"Τα παιδιά του 2000 μ.Χ. θα αντλούν από αυτή τη μουσική την ίδια αίσθηση ευημερίας και ζεστασιάς που αντλούμε κι εμείς σήμερα. Γιατί η μαγεία των Beatles είναι, νομίζω, διαχρονική και αγέραστη. Τη λατρεύει ολόκληρος ο κόσμος."
Derek Taylor, από το εξώφυλλο του Beatles For Sale - 1963
του Σωκράτη Παπαχατζή
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΓΗΣ
Τι είναι αυτό που κάνει γενιές και γενιές να δίνουν το "παρών" στην αέναη επιστροφή των Beatles;
Θα μπορούσε η επιβίωσή τους, σε ένα κόσμο ανελέητου morphing, να αφορά την ανάγκη μας για σταθερότητα, την άμυνά μας σε μια διαρκή ροή προϊόντων που θεωρούνται ξεπερασμένα πριν φτάσουν στα ράφια του σούπερ μάρκετ; Στο κάτω-κάτω, η μουσική τους έχει παίξει ρόλο στο γκρέμισμα των ταμπού, φέρνοντας κοντά ανθρώπους από διαφορετικές χώρες. Γιατί όχι και εποχές;
Μια φορά κι έναν καιρό, τέσσερα παιδιά από το Λίβερπουλ πρόσφεραν στην ποπ τον ηχητικό της Παρθενώνα, απόσταγμα του χρυσού αιώνα που ήταν γι' αυτήν τα '60s. Από τότε, η μουσική τους αποτελεί ένα είδος υπερβατικού ισοκράτη. Τα πάντα συντονίζονται με αυτόν, και απ' τον συντονισμό αυτόν αντλούν εγκυρότητα. Το πράγμα λειτουργεί αμφίδρομα: Το διαχρονικό status των Beatles είναι εξασφαλισμένο, σε ένα mainstream όπου τα πάντα αξιολογούνται με όρους των... Beatles.
Ξεκίνησαν σαν ένα ακόμα γκρουπ της διπλανής πόρτας, μα ήδη στα μέσα της δεκαετίας αντιμετωπίζονταν σαν σοβαροί καλλιτέχνες. Κι αν η Μπιτλομάνια είχε να κάνει με τα ουρλιαχτά των κοριτσιών, το κύρος τους θα εξαπλωνόταν γρήγορα σε πιο "καλλιεργημένα", μεγαλύτερα ηλικιακά στρώματα.
Η ενέργεια που ξεχειλίζει από τα αυλάκια των πρώτων τους άλμπουμ είναι πρωτοφανής. Ήδη, πολλά από εκείνα τα τραγούδια ("Please Please Me", "She Loves You", "A Hard Day's Night"...) δείχνουν σημάδια ιδιοφυΐας, ωθώντας στα άκρα την εκλεκτικότητα συνθετών που τους επηρέασαν (Buddy Holy, Roy Orbison...)
Όμως ακαταμάχητο ατού στο ξεκίνημα ήταν κι η γοητεία τους. Σε πρώτη ακρόαση δεν έπεισαν ούτε τον... George Martin. Το πρώτο που εντυπωσίασε τον μετέπειτα παραγωγό - πέμπτο Beatle ήταν αυτές οι χαρισματικές προσωπικότητες που, όλες μαζί, δημιουργούσαν κάτι που "μπορούσες να πουλήσεις".
Ήταν απλώς αδύνατον να μην αγαπήσεις τους Beatles. Σε μια εποχή που το χάσμα των γενεών έπαιρνε για πρώτη φορά τη μορφή που ξέρουμε, εκείνοι θα πετύχαιναν το ακατόρθωτο: Τα κορίτσια να τους λατρεύουν και οι μαμάδες να τους... εμπιστεύονται.
Πίσω από τα κουστουμάκια και τα mop-tops που επέβαλλε ο Brian Epstein, η μουσική τους συνέχισε να είναι αυτό που ήταν: μια δύναμη της φύσης. Κι αυτό το εκρηκτικό μείγμα ήταν ένα από τα μυστικά της επιτυχίας τους: rock' n' roll αδρεναλίνη που ωρύεται πίσω από τα αθώα χαμόγελα.
