Τις μέρες αυτές που οι τηλεοπτικές εικόνες από την κεντρική πλατεία του Κιέβου μας βομβαρδίζουν με σκηνές κανονικού πολέμου, το μυαλό μου πηγαίνει στον Αντρέι Κούρκοφ, τον γνωστότερο στο εξωτερικό Ουκρανό συγγραφέα, αλλά και στα δύο ταξίδια που είχα την ευκαιρία να κάνω στη χώρα αυτή - ένα στο Κίεβο κι ένα στην Οδησσό και στην Κριμαία.
Τον Κούρκοφ τον γνώρισα πρώτα ως αναγνώστης (στην Ελλάδα κυκλοφορούν τρία μυθιστορήματά του: το Ο θάνατος ενός αγνώστου (Εξάντας, 2002), Οι πιγκουίνοι δεν πεθαίνουν από κρύο και Ο θάνατος του μακαρίτη (Καστανιώτης, 2008 και 2011), ενώ σε λίγες μέρες πρόκειται να κυκλοφορήσει και το γνωστότερο βιβλίο του με τίτλο Ο τελευταίος έρωτας του Ουκρανού προέδρου, πάλι από τον Καστανιώτη) και ύστερα ως δημοσιογράφος - και μπορεί, όποιος ενδιαφέρεται, να διαβάσει την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στον δεύτερο τόμο των «Κεραίων της εποχής μου».
Ο Κούρκοφ συγκεντρώνει πάνω του πολλά από τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει πάνω της η σημερινή Ουκρανία. Γεννήθηκε στη Ρωσία, σε παιδική ηλικία μετακόμισε με την οικογένειά του στην Ουκρανία, γύρω στα τριάντα του είδε τον «υπαρκτό» να καταρρέει και να αντικαθίσταται εν πολλοίς από ένα μαφιόζικο στάτους κβο, έγινε συγγραφέας γράφοντας στη ρωσική γλώσσα (την οποία θεωρεί πιο πλούσια και ενδιαφέρουσα από την ουκρανική) ενώ θεωρεί τον εαυτό του Ουκρανό. Φιλοευρωπαϊστής και παντρεμένος με Βρετανίδα σύζυγο, εκνευρίζεται με τον ρώσικο πατερναλισμό και θεωρεί ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ουκρανικής πολιτικής ζωής είναι η διαφθορά, μια διαφθορά που ακουμπά όλες τις κυβερνήσεις, από αυτή της Τιμοσένκο ως τη σημερινή.
Συνήθως στις εμφύλιες συγκρούσεις (και σήμερα, κακά τα ψέματα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια εμφύλια σύγκρουση) χάνονται οι αποχρώσεις του γκρι και θριαμβεύουν μονάχα το μαύρο και το άσπρο. Ο Κούρκοφ -και φαντάζομαι μαζί του και η πλειοψηφία των Ουκρανών- δεν είναι έτσι. Μπορεί τα εβδομήντα χρόνια «υπαρκτού» να μην κατάφεραν σπουδαία πράγματα σε σχέση με τις επαναστατικές επαγγελίες της μπολσεβίκικης επανάστασης, σίγουρα όμως άλλαξαν τον εσωτερικό και εθνολογικό χάρτη της περιοχής που κάποτε ήταν η ΕΣΣΔ και σήμερα κατοικείται από μια πανσπερμία κρατών που δεν έχουν μεταξύ τους τις καλύτερες σχέσεις του κόσμου, κι ας είναι στιγμές που δίνουν την εντύπωση ότι συνδέονται μεταξύ τους με έναν άρρηκτο ομφάλιο λώρο. Η διαπαιδαγώγηση και η κουλτούρα του Κούρκοφ δεν του επιτρέπει να είναι μόνο ένα πράγμα - κι ας μην συμπαθεί τον Πούτιν κι αυτό που ο Πούτιν εκφράζει. Με την ίδια αναλογία, μια ουκρανική επαρχία όπως αυτή της Κριμαίας δεν είναι μόνο Ουκρανία.
Όποιος επισκεφτεί τη Σεβαστούπολη, θα αντιληφθεί αμέσως ότι σε καμία άλλη πόλη του κόσμου δεν κυματίζουν τόσες πολλές σημαίες. Σημαίες ουκρανικές και σημαίες ρώσικες. Σημαίες που οριοθετούν και εκφράζουν μια πολύπλοκη κατάσταση. Ο ένας από τους δύο μεγαλύτερους πολεμικούς στόλους του κόσμου, ο ρωσικός, βρίσκεται αγκυροβολημένος σε μια πόλη της Ουκρανίας. Πληρώνει ενοίκιο για τη φιλοξενία αλλά ταυτόχρονα υπενθυμίζει ότι η Ιστορία που γράφεται δεν ξεγράφεται, και ότι η Ρωσία δεν θα δεχτεί εύκολα να έχει ένα εχθρικό προς αυτήν κράτος στο μαλακό υπογάστριό της. Κι αν προς στιγμή ο επισκέπτης ξεχαστεί και αναρωτηθεί σε ποια χώρα βρίσκεται, σίγουρα θα πέσει πάνω σε κάποια αυτοσχέδια παρέλαση Ρώσων εθνικιστών που αποτίουν φόρο τιμής από μνημείο σε μνημείο, προκαλώντας άλλοτε τον ενθουσιασμό άλλοτε τον καγχασμό και άλλοτε την πλήρη αδιαφορία των περαστικών.
