Η μόδα και η αρχιτεκτονική, οι μεταμορφώσεις του ενδύματος και του χώρου είναι βασικά μέσα οικειοποίησης, επιτέλεσης, νοηματοδότησης του χώρου και του σώματος. Οι διασχίσεις μεταξύ των δύο πεδίων, όπου ο σχεδιασμός αποτελεί παράσταση, τέλεση και αναστοχασμό του ανθρώπινου σώματος και του χώρου εντός του οποίου αυτό λειτουργεί και αλληλεπιδρά, δεν είναι κάτι καινούργιο ή καινοτόμο.
Στη χαϊντεγκεριανή σκέψη ο χώρος δεν είναι στατικός. Προσεγγίζεται μέσα από μια διαδικασία «χωρικοποίησης». Ο χώρος γίνεται αντιληπτός ως κάτι μεταβλητό, ως κάτι που συγκροτείται εξακολουθητικά χάρη σε ανθρώπινες διαδικασίες, και σε αυτό το πλαίσιο η τέχνη στο σύνολό της παράγει χώρο, παρέχει ευρυχωρία και ανοικτότητα.1 Εστιάζοντας στον πυρήνα της απόφανσης, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η μόδα και ό,τι τη συνέχει, δηλαδή η φαντασιακή σύλληψη (κοινώς έμπνευση), ο σχεδιασμός, η παρουσίαση, η εφαρμογή και η αλληλεπίδραση εμπίπτουν στην καθαυτή διαδικασία «χωρικοποίησης», αντίστοιχης δηλαδή με την αρχιτεκτονική σύλληψη και επιτέλεση.
Ο αρχιτέκτονας Adolf Loos, το 1910, κάνει λόγο για την «περίεργη αντιστοιχία μεταξύ του ενδύματος και του εξωτερικού των κτηρίων, δίνοντας -μεταξύ άλλων- το παράδειγμα ενός ενδύματος με κρόσσια, ως αντίστοιχου του γοτθικού ρυθμού, καθώς και της περούκας ως αντίστοιχης του μπαρόκ», έχοντας ωστόσο σαφή κριτική στάση απέναντι στα διακοσμητικά ή «θηλυπρεπή» (όπως τα χαρακτήριζε) κτίρια άλλων αρχιτεκτόνων των αρχών του 20ού αιώνα, στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί την ανωτερότητα της μοντερνιστικής απλότητας. Μιας απλότητας που δεν άφησε ωστόσο ασυγκίνητη τη μόδα κατά τον 20ό αιώνα, με χαρακτηριστικές μινιμαλιστικές εκφάνσεις σε διάφορες δεκαετίες. Ο Loos, ακραιφνής μοντερνιστής και ουσιοκεντρικός, σχολίαζε με δηκτικότητα ότι «χρειάζεται κανείς να αλλάζει ρούχα κάθε φορά που αλλάζει δωμάτιο», σε αντίθεση με άλλους φημισμένους αρχιτέκτονες όπως ο Henry Clemens van de Velde, ή ο Frank Lloyd Wright, που σχεδίαζαν ρούχα για τους πελάτες τους, και ειδικά τις συζύγους αυτών, τα οποία θα ταίριαζαν στον πρωτοποριακό σχεδιασμό των σπιτιών τους, θεμελιώνοντας τη σχέση μόδας και αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο του συνολικού έργου τέχνης. Το ρούχο, σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι του καθολικού σχεδιασμού που περιλαμβάνει τον χώρο, το κτήριο, το βιωμένο περιβάλλον, τις συμπεριφορές, τις ενδυματολογικές νόρμες, την αισθητική και πρακτική εκφορά ενός τρόπου ζωής.
Η Coco Chanel ήταν αυτή που δήλωσε ότι: «Η μόδα είναι αρχιτεκτονική: είναι ένα θέμα αναλογιών», ενώ ο Issey Miyake, ο σχεδιαστής εμβληματικών ενδυματολογικών δημιουργιών, είπε κάποτε: «... Έμαθα για τον χώρο μεταξύ του σώματος και του υφάσματος από τη δομή του παραδοσιακού κιμονό... δεν έμαθα για το στιλ, αλλά για τον χώρο». Ο Le Corbusier έχει αποφανθεί ότι «η αρχιτεκτονική είναι ένδυση», υπογραμμίζοντας αυτήν ακριβώς τη δυναμική και ροϊκή σχέση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με τη σύγχρονη ραπτική και θέτοντας συγχρόνως τον προβληματισμό για τις επιστήμες τεχνητών μελών. Για τον Le Corbusier τα ρούχα δρουν ποικιλοτρόπως με την εκάστοτε δομή του σώματος. Παράγουν χώρο, θα τολμούσαμε να προσθέσουμε.