Αν στα 1963 ο μουσικοκριτικός Γουίλιαμ Μαν ανακαλούσε το Τραγούδι της Γης [Μάλερ] αναφερόμενος στο... 'Not A Second Time', στα τέλη της δεκαετίας οι Beatles θα χαρακτηρίζονταν "σημαντικότεροι τραγουδοποιοί από την εποχή του Σούμπερτ", ενώ το Sgt. Pepper, "το καλύτερο άλμπουμ όλων των εποχών", θα παρομοιαζόταν με έργα όπως η Έρημη Χώρα του T.S. Eliot...
Η περίοδος της ωριμότητας, που ξεκινά από τα 1965 [Help, Rubber Soul, Revolver κ.λπ...], τους βρίσκει να ξεφεύγουν από τα όρια του rock και της soul, παρασυρμένοι σε ένα απίστευτο γαϊτανάκι επιρροών, από τη folk και την ψυχεδέλεια μέχρι την ινδική μουσική, την κλασική, την αβανγκάρντ, ακόμα και την... ελληνική [θυμηθείτε την κίνηση της κιθάρας στο οργανικό μέρος του "Girl" - του οποίου τον ρυθμό δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να ακούσει κανείς ως... χασάπικο]. Κανείς δεν υπήρξε τόσο ρηξικέλευθα δημιουργικός όσο αυτοί, κρατώντας ταυτόχρονα το λαϊκό έρεισμα και την επαφή με τις μουσικές του ρίζες.
Η φυσικότητα αποτελεί την πρώτη αρετή των Beatles, όσο ψηλά και αν ανεβάζουν τον πήχη. Τα κομμάτια τους, ακόμα και όταν αφήνουν πίσω τις συμβατικές φόρμες ["Tomorrow Never Knows", "A Day In The Life", η σουίτα του "Abbey Road"...], ακούγονται σαν να προέκυψαν χωρίς τη μεσολάβηση ανθρώπινου παράγοντα. Σαν να υπήρχαν εκεί από πάντα κι εκείνοι απλώς τα άκουσαν και τα "κατέβασαν"...
Το συγκρότημα, που γνώρισε την αποθέωση ξεπηδώντας απ' τα κλαμπ και συνέχισε να την γνωρίζει κάνοντας "τέχνη", θα αποτελέσει πρότυπο για τους μουσικούς της γενιάς των '70s. Η άνοδος ρευμάτων όπως το progressive και το fusion ήταν απότοκος της επιτυχίας των Beatles. Γιατί δεν ήταν πια μόνο οι μουσικοί που τολμούσαν να πειραματίζονται... Ήταν οι ίδιες οι εταιρείες που άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για "ψαγμένες" προσεγγίσεις. Για ένα, σύντομο έστω, χρονικό διάστημα, η μουσική περιπέτεια γινόταν... ευπώλητη.
BABY BOOMERS
Το σημερινό γεφύρωμα του "χάσματος των γενεών" μέσα [και] από τη μουσική των Beatles γίνεται ενδιαφέρον αν λάβουμε υπόψη ότι η δική τους γενιά είναι η πρώτη που παίρνει αποστάσεις από τις προηγούμενες. Οι Baby Boomers [γεν. μεταξύ 1945 - 1954], η γενιά που μεγάλωσε με τους Beatles, είναι η πρώτη που αποκτά ιστορική συνείδηση του εαυτού της. Μαζί και μια αίσθηση... αποστολής ν' αλλάξει τον κόσμο. Οι όροι της αλλαγής θα παραμείνουν ασαφείς, πέρα από την περιφρονητική αποστασιοποίηση από το πνεύμα των "γέρων". Οι Baby Boomers αγωνίστηκαν εξ αρχής για μια θέση στην Ιστορία. Όχι τυχαία, ήταν η πολυπληθέστερη νεολαία που υπήρξε ποτέ: η ευφορία του τέλους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου θα εμφυσήσει στα ζευγάρια μια άνευ προηγουμένου διάθεση για τεκνοποιία, που θα πυροδοτήσει πληθυσμιακή έκρηξη στις νεαρές ηλικίες την εποχή που το συγκρότημα από το Λίβερπουλ ξεκινά την καριέρα του.
