Της Πόλυς Χατζημανωλάκη
Κάποτε ο Άρθουρ Κέσλερ στους "Υπνοβάτες" του σχολίασε πικρά μια μεγάλη παράλειψη του Άρντολντ Τόιμπι: Στις εξακόσιες σελίδες της «Μελέτης της Ιστορίας», δεν αναφέρονται τα ονόματα του Γαλιλαίου, του Κοπέρνικου, του Ντεκάρτ και του Νεύτωνα. Από τις πιο αξιοσημείωτες επισημάνσεις, θαρρώ, για τις εμμονές και τους αποκλεισμούς στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος. Ο Κέσλερ βεβαίως συνέβαλε με τους "Υπνοβάτες" του σε μια μοναδική εξιστόρηση της εξέλιξης του κοσμολογικού οράματος του ανθρώπου. Κάτι που παραλείπεται από τις Ιστορίες των ιδεών, στοιχειώνοντας έτσι διακρίσεις και διαχωρισμούς εις βάρος της ουσίας και της ιστορικής αλήθειας.
Συνειρμοί, τα παραπάνω, μιας αναγνώστριας από τον χώρο των θετικών επιστημών, που επιχειρεί να εντρυφήσει στο τομίδιο με την αντιφώνηση του Διονύση Καψάλη στην τελετή αναγόρευσής του ως επιτίμου διδάκτορος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ τον περασμένο Μάρτιο. Και τούτο γιατί από τις πρώτες σελίδες, στη δημοκρατία των γραμμάτων, που πολίτης της είναι ο ομιλητής, υπάρχει θέση για τον Κοπέρνικο και τον Γαλιλαίο, τη μελέτη της τάξης των ουρανίων σφαιρών μαζί με τη μελέτη των κειμένων και τη χρονολόγηση των ανθρωπίνων. Υπάρχει τόπος να σταθώ και εισέρχομαι με θαυμασμό στον αγαπητό, αλλά ξένο χώρο της φιλολογίας.
Δύσκολη θεωρώ τη λεπτομερή διαμεσολάβηση ανάμεσα στο βιβλίο και στον επόμενο αναγνώστη. Το κείμενο είναι λιτό, πυκνό, αριστουργηματικά γραμμένο. Μόνο να καλέσω στην ανάγνωση είναι το σωστό. Αναγνώρισα μια διακήρυξη αρχών για την αγάπη των γραμμάτων, των ανθρωπιστικών σπουδών, που διέπεται από το ίδιο πνεύμα της ανοικτότητας και αλληλοπεριχώρησης που με έκανε να το προσεγγίσω. Η ιστορικότητα της φιλολογίας και η Ιστορία ως γέφυρα μιας κοινότητας. Η απέραντη αλληλεγγύη νεκρών και ζωντανών που είναι η Τέχνη κατά Σεφέρη, οι κοινές αξίες, οι κοινές επιθυμίες, τα κοινά ερωτήματα, οι κοινές συνήθειες με τους προγόνους.
Η συνέχεια της ματιάς
Η αυτοκατανόηση, όπως αποκαλύπτεται από παραδείγματα πραγματικά και επινοημένα: ο ουμανιστής λόγιος στο πρόσωπο του Καζομπόν, ο εσωτερικός άνθρωπος στο πρόσωπο του Άμλετ. Η κοινή δίψα για την παιδεία, για τα γράμματα, η έννοια της αναγνωστικής ευδαιμονίας από ιδιωτική τελετουργία απελευθέρωσης από τη βιοτική μέριμνα ανάγεται σε δημόσια αρετή. Η αναζήτηση της ελευθερίας και της καθολικής ευδαιμονίας που αναγνωρίζεται ως ομόλογη της αναγνωστικής ευδαιμονίας.
Στο Διαδίκτυο βρήκα το κείμενο του Γκρίνμπλατ στο "New York Review of Books" «Ο Σαίξπηρ στην Τεχεράνη», που αναφέρεται από τον Διονύση Καψάλη, με αφορμή ένα συνέδριο στη ισλαμοκρατούμενη Τεχεράνη και πώς ο Σαίξπηρ κατάφερε να κάνει το έργο του έναν τόπο συνάντησης. Θα αναζητήσω και το "Μίμησις" του Έρικ Άουερμπαχ, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ, μια ευφρόσυνη χαραμάδα, μια ορατή έξοδος από τη ζοφερότητα της κατάστασης.
Αναφορά στην αναφορά, παραπομπή στην παραπομπή, από το ένα έργο στο άλλο, από τη μία εμπειρία στην άλλη, ομολογίες, κοινότητες, αλληλοκατανόηση, αυτοκατανόηση, τόποι συνάντησης, τόσο πολύτιμοι, περιζήτητοι στην εποχή μας. «Η μεγάλη λογοτεχνία είναι ο κατεξοχήν τόπος στον οποίο μπορούμε όλοι να συναντηθούμε» πιστεύει ο Καψάλης.
Από τα πιο πυκνά τα πιο σοφά, τα πιο πολιτικά κείμενα που έχω διαβάσει. Απόπειρες καταφυγής για τον ζόφο της εποχής. Ένα κείμενο που δικαιώνει την ευτυχή πορεία τού συγγραφέα εν παραλλήλω με τον ακαδημαϊκό χώρο. Χωρίς την ξηρότητα και τη σχολαστικότητα, αλλά με τον δυναμισμό, την ακρίβεια και την αγάπη της καλής γραφής: Με σαφήνεια και ειλικρίνεια και απλότητα με τον τρόπο των προπατόρων του: Όργουελ, Έλιοτ και Σεφέρη.
Info:
Διονύσης Καψάλης,
"H ευτυχής φιλολογία",
Άγρα 2015,
σελ. 48, τιμή: 8 ευρώ.
