διακρινόμενοι, οι «καλοί» και «κακοί» μαθητές, οι δημοφιλείς και αυτοί που είναι στο «πλάι». Βαρύς χειμώνας, κρύο χοντρό και μάθημα τυραννικό. Υποτονθορίζουσες σκανταλιές, κάτω από τη μύτη της δασκάλας, και στην ψηλοτάβανη τάξη να καίει η ξυλόσομπα. Εικόνες από την παιδική ηλικία και τη μαθητική ζωή στροβιλίζονται συχνά τώρα τελευταία στο μυαλό μου. Αναμνήσεις, αλλά κυρίως εικόνες και συναισθήματα, άλλοτε καλά και άλλοτε πικρά.
Ο Αντώνης λοιπόν, ο γιος του ταπεινού ξυλοκόπου, ερχόταν στο σχολείο μονίμως αδιάβαστος. Τουλάχιστον, όταν τον επέλεγε η δασκάλα, δεν ήξερε να πει κουβέντα. Αν ήταν όντως αμελής ή υπήρχε μαθησιακό πρόβλημα, αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ. Άλλωστε τότε δεν υπήρχαν ούτε τα μέσα ούτε τα εργαλεία για να ξέρει κανείς, και στην επαρχία αυτά ήταν «πολυτέλειες» και «δικαιολογίες». Όμως ήταν πάντα παρών, όπως και όλοι μας. Βρισκόμασταν στο σχολείο, στο ίδιο σχολείο όλοι. Και πλούσιοι και φτωχοί, και παιδιά από αστικές οικογένειες και από αγροτικές και παιδιά που «έπαιρναν» τα γράμματα και αυτά που υπολείπονταν. Το στοίχημα της σχολικής ζωής είχε έναν κοινό παρονομαστή για όλους: την παρουσία και τη μετοχή, με όποιον τρόπο μπορούσε ο καθένας.
Αργότερα, στο γυμνάσιο και το λύκειο, τα τμήματα των τάξεων φιλοξενούσαν πάλι όλα τα παιδιά της πόλης μου, χριστιανούς και μουσουλμάνους. Διακρίσεις δεν γίνονταν. Όλοι είχαν το δικαίωμα να είναι στο σχολείο, ανεξαρτήτως θρησκείας και καταγωγής. Από τη γενέθλια πόλη λείπω χρόνια. Όμως από τις πολυτιμότερες αποσκευές που κουβαλώ μαζί μου είναι οι εικόνες από το σχολείο, ένα σχολείο συμβατικό ίσως, επαρχιακό, αλλά φιλόξενο και ανοιχτό στα παιδιά. Δεν είναι μικρή αυτή η παρακαταθήκη. Σε κάνει να αντιμετωπίζεις τις δυσκολίες και τις προκλήσεις με αυτοπεποίθηση, αφού στα τρυφερά παιδικά και αργότερα στα «ανήμερα» εφηβικά χρόνια δεν αισθάνθηκες απόβλητος ή ανεπιθύμητος.
Σήμερα δεν ξέρω αν υπάρχει θαλπωρή ή καταδεκτικότητα στα σχολικά περιβάλλοντα. Προφανώς και κάθε σχολείο έχει τη «βιοποικιλότητά» του. Μιλάμε πολύ για τον σχολικό εκφοβισμό, για την ενδοσχολική βία, αλλά φοβούμαι ότι δεν πράττουμε αναλόγως. Εξάλλου το πρόβλημα εκκινεί πάντα από την εκάστοτε οικογένεια, την αυτο-εικόνα και τις ματαιώσεις των μελών της. Στο σχολείο εκβάλλουν όλα αυτά, καθρεφτίζοντας πολλές φορές απογοητευτικά τον κοινωνικό μεγάκοσμο. Όσες πολιτιστικές δράσεις και αν γίνουν, όσο και αν τρέχουμε τα παιδιά μας από θέατρο σε θέατρο και από θεατρικές δράσεις σε πολιτιστικά happenings και events, η ουσία είναι ότι όταν η αποδοχή του διαφορετικού και η καταδεκτικότητα, η κοινωνική σύμπνοια και η ευρυχωρία του μυαλού και της καρδιάς υποφέρουν από συναισθηματική και έλλογη λιτότητα, τόσο θα βρίσκουν χώρο να ανεβαίνουν «κακοπαιγμένες» παραστάσεις διαμαρτυρίας σε σχολεία και συλλόγους γονέων, ώστε τα σχολεία να είναι η γραμμή που θα χωρίζει τους μεν από τους δε. Τους ημεδαπούς από τους αλλόφυλους, τους άριστους από τους τελευταίους, τους καλούς από τους κακούς...
Αν για κάθε παιδί οι εικόνες από το σχολείο ισοδυναμούν με μια καταγωγή, με την πρώτη αίσθηση του «συν-ανήκειν», τότε ας σκεφτούμε καλά τι μπορεί να σημαίνει ο αποκλεισμός των μικρών προσφυγόπουλων από τα σχολειά μας, η αδιέξοδη άρνηση της μετοχής στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Τα σχολεία πρέπει να είναι ανοιχτά για τα παιδιά. Συχνά είναι το μόνο στέρεο σπίτι για κάποια από αυτά. Αν το αρνηθούμε, υποσκάπτουμε το μέλλον μας ως κοινωνία, παίρνοντας εκούσια μέρος στη χειρότερη παράσταση όλων των εποχών. Και η κριτική θα είναι αναπόφευκτα συντριπτική...