Χάρη στη νεοπαγή οικονομική άνεση των "γέρων" τους, οι Baby Boomers είναι οι πρώτοι που θα αποτελέσουν, ως νεολαία, υπολογίσιμη καταναλωτική ομάδα. Και θα καταναλώσουν ανελέητα, από τη μουσική των Beatles, μέχρι τα ρούχα, τις μπότες και τα χτενίσματά τους...
Η έκρηξη της νεανικής κουλτούρας δεν ήταν η μόνη αλλαγή στο πλαίσιο μιας δεκαετίας που σημαδεύεται από κοσμοϊστορικά γεγονότα: Βιετνάμ, ειρηνιστικό κίνημα, Μάης του '68, ναρκωτικά, μέθοδοι ελέγχου του νου, σεξουαλική επανάσταση, φυλετικό, κατάκτηση της Σελήνης... Στην πληθώρα των καινοτομιών που εμφανίζονται τότε, και που ο αντίκτυπός τους φτάνει μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβάνεται ακόμα και ο πρόδρομος του Διαδικτύου, Arpanet, επινοημένος μεταξύ 1965- 67, με χρηματοδότηση... από το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ.
BEATLES ΟΠΩΣ BEETHOVEN
Οι Beatles θα αρχίσουν γρήγορα να παίρνουν σοβαρά τους εαυτούς τους. Αν στις μέρες του Cavern Club ο Lennon ερμήνευε το 'Roll Over Beethoven' με τη δέουσα αυθάδεια, περί τα τέλη των '60s είχε αρχίσει να φαντάζεται τον εαυτό του μέλος μιας καλλιτεχνικής ελίτ στην οποία ανήκε και ο... Beethoven. Οι συγχορδίες του "Because" από το Abbey Road ανακαλούν το πρώτο μέρος από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος, αλλά η σχέση με τον Beethoven δεν εξαντλείται σ' αυτές.
Ως προς τον ιστορικό ρόλο που κλήθηκε να παίξει, το "All You Need Is Love" αντιστοιχεί με τη χορωδιακή "Στιγμή της Δόξας" [νοηματικό προάγγελο της 'Ωδής Στη Χαρά'] που ο Beethoven παρουσίασε το 1815 στο Συνέδριο της Βιέννης. Αν οι Beatles γίνονταν δεκτοί με τιμές από αρχηγούς χωρών, ο Μπετόβεν ήταν το τιμώμενο πρόσωπο των ηγετών που προσέρχονταν να λάβουν μέρος σ' ένα συνέδριο που θα καθόριζε τις τύχες της Ευρώπης, με βάση ένα καινοφανές αίτημα ενότητας. Το συνέδριο βρισκόταν υπό την αιγίδα του καγκελάριου Μέτερνιχ, που θα δήλωνε: "εδώ και καιρό η Ευρώπη έχει αποκτήσει για μένα την έννοια της πατρίδας".
"Ο μαέστρος", γράφει ο Schindler, βιογράφος του Μπετόβεν, "ήταν το αξιοθέατο του συνεδρίου, γιατί είναι η μοίρα της ιδιοφυίας, ιδίως όταν συνοδεύεται από ένα ηρωικό στοιχείο, να τραβά την προσοχή της αριστοκρατίας"...
Μέσα από την παρουσία και τη μουσική του Μπετόβεν, η Ευρωπαϊκή ελίτ προσοικειωνόταν... απατηλά το ρομαντικό ιδεώδες της Ενωμένης Ευρώπης, όπως είχε διατυπωθεί από τον αββά De - Saint Pierre και τον Immanuel Kant.
Το "All You Need Is Love", από την άλλη, αποτελεί μια 3'40" διάρκειας τελετή μύησης στο οικουμενικό πνεύμα, στο πλαίσιο της πρώτης παγκόσμιας ζεύξης τηλεοπτικών δικτύων. Εν όψει αυτής έγινε στους Beatles η ανάθεση: ζητούμενο ήταν ένα μήνυμα "απλό και κατανοητό" για όλη την ανθρωπότητα...
Το τραγούδι επρόκειτο να αποτελέσει τον ύμνο του καλοκαιριού της αγάπης.
