Της Μυρσίνης Ζορμπά
Είναι θετικό ότι ένα πρόγραμμα πολιτισμού, όπως αυτό του ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί να γίνει αντικείμενο διαλόγου και μέσα και έξω από τις κομματικές γραμμές. Θα ήταν μια μεγάλη πρόοδος της δημοκρατίας, αν αυτό γινόταν κανόνας, και επίσης πολύ σημαντικό, αν αυτό αφορά τον πολιτισμό, μια έννοια και έναν χώρο της πολιτικής που βρίσκεται στο περιθώριο, σε μια περιοχή που η άγνοια συναγωνίζεται τις προκαταλήψεις. Οι επτά θέσεις που ακολουθούν, είναι μια συμβολή στη συζήτηση αυτή.
Είναι χρήσιμος ο προβληματισμός
Απέναντι στις νεοφιλελεύθερες απόψεις, που θεωρούν περιττή την πολιτική του πολιτισμού, αλλά και σε εκείνες που στενεύουν τα όρια του πολιτισμού στην καλλιτεχνική δημιουργία και μόνο. Είναι, τέλος, μια ευκαιρία για συγκρίσεις με προγράμματα άλλων ευρωπαϊκών και μη κομμάτων, στο φως της αλλαγής συντηρητικών και εργατικών ή αριστερών κυβερνήσεων, όπου γίνεται προφανές ότι διαφορετικές πολιτισμικές πολιτικές παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα.
Η σημασία του πολιτικού σχεδίου για τον πολιτισμό
Είναι σήμερα ζωτικής σημασίας, όχι μόνο γιατί απαιτείται ριζικός ανασχεδιασμός της διαχείρισης του πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας, αλλά και γιατί αποτελεί ζητούμενο μια νέα κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση, η οποία θα περιλαμβάνει την κουλτούρα της καθημερινής ζωής και την αποκεντρωμένη κοινοτική κουλτούρα που δεν βρήκε ποτέ θέση στην πολιτική του υπουργείου Πολιτισμού. Ένα πολιτικό σχέδιο για τον πολιτισμό πρέπει ιδιαίτερα κάτω από τις σημερινές συνθήκες, να είναι σχέδιο πολιτισμικής δημοκρατίας, αναδιανομής των συμβολικών πόρων, αντιμετώπισης των διακρίσεων και των ανισοτήτων. Πρέπει επίσης να διαθέτει ορατές συνδέσεις με την περιφερειακή και αυτοδιοικητική πολιτική, τον τουρισμό και να απαντά με σαφήνεια στα ζητήματα της πολιτιστικής βιομηχανίας, καθώς και στη σχέση δημόσιου-ιδιωτικού στον τομέα του πολιτισμού.
Η πολιτισμική δημοκρατία
Αποτελεί σήμερα, ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης, μείζον πολιτικό διακύβευμα, διότι συνδέεται στενά με τη συγκρότηση των νέων ταυτοτήτων. Εκεί βρίσκεται το τόσο ενδιαφέρον για τον πολιτισμό που εκδηλώνεται από πολλές πλευρές, ιδρύματα και ιδιωτικούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Στον βαθμό που η κουλτούρα αποτελεί ένα κουτί εργαλείων με τα αναγκαία για να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες αλλαγές της καθημερινής ζωής αναφορικά με τις πεποιθήσεις, στάσεις, πρακτικές, νοοτροπίες και συμπεριφορές, αυτά τα εργαλεία και ο τρόπος που χρησιμοποιούνται είναι αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της δημοκρατικής συνείδησης των πολιτών.
Η σύγχρονη κρατική πολιτισμική πολιτική
Έχει εγκαταλείψει εδώ και δεκαετίες τα μοντέλα που καλλιεργούνταν στο έδαφος του κρατικισμού, του εθνοκεντρισμού και της ελιτιστικής πατρωνίας. Έχει διευρύνει το πεδίο του ενδιαφέροντός της, αγκαλιάζοντας εκτός από τις τέχνες και την κληρονομιά, την κουλτούρα της καθημερινής ζωής. Συνδέεται με την αειφόρο πολιτισμική ανάπτυξη, αφενός, και την κοινωνική συνοχή, αφετέρου. Τα σύγχρονα μοντέλα πολιτισμικής πολιτικής στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη του κόσμου, επιφυλάσσουν στο κράτος ένα ρόλο ρυθμιστικό, αναδιανεμητικό και εγγυητικό του σχεδιασμού και των κανόνων του παιχνιδιού, στο οποίο συμμετέχουν επίσης ισχυροί ιδιωτικοί δρώντες. Γι' αυτό, το κράτος οφείλει πρωτίστως να μετασχηματίσει στο εσωτερικό της διοικητικής του δομής τις μεθόδους άσκησης της κρατικής πολιτικής. Να ρυθμίσει το νέο πλαίσιο λειτουργίας των δρώντων. Να προδιαγράψει το νέο μοντέλο πολιτικής και διαχείρισης που θα επιτρέπει τη βιωσιμότητα των πολιτιστικών οργανισμών και δραστηριοτήτων. Ο ρόλος του αυτός όσο κι αν βρίσκεται υπό πίεση, όσο κι αν έχει, κάτω από συνθήκες κρίσης, τα χαρακτηριστικά μιας αβέβαιης μεταβατικής φάσης, είναι αναντικατάστατος. Κανείς άλλος δεν έχει την αρμοδιότητα και τη δυνατότητα να πάρει αυτή την πολιτική ευθύνη.