Η Ιστορία όμως έχει πολλά ποδάρια. Στον αντίποδα των Ρώσων εθνικιστών που η μοίρα έφερε να μένουν στη σημερινή Ουκρανία, είναι και οι άλλοι, οι φιλοναζί που δυστυχώς πυκνώνουν τις γραμμές της φιλοευρωπαϊκής αντιπολιτευόμενης παράταξης. Το αντιρωσικό τους μένος μας οδηγεί πίσω στα χρόνια του πολέμου, όταν πολλοί Ουκρανοί προτίμησαν να πάνε με τους Ναζί παρά με τους ηρωικά αντιστεκόμενους κατά του χιτλερισμού Ρώσους.
[Κι είναι στο σημείο αυτό που η εμφύλια σύρραξη της Ουκρανίας θυμίζει τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Οι δύο νόμιμες κυβερνήσεις έχουν την υποστήριξη του πρώην καγκεμπίτη Πούτιν, οι δύο αντιπολιτευόμενες παρατάξεις την υποστήριξη της Δύσης. Και οι δύο νόμιμες κυβερνήσεις έχουν ξεπεράσει τον εαυτό τους σε αυθαιρεσία και αντιδημοκρατικές πρακτικές, αλλά και η αντιπολίτευση (που και στις δύο περιπτώσεις δεν είναι ενιαία) δεν πάει πίσω - φανατικοί ισλαμιστές και στελέχη της Αλ Κάιντα η μια, παπαδαριό και φιλοναζί η άλλη...]
Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, γίνονται διπλωματικές προσπάθειες να σταματήσει η αιματοχυσία στην Ουκρανία. Σε μια χώρα όμως τόσο διχασμένη (ακόμα και γεωγραφικά) μεταξύ του χθες και του αύριο, μεταξύ του ρεαλισμού και του ονείρου, μεταξύ της οργής και της βίας, κανείς δεν μπορεί να φανταστεί εύκολο το αύριο. Και είναι η πρώτη φορά που ένας θεσμός, που φτιάχτηκε μεταξύ άλλων για να αποφευχθεί άλλος πόλεμος στην Ευρώπη (αναφέρομαι στην Ενωμένη Ευρώπη) προκαλεί -έστω χωρίς να το θέλει- πόλεμο στα χώματά της. Κακά σημάδια.
Ποιος έχασε την πολιτική ευθύνη;
Από τον καιρό που το ΕΚΚΕ είχε πετάξει αυγά στην αμερικανική πρεσβεία και είχε αναλάβει, λέει, την πολιτική ευθύνη εκείνης της τρομερής πολιτικής πράξης, η ίδια η έννοια της πολιτικής ευθύνης δεν ευδοκίμησε ποτέ σε αυτή τη χώρα.
Αυτό που μου κάνει εντύπωση σε αυτή την ιστορία με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις δεν είναι μόνο το γεγονός ότι δίνονταν αφειδώς χρήματα (εκατομμύρια ευρώ) χωρίς να ζητούνται παραστατικά, αλλά και ο τρόπος που ο Γιώργος Παπανδρέου διάλεξε για να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Μόλις το όνομά του ακούστηκε στην ιστορία με την ΜΚΟ και τις νάρκες (ως πολιτικός προϊστάμενος αλλά και ως φίλος του ανθρώπου που διέθετε τα χρήματα κατά βούληση) ο πρώην πρωθυπουργός ενδιαφέρθηκε να μας ενημερώσει για δύο μόνο πράγματα: ότι οι προσπάθειες όσων ενδιαφέρονται να τον μπλέξουν σε βρόμικες ιστορίες θα πέσουν στο κενό και ότι αυτός ήταν ο πρώτος που θέλησε να βάλει μια τάξη στο χάος που υπήρχε μέχρι τότε. Και για να ολοκληρώσει την παρέμβασή του, συμπλήρωσε ο Παπανδρέου προφανώς προειδοποιώντας μας, ότι ούτε έφυγε ούτε θα γυρίσει, αλλά είναι πάντα εδώ.
Καλώς. Ή μάλλον καθόλου καλώς. Περί ευθύνης του ουδείς λόγος. Ως υπουργός ήταν εξαιρετικά δημοκρατικός, τα στελέχη του υπουργείου του μπορούσαν να παίρνουν όποια πρωτοβουλία ήθελαν, αυτός είχε άλλα, σοβαρότερα πράγματα να κάνει.
Αναρωτιέται κανείς αν πράγματι ο πρώην πρωθυπουργός είναι εδώ. Αν ήταν πάντα εδώ.