Βεβαίως οι Beatles (παρασημοφορημένοι από την Βασίλισσα στα 1965) δεν τραγούδησαν ποτέ για τον πόλεμο. Και όταν το καλοκαίρι της αγάπης (1967) διαδέχτηκε η επαναστατική άνοιξη του 1968, η... διπλωματική απάντησή τους ήρθε με το "Revolution", οι στίχοι του οποίου μιλούν για "αλλαγή που πρέπει να έλθει από μέσα". Η πρώτη αληθινή αντιπολεμική νότα θα δινόταν από τον Lennon και τους Plastic Ono Band με το 'Give Peace A Chance' το 1969 , τη στιγμή ακριβώς της διάλυσης των Beatles.
Τα περί "συγκροτήματος που άλλαξε την ποπ" δεν απέχουν από την πραγματικότητα. Το σπάνιο ταλέντο και ένα επίσης σπάνιο timing, έφεραν τους Beatles όχι μόνο να φτιάξουν την πιο συναρπαστική μουσική της εποχής τους, αλλά να σπρώξουν τα σύνορα της ποπ προδιαγράφοντας την επόμενη δεκαετία.
Όμως το σύνολο των επιτευγμάτων που τους αποδίδονται, τα περί "συγκροτήματος που άλλαξε τον κόσμο", αποτελούν μέρος μιας αγοραίας, σωτηριολογικών αποχρώσεων αφήγησης.
"Οι Beatles", θυμάται ο Paul McCartney, "ακολούθησαν το ρεύμα, από την αρχή μέχρι το τέλος. Δεν επιδίωξαν να γίνουν ούτε και έγιναν ηγέτες της γενιάς τους. Ήταν απλώς η φωνή της".
Η πραγματικότητα είναι ελαφρώς διαφορετική: Η παρουσία των Beatles λειτούργησε σαν ασφαλιστική δικλίδα για τη διοχέτευση μιας όχι τόσο εύκολα ελέγξιμης δυσαρέσκειας σε κανάλια ελάχιστα πολιτικοποιημένα.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
30 χρόνια μετά, την τελευταία δεκαετία του millennium, η νοσταλγία για τα '60s θα γίνει εμμονή. Οι δυο περίοδοι έχουν ένα κοινό: θεαματικές εξελίξεις στον χώρο της επικοινωνίας. Αν ο οικουμενικός οργασμός των swinging sixties έγινε εφικτός χάρη στον συντονισμό όλων των τότε μέσων (δίσκος 33 στροφών, ραδιόφωνο, συναυλία, τηλεόραση, merchandise), τα '90s ήταν η εποχή του Διαδικτύου, η "άλλη" δεκαετία, που ένωσε τον κόσμο. Κι αν κάποτε ο γκουρού του LSD Timothy Leary βεβαίωνε το τριπαρισμένο κοινό του ότι οι Βeatles ήταν φωτισμένοι αγγελιαφόροι θεϊκών μηνυμάτων1, στα 1996, λίγο πριν απ' το τέλος της ζωής του, θα γράψει: "το PC είναι το LSD των '90s". Καθώς ο πλανήτης βίωνε την τελική φάση του globalization, η ολική επαναφορά της δεκαετίας στην οποία αυτό ξεκίνησε, έφερε και τη θριαμβευτική επιστροφή της μπάντας απ' το Λίβερπουλ. Οι Fab Four θα γνωρίσουν νέα παράταση δόξας: τρεις ανθολογίες και έξαρση της Britpop, που θα προκαλέσει ατέρμονες, άσκοπες συζητήσεις περί των... νέων Beatles.
Τα '60s ξεκίνησαν με την υπόσχεση του Κένεντι για μια βόλτα στο φεγγάρι, στο πλαίσιο της κούρσας με τη Σοβιετική Ένωση. Τα '90s ξεκινούν με το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών μαζί της. Είναι η στιγμή που το περίφημο τέλος της Ιστορίας προκύπτει ως μια από τις "αφηγήσεις" που ζητούν να ερμηνεύσουν τον κόσμο. Η χρονική σύμπτωση με την επιστροφή στο πνεύμα της δεκαετίας των Beatles είναι ενδιαφέρουσα, καθώς πανίσχυροι trendsetters, από τους πύργους τους στο Λουξεμβούργο ή το Λιχτενστάιν, αποφασίζουν και διατάσσουν πως ο κόσμος μας θα είναι πια ένα πλοίο του χρόνου, αγκυροβολημένο στο λιμάνι των virtual '60s...
