Η νέα δημοτική αρχή της Αθήνας θα βρεθεί αντιμέτωπη με προβλήματα που η πόλη δεν είχε ζήσει με τέτοια ένταση σ' όλη τη μεταπολεμική περίοδο. Με συμπτώματα κοινωνικής κρίσης, παραγωγικής αποδιάρθρωσης και δημογραφικής κατάρρευσης. Με τη ραγδαία αύξηση της ανεργίας και τη συνεχιζόμενη, εδώ και πέντε χρόνια, καθίζηση των εισοδημάτων, με μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της να σπρώχνονται στο περιθώριο τη στιγμή που συρρικνώνεται το κοινωνικό κράτος και εντείνεται η καταστολή. Θα βρεθεί αντιμέτωπη με ζωές λεηλατημένες από τις μνημονιακές πολιτικές, με χώρους και με δομές εγκαταλειμμένες από πολιτικές που, τριάντα χρόνια τώρα, φάνηκαν ανάξιες αυτής της πόλης.
Από την άλλη πλευρά, θα βρεθεί με την ευθύνη μιας τοπικής κοινωνίας που, πέρα από προβλήματα, συσσωρεύει και πολύτιμο ανθρώπινο, υλικό, ιστορικό και συμβολικό κεφάλαιο, με την ευθύνη μιας κοινωνίας ζωντανής και πολύμορφης κι ενός χώρου που αντλεί από -και ακτινοβολεί σε- μητροπολιτική κλίμακα, ορίζοντας σχέσεις και αλληλεπιδράσεις πολύ πέρα από τα διοικητικά του όρια. Αυτό για την Αριστερά δε σημαίνει μόνο ότι πρέπει να κατανοήσει τη σημασία και τη δυναμική αυτού του χώρου αλλά και ότι πρέπει να την αφήσει να εκφραστεί σ' όλη την πολυπλοκότητά της, να υπαγορεύσει τις ανάγκες και τις επιλογές της μ' όλη την αντινομία τους, να ανασάνει τον αέρα της δημοκρατίας. Η νέα δημοτική αρχή της Αθήνας παραλαμβάνει κάτι καινούργιο για την αυτοδιοικητική παράδοση της χώρας, κάτι που μόνο η Αριστερά μπορεί να χρησιμοποιήσει εργαλείο ανάπτυξης. Την ανεκτίμητη κληρονομιά των μορφών αυτοοργάνωσης και αλληλεγγύης που δοκιμάζονται μπροστά στην οικονομική κρίση και βάζουν έμπρακτα το ζήτημα της συμμετοχικής τοπικής δημοκρατίας.
Μέχρι τώρα και μέσα από αλλεπάλληλες πολιτικές περιπέτειες, η τοπική αυτοδιοίκηση ήταν, στη χώρα μας, μέρος ενός συγκεντρωτικού κράτους, μιας επιλεκτικής δημοκρατίας και ενός τυχοδιωκτικού σχεδιασμού. Δεν ανέδειξε ποτέ τις μορφές οργάνωσης, έκφρασης και παρέμβασης των πολιτών που, σε άλλες χώρες, πέρασαν από τον συνδικαλιστικό στον αυτοδιοικητικό χώρο και παρήγαν μηχανισμούς προστασίας της κοινωνικής συνοχής στο τοπικό επίπεδο και πολιτικού αυτοπροσδιορισμού πέρα από αυτό. Τέτοιες μορφές οργάνωσης μοιάζουν όμως να γίνονται αντικείμενο αυτοσχεδιασμού τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα και σε κάθε γωνιά της χώρας.
Με μια πρωτόγνωρη επινοητικότητα, οι άνθρωποι αυτής της πόλης προσπαθούν να μοιραστούν μια καθημερινότητα ολοένα και πιο δύσκολη στη διαχείρισή της κι ένα μέλλον ολοένα και πιο δύσκολο στον σχεδιασμό του, βρίσκουν τρόπους και τόπους για να συναντηθούν, να συνομιλήσουν, να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο, ν' ανιχνεύσουν διεξόδους. Ανακαλύπτουν νέους τρόπους χρήσης της πόλης και της ζωής στην πόλη. Διατυπώνουν αιτήματα και προτάγματα. Αρθρώνουν απαντήσεις για ό,τι μέχρι τώρα φαινόταν φυσικό να μην ερωτώνται παρά μια φορά κάθε τέσσερα χρόνια. Και η Ανοιχτή Πόλη έχει ουσιαστική συμμετοχή σ' αυτές τις προσπάθειες, υπήρξε κι εννοεί να είναι παρούσα εκεί που οι πολίτες της Αθήνας προσπαθούν με δική τους ευθύνη να κατανοήσουν και ν' αλλάξουν αυτό που το πολιτικό σύστημα αντιλαμβάνεται σαν μονόδρομο, αυτό που παρακολουθεί με απάθεια, σαν μοίρα, μέχρι να το εκμεταλλευτεί σαν ευκαιρία - τη δική του ευκαιρία επιβίωσης.
Η απερχόμενη δημοτική αρχή αντιλαμβάνεται την Αθήνα σαν μια πόλη με ιστορικό πεπρωμένο, αλλά με λάθος πληθυσμό. Συνδέει την ανάπτυξή της με πολιτικές εποικισμού από "υγιή" κοινωνικά στρώματα. Σχεδιάζει την περιβαλλοντική της αναβάθμιση στα μέτρα του επενδυτή, του καταναλωτή από τα προάστια, του τουρίστα, του αργόσχολου περιπατητή. Δεν καταλαβαίνει τους ανθρώπους που ζουν σ' αυτή την πόλη παρά στο πρότυπο ενός φανταστικού "μέσου πολίτη" που μιλάει μόνο για ν' απαντήσει σε σφυγμομετρήσεις, που οι ανάγκες του προσαρμόζονται σ' ό,τι θα του πουλήσουν και οι αντιδράσεις του εξαρτώνται από τον τρόπο που κανείς θα κολακέψει τα ταπεινά ένστικτα ή θα ερεθίσει τα εξαρτημένα του αντανακλαστικά. Οι μορφές συλλογικότητας, οι δομές αλληλεγγύης και οι τρόποι επιβίωσης που αναπτύσσονται στις γειτονιές της Αθήνας είναι, γι' αυτή την αρχή και γι' αυτό τον σχεδιασμό, ακατανόητες και ύποπτες, μορφές ανομίας που πρέπει να εξαλείψει, μορφές όχλησης που πρέπει ν' απωθήσει, μορφές ανταρσίας που πρέπει να καταστείλει.
Για την Ανοιχτή Πόλη, για την Αριστερά, είναι αντίθετα το κεφάλαιο που μπορεί να επενδύσει, το καθήκον που οφείλει να εκπληρώσει και το στοίχημα που δεν μπορεί παρά να κερδίσει. Η νέα προοπτική που θέλει να δώσει η Ανοιχτή Πόλη στον Δήμο της Αθήνας, θα είναι και νέα προοπτική για τη συμμετοχική δημοκρατία και θα σχεδιαστεί με τον τρόπο που ήδη οι άνθρωποι αυτής της πόλης προσπαθούν να δράσουν, να μιλήσουν, να ονειρευτούν συλλογικά, να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους.
* Η Μαρία Μάρκου είναι λέκτορας στην Αρχιτεκτονική Σχολή ΕΜΠ, υποψήφια δημοτική σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων με την Ανοιχτή Πόλη
