ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ Ν. ΦΡΑΓΚΟΥ
Σε συνέχεια του κειμένου που είχαμε γράψει για τη «Νοσταλγία» πριν από λίγους μήνες, είχαμε την τύχη να διαβάσουμε μια μελέτη για την «Θεωρία της Πρόσληψης» του Γερμανού Ιστορικού της λογοτεχνίας Χανς Ρόμπερτ Γιάους από τη Σχολή της Κωνσταντίας. Συνοπτικά, ο Γιάους πιστεύει πως το πιο σημαντικό σχετικά με το έργο τέχνης είναι ο τελικός αποδέκτης, ο αναγνώστης, ο ακροατής, ο θεατής. Με άλλα λόγια, ο «αποκωδικοποιητής» του μηνύματος, μιας και το τελευταίο πρέπει να εκφραστεί μέσω συστήματος συμβόλων που αποδέχονται και κατανοούν τόσο ο πομπός όσο και ο αποδέκτης, έτσι ώστε να θεωρηθεί ολοκληρωμένη η επικοινωνία. Το βάρος δίνεται στην υποδοχή του καλλιτεχνικού έργου, εν προκειμένω της μουσικής από τον ακροατή. Εισάγεται η έννοια του «Ορίζοντα των Προσδοκιών», πλαίσιο αναφοράς διαφορετικό για κάθε έργο και για κάθε ιστορική στιγμή που αυτό προσλαμβάνεται. Συνίσταται στην προδιάθεση κάθε ιστορικά προσδιορισμένου κοινού την ώρα που έρχεται σ' επαφή με το (μουσικό) έργο. Διάφοροι παράγοντες παίζουν ρόλο στην προσληψιμότητα του καλλιτεχνικού προϊόντος. Βασικοί θεωρούνται: Το σύνολο των εμπειριών και των γνώσεων που έχει το κοινό για την αισθητική και τους σχετικούς κώδικες του (μουσικού) έργου. Η φόρμα και το περιεχόμενο ήδη γνωστών καλλιτεχνημάτων ίδιας ή και διαφορετικής αισθητικής. Όπως επίσης και η αντίθεση ποιητικής και καθημερινής γλώσσας που υφίσταται τη συγκεκριμένη εποχή. Η θεωρία αυτή επικεντρώνεται στον τρόπο αποδοχής του εκάστοτε ακροατηρίου, σε αντίθεση με άλλες που στηρίζονται στην εγγενή, αιώνια αξία ή τη βαθιά «κοινωνικότητα» του έργου. Ένα (μουσικό) έργο μπορεί είτε να επιβεβαιώνει τον Ορίζοντα Προσδοκιών είτε να τον διαψεύδει και να τον υπονομεύει – το δεύτερο ονομάζεται «αισθητική απόκλιση» και δύναται να επιφέρει αλλαγή στον Ορίζοντα Προσδοκιών του κοινού. Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα για το τέλος: ο εξηλεκτρισμός του Bob Dylan, το '65, η αρχικά αρνητική αντίδραση του κοινού του και η μετέπειτα πλήρης αποδοχή του, όπως και η έλευση της μπι-μποπ μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο σχετικά με το σουΐνγκ που επικρατούσε μέχρι εκείνη την εποχή.