Στο συλλογικό ασυνείδητο η δεκαετία θα πάρει μυθικές διαστάσεις, ως "χώρα" της αιώνιας νεότητας και της εκπληρωμένης ουτοπίας. Η μουσική των Beatles έρχεται κατευθείαν από εκεί, ηχητικό μνημείο μιας στιγμής παγωμένης στον χρόνο. Γιατί όταν φτάνει το... τέλος των μεγάλων αφηγήσεων (ο Λυοτάρ μίλησε γι' αυτό πολύ πριν απ' τον Φουκουγιάμα), το κενό πρέπει κάπως να αναπληρωθεί. Εξ ου και η αέναη επιστροφή μιας ιστορίας που διαιρεί τον χρόνο σε προ-Beatles και μετά-Beatles εποχή. Εξ ου και είναι αδύνατον, από τα '90s και μετά, να υπάρξουν μετά Χριστόν προφήτες, δηλαδή νέοι Beatles.
Το τέλος της Ιστορίας θα συμπέσει με την κυριαρχία στο προσκήνιο των πάλαι ποτέ ακτιβιστών του flower power από θέση πλέον ισχύος. Από την κατάργηση του νόμου Glass Steagall Act εκ μέρους του Μπιλ Κλίντον (με τη συνακόλουθη επάνοδο των τραπεζών στα χρηματιστήρια) μέχρι τον βομβαρδισμό της Σερβίας που αυτός και ο Αλ Γκορ διέταξαν, και του οποίου φανατικότεροι υποστηρικτές υπήρξαν, πέραν του Τόνι Μπλερ (ρόκερ στα νιάτα του!), οι... Πράσινοι, με επικεφαλής τον αστέρα του γαλλικού Μάη Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, η εικόνα των επιφανών Baby Boomers ενεργοποιεί μελαγχολικές γενικεύσεις...
Σε μια αγέρωχη επίδειξη δύναμης, στρεφόμενη στο παρελθόν αλλά και στο μέλλον, η γενεά που δημιούργησε το πρώτο χάσμα των γενεών αρνείται μέχρι σήμερα να γεράσει, ανταγωνιζόμενη τις νεότερες, παρωδώντας τις πολιτισμικές αξίες των '60s και διατηρώντας τα στη ζωή με μηχανική υποστήριξη. Από αυτή την πλευρά, η αέναη επιστροφή των Beatles είναι η εμμονή των Baby Boomers με τη νεότητα.
Από την άλλη, είναι γνωστό πως, πίσω από κάθε μείζονα καλλιτεχνική επιτυχία, ασφαλώς και τη δική τους, κρύβεται η ατζέντα κάποιας πολιτικής/οικονομικής ελίτ. Είναι αυτή που ευνοείται από την καθιέρωση του "καλλιτεχνικού παραδείγματος" και της κοινωνικής τάσης, την οποία αυτό ενισχύει.
Στην περίπτωσή μας, πρόκειται για το τέλος της Ιστορίας, όχι ως διαπίστωση, αλλά ως κατηγορική προσταγή: παγκοσμιοποίηση / παγιοποίηση του καπιταλιστικού συστήματος με πολιτιστικό φόντο τις ονειρώξεις μιας χριστιανοσοσιαλιστικής ουτοπίας, ακίνδυνης στην υπεραπλούστευσή της.
* Η ελεγχόμενη σε μεγάλο βαθμό από τις Μυστικές Υπηρεσίες διάδοση του LSD βρίσκεται πίσω από την ιδέα της παγκόσμιας, αδελφικής αγάπης ως μοναδικής ελπίδας της ανθρωπότητας. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η λέξη "αγάπη" συνυφάνθηκε με την κουλτούρα των ναρκωτικών, από τα μέσα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '60...
Beatles- Tα βινύλια
A Hard Days Night
Beatles for sale
Help!
Magical Mystery Tour
Mono Masters (3-LP)
Please Please me
Revolver
Rubber Soul
SGT. Pepper's Lonely Hearts Club Band
The Beatles (2-LP)
With The Beatles
The Beatles In Mono Vinyl (14-LP BOX)