Η αλλαγή παραδείγματος
επιταχύνεται στη σημερινή συγκυρία, με τις βαθιές ριζικές ανατροπές που συντελούνται στο σώμα του κράτους και της κοινωνίας, καθώς και με τις τεχνολογικές εξελίξεις που γέννησαν τον νέο ψηφιακό κόσμο. Γι' αυτόν τον λόγο, ο δημόσιος διάλογος θα πρέπει να στοχεύσει στον επαναπροσδιορισμό του ίδιου του πολιτισμικού κεφαλαίου και της σύστασής του. Αυτός ο επαναπροσδιορισμός θα οδηγήσει στην αναδιοργάνωση των πόρων και την αναδιάρθρωση των δομών, στην επανασύσταση της πολιτισμικής ταυτότητας του πολίτη, με μια λέξη στη νέα θεμελίωση, τη στρατηγική και τις μεθόδους της κρατικής παρέμβασης σε αυτό που αποκαλούμε κουλτούρα και πολιτισμό της χώρας.
Η ψηφιακή εποχή
Οδήγησε σε ανατροπές που είχαν σοβαρό αντίκτυπο στους τρόπους παραγωγής και κυκλοφορίας της κουλτούρας, κάτι που είναι εμφανές στη μουσική, στο βιβλίο και στις βιβλιοθήκες, στον οπτικοακουστικό τομέα, στην πληροφόρηση και την επικοινωνία. Δημιούργησε ποικίλης έκτασης και έντασης δίκτυα, άλλαξε ριζικά τις πολιτιστικές πρακτικές, την κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών, ακόμη και την κατάταξη σε δημόσια αγαθά και σε προϊόντα. Ιδιαίτερα η παραδοσιακή ρητορική περί «πολιτιστικών αγαθών» δεν αρκεί πια για να αντιληφθούμε το μέγεθος και την ποιότητα των πολιτισμικών υπηρεσιών που έχουν ανάγκη, περισσότερο ίσως από τα αγαθά, οι υποβαθμισμένες συνοικίες, οι απομακρυσμένες περιοχές και όλα τα παιδιά ενός κατώτερου θεού. Αντίθετα, η ρητορική αυτή εξασφαλίζει συχνά σε κείνους που έχουν την άνεση να πληρώσουν, ένα επιδοτημένο εισιτήριο ή ελεύθερη πρόσβαση, ενώ οι άλλοι δεν πλησιάζουν καν για να «εκπολιτιστούν» σε μια κουλτούρα που τους είναι ξένη ή άγνωστη. Γι' αυτό είναι αναγκαία η διεπιστημονική έρευνα, που σπανίζει ως σήμερα στη χώρα μας, για να διαπιστώσουμε τη διαφοροποίηση των κοινωνικο-πολιτισμικών αναγκών που κάθε άλλο παρά ενιαίες είναι, την ανισότητα της κατανομής των πόρων, την απόσταση της επίσημης πολιτιστικής πολιτικής από τις ανάγκες των πιο ευάλωτων. Εάν δεν υπάρξει ένα συντεταγμένο σχέδιο για όλα αυτά με πρωτοβουλία του κράτους, οι αλλαγές που θα πραγματοποιηθούν στην ψηφιακή εποχή μας κινδυνεύουν να γίνουν ερήμην των πιο ευάλωτων ομάδων και της κοινωνικής αλληλεγγύης που κρατάει μια κοινωνία πολιτισμικά ζωντανή.
Η ανάγκη για πολιτισμική δημοκρατία βρίσκεται στην καρδιά της πολιτικής ζωής
Όσο τα προβλήματα και οι αδυναμίες της πολιτικής δημοκρατίας μεγεθύνονται, τόσο επιτακτικότερος γίνεται ο διάλογος για τη δημοκρατία σε νέα πεδία, όπως η βιωμένη κουλτούρα της καθημερινής ζωής,η διαφορετικότητα και ο πλουραλισμός.
Το πρόταγμα της πολιτισμικής δημοκρατίας αποτελεί ένα πολιτικό διακύβευμα που αφορά εξίσου το πεδίο της κουλτούρας και της πολιτικής. Αφορά τόσο την πολιτική κουλτούρα της καθημερινής ζωής όσο και την καθημερινή κουλτούρα της πολιτικής.
Η παραγνώριση της πολιτισμικής διάστασης της δημοκρατίας, που βιώνουμε με την όλο και φτωχότερη δημόσια εκπαίδευση, το έλλειμμα πληροφόρησης των ΜΜΕ, τον περιορισμό των πολιτισμικών διαστάσεων του κράτους πρόνοιας που παράγει περιθωριοποίηση, τις άδικες κατανομές των δημοσίων δαπανών, οδηγούν στον κίνδυνο της πιο σκοτεινής και απεχθούς κοινωνικής μηχανικής που ζητά να επιβληθεί πάνω σε μια κοινωνία σε κρίση.
Η δημοκρατία στην καθημερινή μας κουλτούρα, δηλαδή εκεί όπου συγκροτείται η ταυτότητα του δημοκρατικού πολίτη, είναι η καλύτερη γραμμή άμυνας απέναντι στους εχθρούς της πολιτικής δημοκρατίας κάτω από τις σημερινές συνθήκες. Μια τέτοια πολιτισμική πολιτική οφείλει να επινοήσει η Αριστερά εάν θέλει να αλλάξει τη σημερινή κρίσιμη και μοιραία πραγματικότητα. Χωρίς πολιτισμική ενδοχώρα η δημοκρατία είναι ρηχή και ανίσχυρη απέναντι στις επιθέσεις της βίας και του αυταρχισμού.