Αν μάλιστα θεωρήσουμε ότι το σώμα μας στον χώρο δεν ερμηνεύεται και προ-σημαίνεται αποκλειστικά από τα βιολογικά συστατικά του, αλλά ότι είναι ένα δίκτυο, ένα σύστημα δυνατοτήτων, το οποίο υπόκειται σε συνεχείς μεταλλαγές, τότε αποτελεί μια «μηχανή» παραγωγής και αντίληψης του χώρου. Επαγωγικά, και εντός του αστικού περιβάλλοντος, το ένδυμα ως περικείμενο του σώματος αποτελεί ουσιαστικά δείκτη «κατοίκησης» και εργαλείο σχεδίασης.
Με βάση την παραπάνω θεώρηση, στις σχολές Αρχιτεκτονικής, τόσο σε προπτυχιακό όσο και μεταπτυχιακό επίπεδο, ο Deleuze και το βιβλίο του «Η Πτύχωση. Ο Λαϊμπνιτς και το Μπαρόκ», ενέπνευσαν πλήθος εργασιών και διπλωματικών στις οποίες ο Leibnitz, o Deleuze, το Μπαρόκ, η μοναδικότητα, η πολλαπλότητα και η σημασία του σώματος στον σχεδιασμό συνερευνώνται με τις πτυχώσεις στα ρούχα του Miyake, τις αποδομιστικές τάσεις των Comme des Garçons, τον altermodern δομισμό της Iris van Herpen κ.ο.κ.
Η διάδραση μόδας και αρχιτεκτονικής ωστόσο δεν αφορά μόνο τις πασαρέλες ή τη σχεδιαστική έρευνα ή ακόμα την εννοιολογική προσέγγιση αρχιτεκτονικών δημιουργιών. Δεν αφορά μόνο τους αρχιτέκτονες που τους κέρδισε η μόδα (όπως oι Pierre Cardin, Paco Rabanne, Tom Ford, Gianni Versace, Gianfranco Ferre και τόσοι άλλοι). Εκφράζεται πρακτικά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση χώρων-κτηριακών δομών όπου φιλοξενούνται οίκοι μόδας, εκθέσεις ενδυματολογικού ενδιαφέροντος, ή είναι εμπορικά καταστήματα λιανικής πώλησης. Σε αυτό το πεδίο η σύμπραξη γνωστών οίκων και σχεδιαστών μόδας με αρχιτέκτονες, που έχουν αναγνωρίσιμο σχεδιαστικό ύφος, είναι χαρακτηριστική. Οι αρχιτέκτονες επιλέγονται βάσει της δυνατότητάς τους να μεταδώσουν «μηνύματα» στο κοινό, καθώς και να διαμορφώσουν μια συγκεκριμένη «οπτική» για την αξία και την αισθητική των προϊόντων (εν προκειμένων των ρούχων) που τα κτήριά τους θα στεγάσουν. Σε αυτή τη στρατηγική σύμπραξη έχουν μετάσχει διάσημοι αρχιτέκτονες, όπως η Zaha Hadid, o Rem Koolhaas μαζί με τον ανιψιό του Rem D. Koolhaas, οι Jacques Herzog, Pierre de Meuron, η Kazuyo Sejima και πολλοί άλλοι.
Σε αυτό το πλαίσιο το εφήμερο της μόδας αποκτά άλλη διάσταση, μια εξόχως γοητευτική οπτική, μια ιδιαίτερη μεταβλητότητα και συνάμα αντοχή. Όπως λέει και η Tina Lutz, του οίκου Lutz & Patmos, «...η ιδέα ότι η μόδα είναι μόνο εφήμερα σχέδια δεν μας εκφράζει. Για εμάς, η μόδα όπως και η αρχιτεκτονική πρέπει να διαρκούν στον χρόνο».
Ελευθερία Ράπτου, θεατρολόγος - σχεδιάστρια, υπ. διδάκτωρ ΕΜΠ
1 Βλ. Γιάννης Τζαβάρας, «Εισαγωγή», στο Martin Heidegger, H Τέχνη και ο Χώρος, σελ.20. Επίσης στο Martin Heidegger, Είναι και Χρόνος, τομ. Α’, πρόλ.-μτφ.-σχολ. Γιάννης Τζαβάρας, εκδόσεις Δωδώνη, 1985, σ.108.
