Πανάρχαια η διαδικασία του συνεταιρίζεσθαι. Η πρόοδος όμως και οι αλλαγές στη μορφή των οικονομικών σχέσεων οδήγησαν τον άνθρωπο στην ατομική επίδοση στην εργασία για τον προσπορισμό των οφελών εξ αυτής.
Παρ' όλα αυτά στον σύγχρονο κόσμο η ανάγκη οδήγησε ξανά σε έναν οργανωμένο πια και με κανόνες συνεταιρισμό. Κάποια πρόσωπα, οργανώνονται εθελοντικά σε μία ένωση για να αντιμετωπίσουν οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες τους. Αυτή η «ένωση» ανήκει σε όλους και διοικείται δημοκρατικά από όλους. Δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επιβίωσης, αλλά συγκροτείται στη βάση μιας ιδεολογίας και ενός κινήματος με κοινωνικό πρόσημο, αποβλέποντας στην ενίσχυση οικονομικά ασθενών στρωμάτων και αντιτασσόμενο στην αυθαιρεσία και τη βουλιμία των οικονομικά δυνατών.
Η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι που αναφέρεται στην «Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» κατοχυρώθηκε στα συντάγματα των δημοκρατικών κρατών και έδωσε την ευκαιρία να συγκροτηθούν πολλών ειδών συνεταιρισμοί. Αγροτικοί, επαγγελματικοί, προμηθευτικοί, πιστωτικοί, μεταφορικοί, τουριστικοί. Κάποιοι από αυτούς εξαφανίζονται μαζί με την υποχώρηση μερίδας επαγγελμάτων, όπως για παράδειγμα ο άλλοτε κραταιός ΣΕΡΚΑ, ο συνεταιρισμός δηλαδή των ραπτών της Αθήνας.
Στον χώρο των τεχνών, πρωτοπόροι στη δημιουργία συνεταιριστικών εγχειρημάτων ήταν στη χώρα μας οι ηθοποιοί. Τον ασύντακτο και πρόχειρο συνεταιρισμό κάποιων θεατρίνων για περιοδείες στην επαρχία που επιδοτείτο από το «Ταμείο Εργασίας» του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, διαδέχθηκε το 1918 η οργανωμένη αντιμετώπιση αυτής της ανάγκης μέσω ενός πρώτου κανονισμού λειτουργίας συνεταιρικών θιάσων. Μέσα από αυτές τις δομές, ηθοποιοί με αριστερή κατά πλειοψηφία ιδεολογία, εκφράστηκαν καλλιτεχνικά αλλά και πολιτικά. Το 1958, δημιουργείται ο Οργανισμός Εταιρικών Θιάσων (ΟΕΘ) με σκοπό να προσφέρει οικονομική στήριξη στα νέα συνεργατικά εγχειρήματα. Ο Λυκούργος Καλλέργης, η Ανθή Ζαχαράτου και ο Βασίλης Μεσολογγίτης ήταν οι συνδικαλιστές που έδωσαν πνοή και δύναμη στον ΟΕΘ. Σπουδαίες θεατρικές προσπάθειες ανέδειξε ο οργανισμός. Να σημειώσουμε τη θρυλική «Δωδέκατη Αυλαία», το «Άρμα Θεάτρου», το «Θεατρικό Εργαστήρι Θεσσαλονίκης» και τους «Ενωμένους Καλλιτέχνες». Η δράση του περιελάμβανε και την πίεση σε δημοτικές αρχές της περιφέρειας για τη δημιουργία θεατρικών αιθουσών όπου θα μπορούσαν οι συνεταιρικοί θίασοι να παρασταίνουν. Ως αποτέλεσμα, σημειώνουμε τη δημιουργία των δημοτικών θεάτρων στη Λαμία (με αρχιτέκτονα τον Κίμωνα Λάσκαρη), στη Μυτιλήνη και αλλού.
Στην παρούσα φάση, με την κρίση να έχει καταστρέψει κυριολεκτικά κάθε έννοια προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων στον χώρο του θεάτρου, είναι αναγκαία όσο ποτέ η δημιουργία συνεργατικών σχημάτων. Η μαγιά υπάρχει. Παντού στην Ελλάδα, αλλά κυρίως στην πρωτεύουσα, οι θεατρίνοι οργανώνουν μόνοι τους παραστάσεις και παίζουν οι περισσότεροι κάποιες μόνο ημέρες της εβδομάδας σε διάφορους χώρους. Αλλά όχι μόνο οι θεατρίνοι. Και οι μουσικοί. Μπάντες, τραγουδοποιοί, ακόμα σχήματα κλασικής μουσικής. Και οι εικαστικοί καλλιτέχνες. Στεγάζουν τις δημιουργίες τους σε μικρά ή μεγάλα θέατρα, μπαρ, γκαλερί, πολιτιστικούς συλλόγους ή άλλους χώρους που τους βαφτίζουν αίθουσες τέχνης. Παρ' όλα αυτά, τα έξοδα για μια τέτοια ομάδα δεν είναι λίγα. Έξοδα παραγωγής για σκηνικά, κοστούμια, ηχογραφήσεις, διαφήμιση κοκ. Έξοδα λειτουργίας της αίθουσας, έξοδα που έχουν να κάνουν με την οικονομική διαχείριση, λογιστήριο δηλαδή, φόροι κ.λπ. Έξοδα για τεχνικό εξοπλισμό.
Πώς μπορεί κανείς να μετριάσει τα κόστη; Πώς μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει μια κονσόλα ήχου την περίοδο που δεν τη χρειάζεται κάποια άλλη καλλιτεχνική ομάδα; Και αν υπάρχει μια ομαδική ανάθεση των οικονομικών σε λογιστές με ενιαίο μέτωπο για το κόστος αυτό δεν θα υπάρχει εξοικονόμηση;
Σήμερα λοιπόν είναι αναγκαία η δημιουργία ενός νέου συνεργατικού κινήματος, μιας βάσης από την οποία θα αντλούν αυτά τα σχήματα.
Εδώ θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικό έργο και η οργανωμένη Πολιτεία. Το υπουργείο Πολιτισμού. Είναι γνωστό πως χρήματα δεν υπάρχουν. Όλοι το γνωρίζουμε. Θα μπορούσε όμως το υπουργείο να προσφέρει στέγη για πρόβες, ή και για παραστάσεις ακόμα, σε αυτές τις ομάδες, σε κάποιους από τους χώρους του. Υλικοτεχνική υποδομή, για να εξοπλιστούν αυτοί οι χώροι, υπάρχει. Προβολείς παλιότερης τεχνολογίας, κονσόλες, πρατικάμπιλε και άλλο υλικό που φυλάσσεται στις αποθήκες των κρατικών θεάτρων και της Λυρικής Σκηνής. Ας τα αξιοποιήσουν λοιπόν. Και ας εμπνεύσει το υπουργείο τις ομάδες αυτές ώστε να δημιουργήσουν ένα μεγάλο συνεργατικό σχήμα το οποίο θα διαχειρίζεται τη λειτουργία τους. Έτσι δεν θα είναι ο καθένας μόνος του απέναντι στις ανάγκες του. Απέναντι στην παντοδύναμη «αγορά».
Τέλος μέσα από ένα τέτοιο συνεργατικό - συνεταιριστικό κίνημα, θα προκύψουν και νέες καλλιτεχνικές συνεργασίες, νέες ιδέες θα έρθουν στο φως, νέες καλλιτεχνικές δυνάμεις θα αναδειχθούν.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής στην Περιφέρεια Αττικής
